Morgunblaðið - 29.04.1984, Page 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. APRÍL 1984
Etur selurínn ár-
lega 75 þúsund
tonn af nytjafiski?
• Selurinn etur árlega 75.000 tonn
af nytjafiski úr íslandsálum, sem er
ársafli 25 togara 1983.
• Hringormur, sem tengist selum,
er í einhverjum mæli í öllum helztu
nytjafiskum okkar. 70% þorsk-
stofnsins er sýktur.
• Beinn kostnaður fiskverkunar,
frystingar og söltunar, vegna hring-
orms (hreinsunar), er talinn
180—200 m.kr. á ári.
• Obeinn kostnaður er og veru-
legur, bæði vegna lélegs hráefnis og
viðskiptalegs óhagræðis.
• Talið er að aukning hringorms í
fiski, sem verið hefur um 9% á ári
næstliðin ár, sé bein afleiðing af
fjölgun í selastofnum við landið.
Framangreindar glefsur eru úr
umræðu á Alþingi, sem fram fór
sl. þriðjudag, í tilefni af fyrir-
spurn Gunnars G. Schram (S) til
Halldórs Ásgrímssonar, sjávar-
útvegsráðherra, um tjón af hring-
ormi í fiski.
Beinn kostnadur
við hringorm 200
millj. kr. á ári
SELURINN TEKUR
SINN TOLL
Útflutningsverðmæti þorskafla
fyrir aðeins þremur árum, eða
1981, vóru 9.800 milljónir króna.
Samsvarandi verðmæti 1984
verða, samkvæmt áætlunum, að-
eins 4.700 m.kr. Útflutningstekjur
tengdar helzta nytjafiski okkar
lækka þann veg um helming.
„Þegar svo er komið,“ sagði Gunn-
ar G. Schram (S) á Alþingi sl.
þriðjudag, „er ekki nema eðlilegt
að menn velti fyrir sér, hvaða
ráðstafanir sé unnt að gera til að
bæta hag útgerðar og fiskvinnslu.
— Eitt af því sem þar kemur til
athugunar er, hvernig draga má
úr því mikla tjóni sem íslenzkur
sjávarútvegur verður fyrir á ári
hverju vegna hringorms í fiski." 1
máli Gunnars kom fram að
„þorskormar hafi fundizt í ðllum
útsel, sem rannsakaður hafi verið,
og i 75% landsela". Þá sagði hann
að selurinn éti árlega 75 þúsund
lestir af nytjafiski, sem svari til
ársafla 25 togara 1983. Bar þing-
maðurinn fram nokkrar fyrir-
spurnir til sjávarútvegsráðherra
um tjón og kostnað af völdum
hringorms.
Halldór Ásgrímsson, sjávarút-
vegsráðherra, sagði hringorm
vera í einverjum mæli í öllum
helztu nytjafiskum okkar. Helzti
nytjafiskurinn, þorskurinn, hefur
að meðaltali 10 orma og 70%
þorskfiska hér við land er sýktur.
Beinn árlegur kostnaður fisk-
vinnslu, vegna hringorma, er á bil-
inu 180—200 m.kr. Auk þess kem-
ur til mikill óbeinn kostnaður.
Fiskur fer á stundum illa við
hreinsun, verður lélegra hráefni.
Þá fylgja markaðsleg vandamál,
t.d. varðandi ferskfisksölu beint á
borð neytenda.
Tafian sú arna sýnir vel bve hluti útlendra veiðiflota (hvítu súlurnar) var stór
í heildarafla á íslandsmidum 1950—1976 er fiskveiðilandhelgin var færð út í
200 mfiur í sjávarútvegsráðberratíð Matthíasar Bjarnasonar. í annan sUð
sýnir hún hvern veg þorskafli hér við land hrapar á árabilinu 1981—1984.
Verðmæti þorskafurða fer úr 9.800 m.kr. 1981 í 4.700 m.kr. 1984, ef spár
ganga fram. Þá er talið að selurinn, sem keppir við landann um nytjafiskinn,
hafi etið 75 þúsund tonn fiskjar, eða sem svarar ársafla 25 togara 1983. Um
það efni fjailar fyrri hluti þingbréfs í dag. Síðari hlutinn er svipmynd af
rfkisvíxlum og þeim margfræga hagfæti.
Þegar menn vilja ekki
leita vandans af
ótta við að finna hann
Góðir ráðstefnugestir:
Ég vona að það verði ekki talið
til fordildar þótt ég í upphafi máls
míns vitni til eigin orða í þing-
ræðu 26. janúar 1978. Þar fjallaði
ég allítarlega um fjárhagsstöðu
bænda og ferðasögu fjármunanna,
þá draugasögu sem menn eru nú
loks að grilla í, gegnum þokuna, og
sjá væntanlega brátt í réttu ljósi,
en þessi ráðstefna á einmitt að
stuðla að því. En orð mín voru á
þessa leið: „Niðurstaðan af öllu
þessu er sú, að fjármagn það, sem
ýmist er þegar bundið í landbún-
aði og afurðum landbúnaðarins
eða verður veitt til þessara þarfa á
næstu árum, megi nýta mun bet-
ur. Á þessu sviði sé að finna einn
meginvandann sem að landbúnað-
inum steðjar, aðeins ef menn vilja
leita hans. Og vart verður því trú-
að að menn vilji ekki leita af ótta
við að finna. En samþykkt þessar-
ar þingsályktunar myndi stuðla að
því að við vandanum yrði hreyft
og þannig leiða til mikilvægs
árangurs fyrir landbúnaðinn og
þar með þjóðina alla.“
Þingsályktunin sem um getur
var raunar ekki samþykkt fyrr en
rúmu ári síðar, eða 22. maí 1979.
Þið þekkið hana, hún fjallar um
það að bændur fái fjármuni sina
beint í hendur, hvort heldur er
rekstrar- eða afurðalán eða niður-
greiðslufé og útflutningsbætur.
En ég var trúgjarn þegar ég mælti
þessi orð. Reyndin hefur orðið sú
allt fram undir þetta að menn
hafa einmitt ekki viljað eða ekki
þorað að leita vandans af ótta við
að finna hann. Eða með öðrum
orðum, kerfið hefur staðið með
kerfinu, þar hefur hver óttast eig-
in hag, völd og ímyndaða virðingu,
en bændur og neytendur hafa
borgað brúsann. En þessa sögu
þarf ekki að segja hér, það vita
allir hvað við er átt.
En nú er hins vegar komið lát á
um síðir, þær eru orðnar lasnar
tvíburasysturnar Ofstjorn og
Óstjórn. Og það er mér vissulega
mikið gleðiefni að einmitt ungir
sjálfstæðismenn skuli hafa tekið
forustuna í baráttunni fyrir
frjálsræði á sviði atvinnumál-
anna, í þessu tilfelli landbúnaðar-
ins. Langþráðir draumar geta nú
ræst. Gleggsta dæmið um það er
raunar aðeins vikugamalt, spreng-
ingin í bankakerfinu. Það kerfi
sprakk innanfrá eftir langvarandi
þrýsting að utan. Nú hillir undir
það að Islendingar eignist alvöru-
peninga eins og aðrar frjálsar
þjóðir. Tími skömmtunarstjórnar
peningamálanna er liðinn. Hjólinu
verður ekki snúið til baka meðan
lýðræði er á íslandi. Þessu hljót-
um við öll sem hér erum saman
komin að fagna.
Enn hafa bændur þó ekki öðlast
fjárhagslegt sjálfstæði á borð við
aðra. Innskrifta- og millifærslu-
kerfi er enn við lýði í landbúnaði
þótt það ok væri losað af sjómönn-
um og verkamönnum fyrir meira
en hálfri öld með löggjöf sem
bannaði slíkan viðskiptamáta, lög-
unum nr. 22, 1930.
Lénsskipulagið í landbúnaðin-
um þekkja menn raunar, þar
renna gífurlegar fjárhæðir sem
bændum eru ætlaðar í gegnum af-
urðasölufélög og verslunarsamtök,
þar sem peningarnir hafa „hæfi-
lega“ viðdvöl til þess að vörsl-
umennirnir geti notið vaxtamis-
munar og þeirra sérréttinda að
hafa aðgang að nægilegu fjár-
magni í skömmtunarþjóðfélagi.
T.d. námu heildar rekstrar- og af-
urðalán til landbúnaðarins um
síðustu áramót 1 milljarði 143
milljónum. Fjárhæðirnar sem
renna til útflutningsbóta og niður-
greiðslna vita menn um. En hitt
veit enginn, hve mikið af þessu fé
hefur skilað sér til réttra móttak-
enda, bændanna sjálfra. Þegar um
það er spurt ríkir dauðaþögn, það
er hinn stóri leyndardómur, sem
hvarvetna er grafinn djúpt I jörðu
þar sem völd og áhrif byggjast á
fjármunum annarra.
Hér langar mig að skjóta inn
hálfkæringsinnskoti, sem er
svona: Mestu og bestu menn lenda
í þessum andsk... — og af því að
þeir eru ógnduglegir og taka starf-
ið alvarlega eru þeir ekki bara
búnir að byggja grafhýsi hugsjóna
sinna, heldur eru þar llka ótelj-
andi vistarverur fyrir okkur hin
sem hvergi komum nærri bygg-
ingaframkvæmdunum, nema
kannskí við höfum lánað þeim
krana og lagt þeim til nýliða á leið
til upphefðarinnar, enda rökleysa
að byggja monthýsi án þess að
borga fólki fyrir að sitja I þeim.
Svona er nú kerfið og svona er
SÍS-ið, SÍS-ið þó ennþá fjarlægara
fólkinu, enda allt „baserað" á göf-
ugum hugsjónum og stórmennin
sett á stall, en fólkinu byggð fín-
ustu sláturhús sem um getur f ver-
aldarsögunni. Svo spyrja menn
sjálfsagt: Hverjum á að slátra?
Mitt svar er einfalt: Engum. Við
erum of fá og líka of fávís til að |
standa í manndrápum, þann iðnað
stunda bara háþróuðustu friðar-
postular í ætt við Hitler og Stalín.
— Innskoti lýkur.
Samvinnufélögin standa nú á
tímamótum eins og raunar flest
atvinnufyrirtæki landsins. Ég
fékk fyrir nokkrum árum sam-
þykkta þingsályktun, eftir langt
þóf, um endurskoðun samvinnufé-
lagalöggjafarinnar og samræm-
ingu við nýju hlutafélagalögin. En
á þeim lögum bólar þó ekki enn,
því miður. En hvers vegna þarf
nýja samvinnufélagalöggjöf og
hvað eru samvinnufélög? Okkur er
sagt að bændur eigi samvinnufé-
lögin og þess vegna sé eðlilegt að
þau varðveiti fjármuni þeirra, það
sé þeirra hagur. En við þetta er
margt að athuga. í fyrsta lagi eru
bændur taldir vera eitthvað
4—5.000, en meðlimir samvinnufé-
laga 40.000 eða eitthvað I þá átt-
ina, svo að varla kæmi nú eignar-
réttur að samvinnufélögunum
bændum einum til góða, þótt um
eignarrétt væri að ræða, sem
raunar er mjög vafasamt, og færa
má að þeirri skoðun lögfræðileg
rök, eins og hin augljósu, sem ekki
verður farið út í hér. En þótt við
segðum nú sem svo, að félagsmenn
í samvinnufélögunum væru eig-
endur þeirra I einhverjum eign-
arréttarlegum skilningi sem fjar-
lægur hlýtur þó að vera, þá á þetta
alls ekki við um Samband ís-
lenskra samvinnufélaga, þvl að
það getur alls ekki talist vera
samvinnufélag.
I samvinnufélagalögunum frá
1937 eru I 3. gr. talin upp eftirfar-
andi einkenni félagsformsins.
1. Aðgangur skuli frjáls fyrir alla.
2. Atkvæðisréttur eigi að vera
jafn.
3. Tekjuafgangi sé úthlutað eftir
viðskiptamagni hvers um sig.
4. í stofnsjóð leggist sem séreign
hvers félagsmanns nokkuð af
tekjuafgangi.
5. Vexti skuli reikna af inneignum
félagsmanna og
6. nafnaskrá skuli haldin yfir fé-
lagsmenn.
Ekkert þessara skilyrða er fyrir
hendi að því er Samband islenskra
samvinnufélaga varðar, enda er I
6. kafla samvinnufélagalaganna
fjallað um svonefnd samvinnu-
sambönd sem þrjú eða fleiri
samvinnufélög með líku verksviði
geta stofnað og undir þau ákvæði
fellur Sambandið, en ekki hin al-
mennu ákvæði um samvinnufélög,
ef slíkt fjölgreinabákn þá yfirleitt
rúmast innan laga. Væri af þess-
um sökum ástæða til að greina
skýrt á milli SÍS annars vegar og
samvinnufélaga hins vegar, og
líka vegna þess að nú orðið a.m.k.
eru hagsmunir þessara aðila
oftast andstæðir.
Ég ætla mér ekki að fjalla frek-
ar um skipulag hinnar svonefndu
samvinnuhreyfingar, aðeins leyfa
mér að halda því fram eins og ég
áður hef gert, að SÍS sé nokkurs
konar miðstýrð sjálfseignarstofn-
un, og er þá enginn dómur á það
lagður hvort sjálfseignarstofnanir
geti átt rétt á sér I atvinnurekstri.
Én bændur eiga ekki SÍS. Miklu
frekar gætu menn I gamni og jafn-
vel alvöru sagt að SÍS héldi sig
eiga bændur!
Og eitt er a.m.k. alveg víst, fjár-
hagslegt sjálfstæði bænda getur
ekkert aukist með svokallaðri
eignaraðild að samvinnufélögum
eða þá t.d. Bændahöllinni og Hótel
Sögu, sem bændur eru taldir eiga.
Fjárhagslegt sjálfstæði bænda
mætti hinsvegar nokkuð auka með
því að selja Hótel Sögu og afhenda
bændum andvirðið eða þá að
stofna óháð fyrirtæki eða almenn-
ingshlutafélag og fá bændum
hlutabréfin I hendur sem þeir
gætu þá selt öðrum ef þeim sýnd-
ist. Það sama er t.d. að segja um
stóreignir Mjólkursamsölunnar og
Sláturfélags Suðurlands I Reykja-