Morgunblaðið - 29.04.1984, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. APRÍL 1984
- maðurinn sem afkastaði meiru á
lífsleiðinni en flestir aðrir tíu menn
Framleiðsla fyrirtækisins, sem öll
var í anda miðalda, byggðist að
stærstum hluta á skrautgluggum
og hannaði Morris sjálfur um 150
slíka glugga og teiknaði enn fleiri.
Burne-Jones var þó afkastamestur
í gluggaskreytingum. Næst þeim
komu húsgögn, en hönnun og
framleiðslu þeirra kom Morris lít-
ið nærri, þrátt fyrir tilþrifin í
Rauða húsinu, Philip Webb hann-
aði flest húsgögnin. Skrautmunir
ýmiskonar voru einnig framleidd-
ir og síðast en ekki síst veggfóðrin
sem Morris málaði og setti síðar í
framleiðslu. 1862 teiknaði Morris
veggfóðurmynstur sem hann
nefndi „Trellis", hið fyrsta af 40
sem hann átti eftir að teikna. Upp
frá því áttu veggskreytingar hug
hans allan og auk veggfóður-
mynstranna fór hann að reyna sig
við listvefnað og rísa þessir tveir
þættir hvað hæst af því sem hann
tók sér fyrir hendur í innan-
hússkreytingum og urðu með tím-
anum að aðalsmerki fyrirtækisins.
Þegar hann síðar dró sig í hlé frá
því og stofnaði sitt eigið fyrirtæki,
Morris & Co., byggðist framleiðsl-
an að mestu á veggskreytingum.
Þeir tímar komu í lífi Morris
þar sem myndlistin vék fyrir öðr-
um áhugamálum, þó að fyrirtæki
það sem hann átti sjálfur hafi
framleitt skrautmuni eftir hann.
Síðustu árum ævi sinnar varði
Morris að miklu leyti til bókaút-
gáfu sinnar, Kelmscott Press, sem
hann stofnaði 1891, og að sama
skapi til bóka- og handritaskreyt-
inga. Meðal þess sem hann gaf út
var skrautútgáfa af verkum
Chauser sem þykir eitt af merk-
Hann byrjaði snemma að yrkja og
það voru ljóðin sem gerðu nafn
hans þekkt á meðal Breta. í fyrstu
kvæðabók hans báru ljóðin róm-
antískan blæ miðaldanna, sem og
löng söguljóð sem hann gaf seinna
út, „The Life and Death of Jason"
sem kom út 1867, „The Earthly
Paradise" á árunum 1868—70, 24
sögur í ljóðum, tvær fyrir hvern
mánuð ársins.
Morris kynntist Eiríki Magnús-
syni, íslenskum fræðimanni, 1868
og hóf að vinna með honum við
rannsóknir á norrænum fræðum.
Saman þýddu þeir Heimskringlu,
Grettlu, Gunnlaugssögu, Banda-
mannasögu, Hæsna-Þórissögu,
Eyrbyggjasögu, Hávarðarsögu,
Völsungasögu, Friðþjófssögu, Víg-
lundarsögu og nokkur Eddukvæð-
anna. Þýðingarnar unnu þeir
þannig að Eiríkur þýddi frumtext-
ann úr islensku á ensku og Morris
fægði og stílfærði ensku þýðing-
una. Auk þýðinga úr íslensku
þýddi Morris á ensku Bjólfskviðu,
Eneasarkviðu og ódysseifskviðu.
Upp af kynnum Morris og Ei-
ríks og íslandsferðunum spratt
síðan eitt þeirra verka sem margir
hafa talið með hans helstu skáld-
sigrum, ljóðsagan um Sigurð völs-
ung, byggð á Völsungasögu. Auk
þess orti hann fleiri ljóð og ljóð-
sögur í anda fornrar norrænnar
menningar, sem og skáldsögur.
Þegar Morris tók að beita at-
orku sinni á sviði stjórnmála og
sósíalisma hvarf hann í ritverkum
sínum frá rómantík miðalda-
menningar og beitti pennanum í
þágu sósíalisma. Auk rita, bækl-
inga og skáldsagna sem hann reit
AFMÆLISSÝNINGU í tilefni 150
ára fæðingarafmælis skáldsins, rit-
höfundarins, listamannsins, sósíal-
istans og Islandsvinarins William
Morris sem staðið hefur yfir í Lund-
únum lýkur nú í dag. Á sýningunni,
sem spannar ævi og störf þessa
manns sem ekki er orðum aukið að
nefna „þúsundþjalasmið", er ævi-
starfi hans skipt í hluta sem taka
fyrir afmörkuð æviskeið, ýmist í
tíma eða eftir hugðarefnum hans á
hverjum tíma. íslandsferðirnar,
áhugi hans á fornri menningu lands-
ins og menningararfi skipa þannig
sama sess og þýðingar hans á nokkr-
um íslendingasagnanna og hafa
ýmsir sýnt því áhuga að fá þann
hluta sýningarinnar hingað til lands.
Kn Islandsáhuginn er aðeins brot af
lífi William Morris, sem hér verður
reynt að skýra frá í stórum dráttum.
Líf William Morris spannar að
mestu það tímabil í breskri sögu
sem kennt er við Viktoríu drottn-
ingu, en hann var flest annað en
barn síns tíma. Tímabils þar sem
strangar uppeldis- og siðprýðis-
kröfur voru í hávegum hafðar og
iðnbyltingin í algleymingi. Otlit
Morris minnti í engu á uppruna
hans og efni, hann skeytti lítið um
klæðaburð og þegar eftir skólaár-
in skerti hann aldrei hár sitt né
skegg. Má vera að útlitið hafi
seinna auðveldað honum að kom-
ast inn í líf 19. aldar íslendinga,
sem voru hreint ekki frábrugðnir
Morris í sjón. Morris tók sér
margt fyrir hendur um ævina og
yar hamhleypa til allra verka,
andlegra sem iíkamlegra. Er því
kannski best lýst með orðum
læknisins sem staðfesti andlát
hans: „Banamein William Morris
er einfaldlega það að hafa unnið
meira á lífsleiðinni en flestir aðrir
tíu menn til samans."
Morris var fæddur þann 24.
mars 1834, sonur vel efnaðra for-
eldra sem ætluðu honum lífs-
starfið í þágu bresku kirkjunnar.
Hann stundaði nám í Malborough
og í Oxford, þar sem hann kynnt-
ist ævivini sínum Edward Burne-
Jones og þeirri miðaldadýrkun
sem þá var í uppsiglingu meðal
breskra menntamanna. Aðdáun á
öllu því sem tilheyrði miðöldum
hafði blundað í Morris frá barn-
æsku og fékk nú byr undir báða
vængi og vinirnir tveir hurfu frá
áformum um framtíðarstörf í
þágu kirkjunnar. Morris kynntist
lífsviðhorfum og listum Pre-
Raphelite-listamannahópsins, þar
sem miðaldalistir voru í hávegum
hafðar. Þann hóp skipaði m.a.
Dante Gabriel Rosetti, sem átti
mestan þátt í að beina Morris inn
á myndlistarbrautina. Kynni
Morris og Rosetti vörðu ævilangt,
en þó með öðrum hætti en í upp-
hafi. \lorris kvæntist 25 ára gam-
all Jane Burden, ungri stúlku sem
hafði setið fyrir hjá honum sem
módel. Morris var ómögulegt að
elska konu sína sem eiginkonu,
hann tilbað hana í máli og mynd-
um. Saman áttu þau tvær dætur,
en þegar fram liðu stundir hófust
náin kynni með Jane og Rosetti,
sem flutti inn á heimili Morris og
bjó þar til dauðadags.
Listamaöurinn
Morris hneigðist snemma til
myndlistar. Manna- og dýralík-
ama átti hann erfitt með að festa
á blað í réttum hlutföllum og eru
flestar dýra- og mannafígúrur á
verkum hans, jafnt vefnaðar sem í
máluðum myndum og veggfóðri,
frá öðrum komnar, mest frá
Edward Burne-Jones. Morris gerði
sér snemma ljóst að hæfileikar
hans lágu á öðrum sviðum mynd-
listar. Þegar náminu sleppti hóf
hann að gera tilraunir með gler,
handritaskreytingar og vefnað.
Þegar hann síðan flutti í „Rauða
húsið“, en svo kölluðu vinir hans
fyrsta heimili þeirra hjóna, fengu
hæfileikarnir virkilega að njóta
sín. Innréttingar, húsgögn og
veggskreytingar sem Morris vildi
hafa í sínum húsum reyndust ekki
auðfundnar og á endanum hann-
aði hann það sjálfur. Segir sagan
að hverjum þeim sem kom í Rauða
húsið á þessum tíma hafi verið
réttur pensill og sagt að leggja
sinn skerf til skreytingar heimilis-
ins.
Um það leyti sem Morris flutti í
Rauða húsið höfðu verðbréf föður
hans í kolanámum Devonshire
hrapað í verðgildi og Morris fór
því að líta eftir hugmyndun um
arðbæra leið til að framfleyta sér
og sínum. Hann leitaði ekki lengi,
heimilisskreytingin hafði tekist
vel og hún kveikti líf í hug-
myndinni um framleiðslu á nyt-
sömum skreytingum og skraut-
munum. Árið 1861 var fyrirtækið
William Morris
Morris, Marshall, Faulkner &
Company sett á laggirnar af lista-
mönnunum Morris, Ford Madox-
Brown, Rosetti, Burne-Jones og
Philip Webb. Markmiðið var að
byggja á eigin hugmyndafræði um
að listamaðurinn ætti ekki ein-
ungis að hanna skrautmuni, held-
ur einnig að fylgja framleiðslu
þeirra eftir allt til lokastigsins.
ustu og vönduðustu verkum
breskrar bókaútgáfu. Undirbún-
ingur að prentun hennar tók fimm
síðustu árin f lífi William Morris.
Skáldið, rithöfundurinn
Ritstörf Morris sem ná yfir allt
hans líf endurspegla lífsviðhorf og
áhugamál hans á hverjum tíma.
um efnið liggur eftir hann fjöld-
inn allur af fyrirlestrum, bæði um
listir annars vegar og sósíalisma
hins vegar sem og „listina á sósíal-
ískum grunni". A meðal ritverka
sem heyra þessum tíma til er sú
skáldsaga sem Morris varð hvað
þekktastur fyrir af ritverkum sín-
um, „News from Nowhere" sem
kom út árið 1890. í sögunni teikn-
PROLOCUE TO THE VOLSUNG TALE.
j Hí •>. v.-"f>.,, t. .-i,.k L-.y,..
in w.imí' (rtmí
o o o í •. , .. . ■
Ilt* Vi f» oj tiuí I J Ctiif l'íooffW.4 tttL' t ^ ^ ff
1 {f«T iovií-*’ í»»OÍ'i(l*ip' fíní 4.«íí o4 f * 4^*
’ o o ’ -y i
I <*r»*ri ko»* »f k' >0 L V /
O • .*• > V i r
I Jow <» ówíi'Iní*'^ s*>w«rli < C'oi*(*rí' l*»' í „„
R» *<*>■(%*((*' .tn<4 *ít*r c«»'» V*/ •"* : «
i \ <*\ *<»«í*» * mntv/l not »(»/»>«? í4i.f*<*iií %
L l to lí»ot <t o( •- í<v» ý ««r>t wr« v Jtí io, .
• f* > i ? V 0.
* i* *( of *■■>*• *\ »i*« y
tít*tM««yit tí»4«»
I r» -j*!***!*** \»t *►«' ; 1t (>i>|*» líu í> i'p v»«*iy / Ú*i
V\ (*« t »k<*» 4«,4« ít,« («'
O ».Á ,/V
Sí»/iíí V’ltni.4 y«vt* mn/j' <*»» <k»' /tcít'ló <»/
(í i /y/jr rV *\ sr/
V/ ' Ý'' : / ' K f
Y *•< *•** tit» j*r»t f »'v .4i*\»*t**i^ 55^ t>t4*’ *iiit' £5.
J (* * * T***(\ í*pv* tWfl 4« £•«*<( «(«’A* .
i(»fr» tcJ’í .4 teft'******^1 5»««**^ t(y.£ íi|4 rK*:
C* tt , (**Ats c(v«T**'; j/Vl.
Pi«t «(r * j»«» «.♦»<( too *%r*iX «i^</»'*>*t<**» *> 7
No» w.s ác .*««, rt 4,./.... tý.,1
b,,*l „ / ív,, > V. i,.,, .1 *,ti , ,1,'AL 1.^ VV,,,,,^,
Blaðsíða úr „The Book of Verse“ sem Morris gerði fyrir
Georgíu Burne Jones. Á henni er formálinn að Ijóðasög-
unni um Sigurð völsung.
Blaðsíða úr skrautútgáfu Morris á verkum Chauser.
William Morris