Morgunblaðið - 20.05.1984, Qupperneq 25
24
'» V L t *c«* i
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MAÍ 1984
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 20 kr. eintakiö.
Kjaradeila
fiugmanna
Aundanförnum árum hafa
orðið miklar breytingar í
flugsamgöngum. Samkeppni
hefur aukizt og fargjöld hafa
lækkað. Flugfélög, sem fyrr á
árum trónuðu hátt hafa verið
á fallanda fæti en ný félög
komið til sögunnar. Gömlu fé-
lögin voru orðin afar dýr í
rekstri en nýju félögin eru
rekin á hagkvæmari hátt með
minni kostnaði. Eitt af því
sem gerzt hefur á þessu breyt-
ingaskeiði í Bandaríkjunum
t.d. er að laun flugmanna hjá
nýju félögunum eru í mörgum
tilvikum mun lægri en laun
hjá eldri flugfélögum. Á sl.
sumri óskaði stórt flugfélag
vestan hafs eftir gjaldþrota-
skiptum en degi síðar var
stofnað nýtt félag á grunni
hins gamla, sem kvaðst reiðu-
búið til þess að taka flugmenn
í þjónustu sína á helmingi
lægri launum en þeir áður
höfðu. Þetta félag er nú nán-
ast í fullum rekstri en laun
flugmanna mun lægri en áður
var. Starfsmenn annarra fé-
laga hafa greitt atkvæði um
að lækka laun sín til þess að
tryggja rekstur félaganna.
Þessa þróun mála er hollt
að hafa í huga, þegar við met-
um stöðu flugmála okkar nú í
ljósi atburða síðustu daga.
Sennilega er það umtalsvert
afrek, að tekizt hefur að stýra
Flugleiðum í gegnum ólgusjó
síðustu ára með þó ekki meiri
áföllum en raun ber vitni. En
starfslið félagsins hefur orðið
að aðlaga sig breyttum að-
stæðum.
Það eru einfaldlega ekki
lengur forsendur fyrir því, að
flugmenn eða aðrir starfs-
menn þessa fyrirtækis séu á
margfalt hærri launum en
tíðkast í okkar samfélagi. Að
því leyti er gullöld flugsins á
íslandi lokið og kemur líklega
ekki aftur. Þetta kunna að
vera óþægilegar staðreyndir
fyrir þá, sem muna betri tíma.
Málflutningur flugmanna í
kjaradeilu þeirra hefur komið
mörgum sérkennilega fyrir
sjónir. Þeir tala á þann veg, að
greiðslur í lífeyrissjóði komi
þeim ekki til góða, þótt það
séu þau laun sem þeir eiga að
lifa af í ellinni. Röksemdir
þeirra varðandi skattgreiðslur
eru óskiljanlegar.
En hér á líka við að sjaldn-
ast veldur einn þá tveir deila.
Samskipti flugmanna og
Flugleiða eru bersýnilega með
þeim hætti, að það ætti að
valda stjórnendum Flugleiða
áhyggjum ekki síður en öðrum
og þeim ber í þeim efnum að
líta í eigin barm. Það er eitt
helzta verkefni stjórnenda að
skapa þau skilyrði í rekstri
fyrirtækis, að starfsmenn séu
ánægðir og fái að njóta sín í
störfum. Hér hlýtur pottur að
vera brotinn hjá stjórnendum
Flugleiða og þá ábyrgð verða
þeir að axla í þessari kjara-
deilu.
Ríkisstjórnin setti lög til
þess að koma í veg fyrir verk-
fall flugmanna. Um þá laga-
setningu var víðtæk samstaða
á Alþingi. Engu að síður löm-
uðust flugsamgöngur í fyrra-
dag. Á síðasta áratug hefur
það gerzt æ ofan í æ, að laun-
þegahópar hafa brotið slík
lög. Það er fordæmanlegt at-
hæfi en engu að síður veru-
leiki sem stjórnmálamenn
verða að horfast í augu við.
Við höfum um langt skeið
setið nánast einir að sam-
göngum milli íslands og ann-
arra landa. Nú er bandarískt
skipafélag að ryðjast inn á
þennan markað. Erlend flug-
félög hafa rétt til þess að
fljúga hingað til lands. Hve-
nær kemur að því að þau not-
færa sér þann rétt? Og hvað
gagnar það þá flugmönnum að
þrjóta lög og leggjast í rúmið?
íslendingar láta ekki bjóða
sér slíka truflun á samgöng-
um. Vill íslenzkt flugþjón-
ustufólk, að þessi þjónustu-
starfsemi færist í hendur út-
lendinga?
Einkarekst-
ur og vel-
ferðarkerfi
Nýlega hafa verið birtar
niðurstöður í nokkrum
skoðanakönnunum á vegum
Hagvangs. Ein þeirra sýndi
sterkan stuðning við einka-
rekstur og vilja fólks til þess
að draga úr umsvifum ríkisins
í atvinnurekstri. Önnur sýndi
afdráttarlausa ósk almenn-
ings um að halda fast við
meginþætti velferðarkerfis-
ins. Það væri rangt að túlka
þá niðurstöðu þannig, að fólk
sætti sig við sóun í velferðar-
kerfinu en viljinn til þess að
halda því við fer ekki á milli
mála.
Sjálfstæðismenn geta verið
ánægðir með þessa niður-
stöðu. Á þessari tvíþættu
stefnu hefur velgengni flokks
þeirra byggzt í áratugi.
tað er ótrúlegt, hvernig stór hópur
^ fólks er farinn að nota móður-
málið og enn ótrúlegra, þegar haft
■ er í huga, að íslenzka þjóðin hefur
aldrei átt þess kost að mennta sig
með þeim hætti, sem nú tíðkast.
T Samt hrakar tungunni, dýrmæt-
ustu arfleifð okkar. Við verðum að horfast í augu
við þá staðreynd og reyna að snúa vörn í sókn. Of
margir, sem koma til að mynda fram í fjölmiðlum
nota málið ruglingslega, koma varla frá sér ærlegri
hugsun, útbía málfar sitt með ambögum, láta vaða
á súðum og hugsa ekki um setningaskipan eða innri
gerð málsins og rugla loks saman orðatiltækjum,
svo að ljóst er þeir skilja lítið sem ekkert af því,
sem þeir eru að segja. Allt er þetta ömurlegt. Sum-
ir, og jafnvel þeir sem starfa við ríkisfjölmiðlana,
hafa rangar áherzlur, tala útlenzkulegt og bjagað
mál, ekki síður en margir þeir, sem eru að burðast
við að skrifa.
Þótt hér sé ekki verið með neinar hrakspár, ligg-
ur í augum uppi, að framburði og málnotkun yfir-
leitt er heldur áfátt nú um stundir, og ekki sízt er
það áberandi og raunar alvarlegt hvernig áherzlur
raskast, en þær eru, ásamt málfræðikerfinu, inn-
viðir tungunnar.
Þessi grundvallaratriði hafa lítið breytzt frá
landnámstíð og er það ein helzta ástæða þess við
getum lesið bókmenntir allra alda á íslandi með
tiltölulega lítilli fyrirhöfn, eins og Hreinn Bene-
diktsson, prófessor, hefur bent á í stórfróðlegri rit-
gerð sinni, Upptök íslenzks máls, þar sem fjallað er
um þróun tungunnar fram á okkar daga. Þessi saga
sýnir að vísu, að íslenzka hefur tekið ýmsum breyt-
ingum á löngum tíma, m.a. hafa sérhijóðar breytzt
verulega í framburði, svo að við megum ekki við
meiri breytingum á þeim, ef við ætlum að varðveita
tunguna; a.m.k. þrjú sérhljóðasambönd eru nú í
mikilli hættu, æ, ö og au (Granland, suluvara,
hust).
Það er hárrétt, sem Kristján Árnason, lektor,
segir í grein hér í blaðinu ekki alls fyrir löngu, að
viðnáms er ekki að vænta né málvöndunarbaráttu
nema byggt sé á þekkingu og nauðsynlegum rann-
sóknum. Björn Guðfinnsson, prófessor, vann stór-
virki í þeim efnum á sínum tíma og átti meðal
annarra þátt í að útrýma flámæli. Með rannsókn-
um hans, sem studdar voru af almannafé, var
grundvöllurinn lagður og stefnan mörkuð. Hún bar
ótvíræðan árangur.
Athuganir
komnar vel á veg
Þeir Kristján Árnason og Höskuldur Þráinsson,
prófessor, sem notið hafa styrks úr Vísindasjóði og
Rannsóknasjóði Háskóla íslands, hafa haft með
höndum athuganir á íslenzkri tungu og eru þær, að
sögn Kristjáns lektors, komnar nokkuð vel á veg.
Niðurstöður hafa þegar verið birtar á rannsóknun-
um á máli Vestur-Skaftfellinga í hnýsilegu tímariti
málfræðinga, íslenzkt mál. Kristján segir, að könn-
unin taki til alls landsins og úrvinnslu efnis frá
Reykjavík að mestu lokið. Niðurstöðurnar muni
birtast í næsta hefti íslenzks máls og eru það
ánægjuleg tíðindi.
í grein Kristjáns Árnasonar segir, að í könnun
þeirra félaga hafi m.a. komið fram, að sum, en ekki
öll þau einkenni, sem kenna má við óskýrt tal, séu
algengari meðal ungs fólks en eldra. Þau ummæli
hans vekja ekki sízt athygli, að norðlenzka harð-
mælið hafi ögn aukizt meðal eldri kynslóða í
Reykjavík, enda þótt yngsta fólkið sé býsna lin-
mælt, eins og hann kemst að orði.
Því miður virðist koma fram af könnuninni, að í
Vestur-Skaftafellssýslu hafi þeim fækkað, sem
nota gamalgróin einkenni í þeirri byggð, þ.e. að
segja bo-ji og sti-ji fyrir bogi og stigi, og hafa hv, en
ekki kv, í orðum eins og hvalur. Það er miður. Hitt
er vj'st, að engin leið yrði til þess að kenna fólki
hv-framburð, sem er svo vant k-inu, að því finnst
ekkert athugavert að stuðla saman hv og k eins og
Davíð frá Fagraskógi:
Þú komst í hlaðið á hvítum hesti,
þú komst með vor í augum þér ...
Kristján Árnason segir, að líklegt megi teijast,
að framgangur harðmælis í Reykjavík, þótt ekki sé
stórkostlegur eins og hann kemst að orði, geti að
einhverju leyti verið uppskera þess, að „harðmæli
hefur heldur verið haldið að mönnum í skólakerf-
inu“, auk þess sem barizt hefur verið fyrir því á
öðrum vettvangi.
Þannig er Ijóst, að kennsla og barátta geta borið
árangur, enda er það meginatriðið í þingsályktun-
artillögunni um framburðarkennslu og málvöndun,
sem lögð var fyrir Alþingi og mikið hefur verið
rædd. Til slíkrar kennslu og rannsókna á íslenzkri
tungu á að sjálfsögðu að veita það fé, sem nauðsyn
krefur. Of mikið er í húfi til að horfa aðgerðarlaus
■vy-'
á blinda þróun. Við getum haft áhrif á hana; getum
varðveitt tunguna, ef vilji er fyrir hendi.
Tökum okkur
taki
Á fjölmiðlaöld er nauðsynlegt að taka til hendi
og rækta garðinn, svo að við stöndumst ásókn
mynd(segul)bandal> og sjónvarps, með erlendu efni.
Þessi ásókn á eftir að verða okkur skeinuhættari
með hverju ári, sem líður.
Mikil ábyrgð hvílir á okkar kynslóð. Hún má ekki
undan líta þegar svo óvægilega er að tungunni veg-
ið. Þeir aðilar, sem mesta ábyrgð bera, verða að
horfast í augu við veruleikann og mega ekki verða
óskhyggju, linkind eða uppgjöf að bráð. Erlendar
tízkustefnur sem boða að láta skuli allt danka,
þegar tungan er annars vegar, eru ekki þeir vitar,
sem sigla á eftir. Forystan verður að koma frá
kennurum, þingmönnum og fjölmiðlafólki og má þá
minna á, að pottur er ekki sízt brotinn hjá okkur.
Við verðum ekki síður en aðrir að taka okkur taki.
Við blaðamenn köstum fjöreggi íslenzkrar arf-
leifðar milli okkar og til þess verður ætlazt, að við
gloprum því ekki niður. Margir blaöamenn eru allt-
of háðir segulböndum og sjást fingraförin í skrif-
um þeirra. Segulbönd geta verið góð til síns brúks
þegar safna þarf upplýsingum en eru afar varhuga-
verð ef menn venjast á að skrifa beint upp eftir
þeim. Uppskeran verður ótækt mál og ambögur.
Víða er málkennd fólks á íslandi sem betur fer í
góðu lagi, en allt of margir eru þó heillum horfnir.
Við verðum að kenna fólki rækilega, bæði að tala
og skrifa — og þá ekki sízt í skólum og fjölmiðlum.
Kennarar eiga að kenna íslenzku, hvert sem við-
fangsefnið er; hver tími í ensku, þýzku eða dönsku
...7 51 28
..68 77 77
7 .41523
...750 13
....88 51 84
52SSSKhSSR-"*-
VKtoo Grensás Grensásvegi24.
VKtoo-Htemm Laugavegt 133
22
74-
11:
.5 43 24
.252 00
.381 85
„1 80 77
....68 56 31
.7 10 39
...734 26
5 ...4 09 88
...5 48 28
...7 50 72
...510 65
...68 62 23
<1 511 02
3 . 547 28
...4 48 41
443 20
.2 73 02
...4 08 46
7 62 46 25
..3 95 68
...513 05
Vktoo klúbburinn ajhojjil-"-"".J 67
Vktoó-Markaðurinn Hamraborg 10.
Video-spólansf Holtsgötu 1 ..
Video Spöl sf Ægislðo 123....127
............»»
JUiT FYRIB HEIMABÍÓIB
leiQjum taM, myndlr, sýnlngarválar
ðrmumst uppWcur og yfldwslur á myndu
VIDEOBANKINN
IaUGAVEGI 134 StMI 23479
Vktoóbanklnn Laugavegl134......2 34
Videoheimurinn T ryggvagötu..
Videohomiö EngiNalla 8
Vktoóhomið myndbandaleiga F««g 2 2 £7
Videohúsid verslun Skólayðtðustlg 42!.. 1 96
Videóleiga Hafnarfjarðar Strandgötu 41 5 41
Videoieigan Smiðsbúð 10......4 62
Videomatkaðurinn sf .........
KVIKUYNDAMARKAOURIN
VlDEO • TMNI • FILláU*
Sími 1 54 80
.4 34 67
...4 63 78
...7 51 20
66 65 47
...4 35 68
.... 7 36 54
...7 24 09
....814 68
...3 94 49
.301 23
...7 83 13
...61 02 19
...4 30 29
...7 53 62
...8 23 01
5...7 16 99
16 3 37 47
...5 36 97
...68 78 71
3.468 10
Videosatn Kvikmyndamarkaöarins
Skólavörðustig 19........f 54
Videospólansf Höföatúni 10 .2 15
Videósýn Amarbakka 2 ...*......7 66
iimrr^r=
Myndbandatækniþjónusta
Upptökur - Myndbandavinnsla
Myndver sími 2 99 95
Markaðsdeild 2 85 52
LAUGAVEGI26 _
Vktoótækniþjónustan Ismynd st
Laugavegi 26 ...........2 89
VB/E
Tokum upp a myndbond:
Auglysmgar tynr video og sjonvarp
— træösluelni — viötalsþætti o.m.fl
MYnDSia
Skálholtsstig 2a
Símar 11777 — 10147
304
Úr símaskránni fyrir árið 1984.
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MAÍ 1984
25
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 19. maí
á einnig að vera kennsla í íslenzku, svo að dæmi séu
tekin.
„Sjálfstæd þjóö
á tölvuöld“
í þættinum Bókmenntir og grunnskóli, sem birt-
ist hér í blaðinu nýlega, sagði Friðrik G. Olgeirs-
son, sagnfræðingur, „að ég tel mjög þýðingarmikið,
að íslensk fræði séu efld á sama tíma og erlend
mál, alþjóðlegar vísindagreinar og tölvuspeki flæð-
ir yfir landið. Takist okkur á þann hátt að halda í
fornar rætur er mun líklegra, að okkur takist að
lifa sem sjálfstæð þjóð á tölvuöld.“ Þetta er í raun
og veru kjarni málsins. Friðrik segir einnig að nota
megi við kennslu ýmsar stuttar sögur og þætti
„ásamt þeirri aðferð, að kennarinn endursegi
áhugaverðar sögur eða kafla" — og kveðst hann
vita mörg dæmi slíks. En við þessi orð má bæta, að
ekki er. síður nauðsynlegt að nemendur endursegi
það, sem þeir lesa, svo þeir læri að tjá sig, skýrt og
skilmerkilega; læri að koma hugsun sinni á fram-
færi í þeim búningi, sem ræktuðu fólki sæmir.
Margt fróðlegt og nýtilegt hefur verið sagt og
skrifað um íslenzkt mál, til að mynda í útvarpi, og
má nefna Árna Böðvarsson meðal annarra, skín-
andi kennara eins og bréfritari kynntist í háskóla,
enda hefur hann nú góðu heillu verið gerður að
íslenzkufulltrúa þessa áhrifamikla fjölmiðils. Og
ekki verður lögð nægileg áherzla á, hve þættir
Orðabókarmanna hafa verið mikilvægir og fróðleg-
ir, enda hafa erindi þeirra verið hvatning til ís-
lendingaað rækta garðinn sinn á vályndum tímum.
Hér í blaðinu hafa verið miklar umræður um
íslenzka tungu — og er það vel. Gísli Jónsson,
menntaskólakennari, sá frjói, áhugasami og gagn-
menntaði norrænufræðingur, hefur ekki látið deig-
an síga, heldur haft forystu um málrækt með þeim
hætti, að vart getur liðið langur tími, þar til þættir
hans verða gefnir út í bók. Margir aðrir hafa einnig
lagt hönd á plóg hér í blaðinu. Nefna má Helga
Háifdanarson, skáld, Jón Óskar, skáld, og Ævar
Kvaran, leikara og rithöfund. Helgi og Ævar vilja
m.a. berjast við linmælið og er það góðra gjalda
vert. í umræðum á Alþingi um fyrrnefnda þings-
ályktunartillögu tók Kristín Halldórsdóttir í sama
streng og nefndi svo drastísk dæmi, að bréfritari,
sem er linmælt Reykjavíkurbarn, staldraði við, leit
í eigin barm og spurði sjálfan sig, hvort ekki væri
rangt það sem hann hefði áður haldið fram, að
nægilegt sé, að „við komum með kennslu og ákveðni
í veg fyrir að láda verði la og taga ta eins og í
frændþjóðamállýzkum okkar“. Linmælið er að vísu
lítt hættulegt blæbrigði í tungunni, en þó einungis,
ef því verður haldið í skefjum, sem óvíst er.
Ruglingur
orðtaka
Bréfritari heyrði ekki alls fyrir löngu dæmi um
að koma einhverjum um koll, en ekki í koll og nefnir
það sem hrakandi skilning á merkingarfræði. Við
höfum endalaus dæmi um rugling af svipuðu tagi. f
raun og veru ætti að skylda námsmenn til að kynna
sér helztu atriði gagnmerkrar bókar Halldórs
Halldórssonar, prófessors, íslenzk orðtök, þar sem
birtast rannsóknir hans á myndhvérfum orðtökum
í íslenzku. Bókin kom fyrst ÚM954 og ætti að vera
til á hverju heimili (síðar á vegum AB). Þá gætu
menn til að mynda gert sér grein fyrir muninum á
því að tefla e-u í tvísýnu, þ.e. að leggja eitthvað í
hættu eða leggja á tæpasta vaðiö, þ.e. hætta á eitt-
hvað, leggja út í tvísýnu, en þessum orðtökum, auk
margra annarra, er slengt saman og sagt: Tefla á
tæpasta vaðið. Slíkur ruglingur orðtaka er hvimleið-
ur og verður að stemma stigu við honum. Tefla á
tvær hættur er t.a.m. illskiljanlegt nútímafólki
vegna þess það mun hafa orðið til við samruna og
því brenglazt; orðtakið merkir: hætta e-u, leggja á
hættu (tefla í uppnám og leggja á tví-hættu; sbr.
nú: eiga e-ð á (tví)hættu). I orðtökunum birtast
fegurstu blæbrigði tungunnar, þau nálgast oft
skáldlega sýn, eins og sjá má af myndinni af reið-
manninum „sem leggur í að ríða yfir mjótt vað, þar
sem hyldýpi eða foss er neðan vaðs og hætta á, að
hestinn hreki", eins og Halldór Halldórsson segir
um síðarnefnda orðtakið.
„Bleyöuvæöa á gööum
Reygjavígur“
En nú skulum við í lokin minnast á örfá atriði,
sem komu fram í umræðunum um fyrrnefnda
þingsályktunartillögu.
Þegar fyrsti flutningsmaður, Árni Johnsen, hafði
mælt fyrir henni, tók Kristín Halldórsdóttir til
máls og sagði m.a., að góður framburður og vandað
málfar ætti að vera keppikefli allra fslendinga og
þeim mun frekar þar sem tunga okkar er einstök
arfleifð. Hún kvaðst vera sammála þeirri skoðun
flutningsmanna að tungan ætti í vök að verjast og
fyllsta ástæða til að sporna gegn þessari hættu. „A
það bæði við um latmæli og linmæli, svo og hreinar
málfræðilegar villur." Hún sagði, að sér virtist
latmæli hafa færzt gífurlega í vöxtu og nefndi
dæmi: Tvöðusund í staðinn fyrir tvö þúsund, sem
mun vera algengt í máli barna og unglinga, inndu-
deild í stað innheimtudeild „sem ég heyrði marg-
sinnis í útvarpi eitt sinn“ og fóbolti í stað fótbolti.
En síðan sagði þingmaðurinn — og er ástæða til að
íhuga þau orð nánar: „Linmæli eða harðmæli er
fyrir mörgum aðeins smekksatriði, en hér er um
annað og meira að ræða að mínum dómi. Ef ekki er
spyrnt við fótum, heldur þróunin áfram. Harðmæl-
ið er nú á undanhaldi, og þegar linmælið hefur náð
fótfestu, svo að harðmæli heyrist vart nema í máli
einstakra, þá er stutt í enn meiri linku í máli. Þá er
stutt í að t, sem orðið er d, breytist í ð. íslendingar
segi láða í stað láda, en margir segja ennþá, sem
betur fer, láta; og þá er stutt í að b, sem til er orðið
úr p, breytist í v. Menn segi káva í stað kába, fyrir
eldra kápa. Og loks er stutt í, að k sem breyst hefur
í g, verði enn linara. Menn segi þá taga í stað taga
fyrir enn eldra taka. „Það er bleyduvæda á götum
Reykjavíkur," sögðu norðlensk börn 1 gamla daga
og gerðu þannig gys að sunnlenskunni, sem svo var
nefnd, en er og hefur lengi verið miklu víðtækari en
svo, að kenna megi hana eingöngu við Suðurland.
Ef ekki verður spyrnt við fótum á þessu sviði kynni
þessi setning að hljóma svo eftir allmarga áratugi,
vænti ég: Þa e bleyðuvæða á göðum Reygjavígur," og
þyrfti þá meira en reggkávu til að mæta þeim að-
stæðum á réttan hátt. Hins vegar er ég sammála
því sem stendur í grg., að röddun í framburði eins
og tíðkast á Norðurlandi eystra í orðum eins og
stúlka, mjólk, hempa og vöntun o.s.frv. sé ekki
keppikefli þeim, sem hafa ekki alist upp við slíkan
framburð, og er því ekki hlynnt því, að reynt sé að
kenna hann, þótt óneitanlega væri mikil eftirsjá í
þeim framburði, ef hann legðist algjörlega af, á
sama hátt og leitt væri ef langa a-ið þeirra Vest-
firðinga legðist af með öllu.“ Loks sagði þingmað-
urinn, að nauðsyn beri til að auka verulega kröfur á
hendur þeim, sem flytja mál í útvarpi og sjónvarpi,
eins og hann komst að orði. „Það er til dæmis
deginum ljósara, að einkanlega þeir sem koma
fram í tónlistarþáttum fyrir ungt fólk og iþrótta-
þáttum, bera mikla ábyrgð á versnandi framburði í
máli ungs fólks. Við eigum sem betur fer fjöldann
allan af vel menntuðu fólki og áhugasömu um varð-
veislu íslenskunnar f sinni fegurstu mynd, sem
treystandi er til að vinna að þessu máli, ef því er
gert það kleift."
Sverrir Hermannsson, iðnaðarráðherra, minnti á
þingsályktunartillögu frá 1977, þar sem Alþingi fól
ríkisstjórninni að sjá svo um „að sjónvarp og út-
varp annist kennslu og fræðslu í öllum greinum
móðurmálsins" — og réðst af hörku á fram-
kvæmdaleysi í þessum efnum og fyrirlitningu emb-
ættismanna á ákvörðunum Alþingis. Varðveizla ís-
lenzkrar tungu væri „brýnasta verkefnið nú“, sagði
ráðherrann. Ákvörðun Alþingis var sú, að ríkis-
stjórninni var fyrir lagt að sjá svo um að „kennsla
og fræðsla í ríkisútvarpinu í öllum greinum móð-
urmálsins verði efld“, eins og í samþykktinni segir.
Eiður Guðnason, sem er einhver skýrmæltasti
fréttamaður á opinberum fjölmiðlum og hlotið hef-
ur móðurmálsverðlaun úr sjóði Björns Jónssonar,
sagði m.a.: „ ... en auðvitað má miklu betur gera.
Og nú á undanförnum vikum og mánuðum hefur-
kannski keyrt um þverbak með tilkomu annarrar
útvarpsdagskrár, Rásar 2, sem svo hefur verið
nefnd og mönnum sýnst, að nú væri mælirinn
kannski fullur, þar sem ambögurnar hafa óspart
riðið húsum og leiddi þetta til mikilla umræðna í
útpvarpsráði og á útvarpi um málvöndun. Niður-
staðan varð sú, að vinnunefnd, sem útvarpsráð
skipaði til að kanna þetta mál, gerði það að tillögu
sinni, að ráðinn yrði að ríkisútvarpinu sérstakur
kunnáttumaður til að leiðbeina þeim, sem þar
koma fram, um málfar." Þingmaðurinn varaði við
áherzluflutningi af fyrsta atkvæði og benti á, að
þessi bæklaða máltilfinning hefði sett svip á um-
ræður á Alþingi undanfarinn áratug.
Allir þingmenn, sem töluðu um tillöguna tóku í
sama streng og nú hefur verið greint frá, þ.e. þeir
höfðu áhyggjur af hrakandi máli og vilja spyrna
við fótum.
„Látið mig bara
liggja piltar“
Að lokum fer vel á því að birta endursögn á
athyglisverðri ræðu Guðmundar J. Guðmundsson-
ar í umræðunum um íslenzkuna, en hann er ættað-
ur úr verkamannabústöðunum í vesturbæ Reykja-
víkur, þar sem íslenzk menning var sett skör hærra
á unglingsárum bréfritara en brauðstritið — og
máttu menn þó hafa sig alla við.
Þessi saga er af tveimur verkamönnum, vinum
mínum, og gerðist fyrir nokkrum árum. Annar
rösklega tvítugur, hinn eitthvað yfir sjötugt. Sá
síðar nefndi hafði legið veikur um skeið, þegar
sonur hans uppkomir.n færði honum eftir siglingu
eina þrjá kúta af rommi og kassa af havanavindl-
um. Þegar gamli maðurinn hafði gætt sér á romm-
inu, seig á hann höfgi og haldið er að havanavindill
hafi dottið á sængina. Gamli maðurinn vaknaði við
það, að húsið stóð í ljósum logum og tveir slökkvi-
liðsmenn voru að bisa við að koma honum í sjúkra-
körfu. Þá sagði gamli maðurinn: „Látið mig bara
liggja, piltar. Mér er ekki vandara um en Njáli í
brennunni." Fleiri orð mælti hann ekki í þessu lífi.
í sama mánuði kom til mín ungur maður. Hann
hafði lokið prófi við héraðsskóla. Hann var eitt-
hvað dapur og sagði: „Helvítis djöfull, maður!“ Svo
fylgdu eftir einhver fleiri blótsyrði. „Nú, er eitt-
hvað að?“ spurði ég. „Já, helvítis andskoti. Mamma
dó í nótt!“
Honum var harmur í huga. En orðgnóttin og
íslenzkan léku honum ekki á tungu. Tvítugur og
sjötugur, tungutakið ólíkt. Sá eldri hafði alizt upp
við Njálu, en sá yngri hlotið gott próf úr Reykholti,
setri Snorra Sturlusonar.
Morgunblaöiö/RAX
„Þótt hér sé ekki
verið með neinar
hrakspár, liggur í
augum uppi, að
framburði og
málnotkun yfir-
leitt er heldur
áfátt nú um
stundir, og ekki
sízt er það áber-
andi og raunar al-
varlegt hvernig
áherzlur raskast,
en þær eru, ásamt
málfræðikerfinu,
innviðir tungunn-
ar.“
^ Við skulum útrýma fyrir fullt ofc allt orÖskrípinu útlenda
vídeó, sem er raunar merkinnarlaust á íslenzku o^ blettur
á tungunni. Menn skyldu í þessu sambandi kynna sér ljóö
Guttorms J. Guttormssonar, Winnipeg Icelander, sem
sýnir, hver veröa örlöK tunj?u sem látin er þróast viö-
námslaust. Ljóöiö veröur síöar birt í Lesbók.