Morgunblaðið - 24.06.1984, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. JÚNl 1984
Texti: Valgerður Jónsdóttir
Myndir: Friðþjófur
talinu eigandi og íbúi hússins
Guðlaugur Guðmundsson sýslu-
maður. 1906 koma kaupmenn aft-
ur til sögunnar og þá er skráður
eigandi Gudmann Efterfölgers, og
1913 verður eigandi Carl Höefner,
og árið 1918 selur Höefner svo
Jóni Stefánssyni kaupmanni og
ritstjóra húsið Hafnarstræti 11.
Hallgrímur Davíðsson var versl-
unarstjóri hjá Höefner og bjó í
Laxdalshúsi frá 1906, en Jón
Stefánsson mun þó hafa búið þar í
ein tvö ár áður en hann keypti.
Jón Stefánsson býr svo í húsinu til
1920, en eftir það ýmsir leigjend-
ur. Virðist oft hafa verið þröngt
búið. Samkvæmt manntalinu virð-
ist aðeins ein fjölskylda búa í hús-
inu fram að 1921, en þá eru tvær
fjölskyldur skráðar í húsinu. 1935
búa fimm fjölskyldur í Laxdals-
húsi er telja 15 manns, og 1943
búa þar 22 manns.
Árið 1943 selur Jón Stefánsson
húseignina Hafnarstræti 11.
Kaupandinn er Guðmundur
Bergsson fyrrverandi póstmeistari
í Reykjavík. Hann átti húsið að-
eins í eitt ár, og selur það Akur-
eyrarbæ 13. nóvember 1943. Frá
þeim tíma hefur Akureyrarbær
verið eigandi hússins, og verið
notað til íbúðar. Árið 1976 eru
fjórir þar á íbúaskrá.
Viðgerðir á Laxdalshúsi hófust
svo vorið 1978, er ákvörðun hafði
verið tekin um friðun þess að
frumkvæði Gísla Jónssonar
menntaskólakennara. „Það eru
engar tölur til um hvað viðgerð-
irnar hafa kostað," segir Sverrir
„Húsið skoraði mig á hólm
Löngum hefur verið
rætt um aðstöðumun
Reykvíkinga og ná-
granna þeirra og ann-
arra landsmanna sem
búa í hinu svokallaða
dreifbýli. Fyrir kemur
að íbúar höfuðborgar-
svæðisins flytjast bú-
ferlum og taka sér ból-
festu einhvers staðar
fjarri Reykjanesskagan
um, svona til að víkka
sjóndeildarhringinn og
kynnast því hvernig
hinn helmingur íslend-
inganna hefur það.
Sumir kunna vel við sig
og festa rætur í nýjum
jarðvegi, en aðrir eiga
enga ósk heitari en að
fá að komast á heima-
reitinn aftur, fá að kom-
ast í kvikmyndahúsin,
leikhúsin, á myndlist-
arsýningarnar, í einu
orði sagt, Menninguna
með stórum staf.
Á Akureyri býr maður nokkur
sem ekki lætur sér allt fyrir
brjósti brenna þegar Menningin er
annarsvegar. Hann segist vera
innfæddur Akureyringur, og seg-
ist vera svo elskur að sínu heima-
plássi að hann hafi aldrei yfirgefið
það í lengri tíma í senn en þrjár
vikur.
Sá sem hér um ræðir heitir örn
Ingi, sjálfmenntaður myndlistar-
maður og nýbúinn að fá í fyrsta
sinn úthlutað starfslaunum lista-
manna. Örn Ingi hefur nýlega tek-
ið elsta hús Akureyrar, Laxdals-
hús, á leigu og ætlar að koma þar
upp menningarmiðstöð.
Við mæltum okkur mót við Örn
Inga í Laxdalshúsi og er gengið er
upp tröppur hússins má heyra
hamarshögg einhvers staðar inn-
an úr húsinu. Inni í húsinu virðist
í fljótu bragði allt fullunnið, mál-
verk á veggjum, dúkuð borð og
meira að segja borðljóð á hverju
borði. Það er yfirsmiðurinn,
Sverrir Hermannsson, sem er að
leggja síðustu hönd á litla eldhús-
ið sem snýr út að garðinum bak
við húsið. Hann kann greinilega
vel til verka, enda verið valinn til
ein hæð og ris. í húsinu hafa búið
allt að fjórar fjölskyldur, milli 20
og 30 manns þegar íbúarnir voru
flestir."
Saga Laxdalshúss
Meðan við bíðum eftir Erni Inga
er ekki úr vegi að rifja upp sögu
hússins. í Akureyrarsögu Klem-
enzar var það danskur kaupmað-
ur, Kyhn að nafni, sem lét reisa
húsið árið 1795. Lóðinni hafði áður
verið úthlutað öðrum dönskum
kaupmanni, Hemmert að nafni, en
August Steincke og Eggert Lax-
dal, sem bjó mjög lengi í húsinu og
nafn þess mun vera dregið af.
Ekki er vitað hvenær Gud-
mannsverslunin hefur selt húsið,
en talið er víst að það hafi um
tíma komist úr eigu dönsku kaup-
mannanna. I manntalinu 1902 er
Páll Briem skráður eigandi og
húsráðandi í Laxdalshúsi, sem þá
heitir Hafnarstræti 11, en um
aldamótin voru tekin upp götu-
nöfn og húsnúmer á Ákureyri.
Páll Briem er eigandi hússins til
1904, en 1905 er samkvæmt mann-
GUÐLAUGUR ARASON
1. Borðljóð
Þetta hefur verið langur, dimmur vetur
og sjáöldur mín
orðin vön skammdegi á glugga.
Jafnvel tekið það í sátt.
Enda sögðu þau fátt.
Að sönnu þráði ég ljósið
en árstíðum gat ég ekki stjórnað.
Þess vegna blygðaðist ég mín í morgun.
Mér varð það á
að bregða hönd fyrir augu
þegar þú komst í dyrnar
og varpaðir ofbirtu
inn um þröngan sálarglugga.
En nú ertu loksins, loksins komin
á hvítum kufli
og ég staðráðin í
að stöðva gang himintungla.
Guðlaugur Arason. Fæddur á Dalvlk 1950.
Starf: Rithöfundur. Aður á prenti: 4 skáld-
sögur, sjónvarpsleikrit, þýöingar og smásög-
ur.
og ég tók áskoruninni
Rætt við Örn Inga í Laxdalshúsi,
nýrri menningarmiðstöð á Akureyri
að gera upp flest gömlu húsanna í
bænum.
„Ég byrjaði á Túliníusarhúsi
hér fyrir rúmum 10 árum, það var
þá talið ljótasta húsið í bænum en
nú eru fleiri á þeirri skoðun að það
sé eitt af fallegustu húsunum, þó
það þurfi að halda því betur við en
gert hefur verið undanfarin ár.“
Og það eru fleiri hús sem hafa
notið smiðshanda Sverris, hann
hefur unnið við gamla barnaskól-
ann, Friðbjarnarhús, Templara-
húsið, Nonnahús og Grundar-
kirkju, að ógleymdu húsinu sem
við erum stödd í.
„Það var oft þröng á þingi í
þessu húsi,“ segir Sverrir. „Húsið
er 85—90 fermetrar að grunnfleti,
hann lét aldrei verða af neinum
byggingarframkvæmdum. f Akur-
eyrarsögu er tilfærður útdráttur
úr úttekt á Laxdalshúsi frá árinu
1814, þegar Hans Baagde tekur við
forstöðu Kyhn-verslunarinnar.
Þar segir m.a.: „í húsinu eru tvær
stofur í norðurenda til faktors-
íbúðar, eitt herbergi handa versl-
unarþjóni, og eitt handa beyki,
búr og eldhús."
Kyhn kaupmaður átti húsið þó
ekki lengi, árið 1817 eignaðist Jó-
hann Gudmann verslunina og hús-
in sem henni fylgdu. Varð húsið
þá íbúðarhús faktora Gudmanns,
og bjuggu þar þá menn eins og
Hans Wilhelm Lever, sem lengi
var faktor hjá Gudmann, Berhard
„Húsið er eins og nýsköpunartogari. Við erum búin að færa út iandheigina
og bér mega allir reiða. “ Örn Ingi fyrir framan Laxdalshús, elsta hús
bæjarins.