Morgunblaðið - 08.07.1984, Blaðsíða 44

44
MORGTJÍÍBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. JÚLÍ 1984
Hundadagatímabil-
ið senn að hefjast
ÞaA er algengt að á dagatölum standi hin ein-
kennilegustu orð sem tákna eiga einkenni vissra
daga eða tímabila. Flestir sjá þessi orð og hafa
heyrt þau, en hvað vitum við mörg um merkingar
þeirra, af hverju þau eru dregin og hversvegna?
Eitt þessara orða er „hundadagar“ og eftir-
tektarvert var að sjá er kunningjar á förnum vegi
voru spurðir um merkingu orðsins hve eindæma
fáir vissu nokkuð hvað það þýddi. Þó var stöku
manneskja sem vísaði til Jörunds hunda-
dagakonungs og kvað tímabilið draga heiti sitt af
honum og einn sagði það örugglega vera dagana
sem Albert ætlaði að koma á fyrir Lucy sína hið
skjótasta.
Til þess að afla nánari upplýsinga um hunda-
dagana var flett upp í Orðabók Menningarsjóðs
og stóð þar eftirfarandi: Tímabilið frá 13. júlí til
23. ágúst. Lítið hjálpaði þetta svo næsta ráð var
að snúa sér til Árna Björnssonar, cand. mag.,
sem er manna vísastur um forna háttu og siði.
Páll Bergþórsson
Veðrið oft í jafn-
vægi á þessu
tímabili
Til að forvitnast um hvort
okkar ágætu veðurfræðingar
freistuðust til að nota hina fornu
speki til veðurspár höfðum við
samband við Pál Bergþórsson,
veðurfræðing hjá Veðurstofu Is-
lands. Páll vildi nú ekki tala
fyrir hönd veðurfræðinga al-
mennt en sagði sitt sjónarmið
vera að ekki væri það svo sjald-
gæft að svipað veður héldist alla
hundadagana, því að þá væri
veðráttan loks komin í gott jafn-
vægi frá vetri til sumars. Virðist
því veðrið, sagði Páll, oft haldast
jafnt á þessu hundadagatímabili
um hásumarið, í júlí og ágúst, og
þeir mánuðir líkjast hvor öðrum
alla jafna en svo fer þetta aftur
að breytast er hausta tekur.
Lýkur svo þar með þessum
pistli um hundadagana og þarf
ekki framar sá er lesið hefur
þetta að verða hvumsa þó spurt
sé um merkingu og uppruna
tímabilsins.
Tvær merkingar
hérlendis á
þessu orði
Fyrst verður fólk að hyggja að
því að áður en veðurstofurnar
komu með allar sínar veðurspár
og tækni urðu menn sjálfir að
gera sér grein fyrir við hverju
var að búast af veðráttunni,
sagði Árni. Og hann hélt áfram:
Auðvitað tók það mörg hundruð
ár að komast að einhverri niður-
stöðu. Eitt af því sem menn fóru
að taka eftir var afstaða himin-
tunglanna, afstaða stjarnanna
og þetta nafn hundadagar er
dregið af því þegar Egyptar,
Grikkir og Babýloniumenn suður
við Miðjarðarhaf fóru að búa sér
til kort af himininum, svona
allavega í huganum og þaðan
höfum við gömul nöfn á stjörnu-
merkjum. Þar á meðal er Veiði-
maðurinn og hundurinn hans,
sem heitir Síríus. Nálægt miðju
sumri fer hundur veiðimannsins
að sjást á morgunhimninum og
sést hann í u.þ.b. sex vikur og
nefnist það tímabil hundadagar.
Þetta er heitasti tími sumars
og við Miðjarðarhafið er hitinn
eiginlega óbærilegur á þessum
tíma árs og því versti tíminn að
ýmsu leyti í þessum löndum.
Þarna hætti mönnum til að fá
hina ýmsu sjúkdóma yfir hunda-
tímabilið en á því er auðvitað sú
skýring að menn urðu mjög
þyrstir í hitunum og drukku
vatn hvaðan sem hægt var að fá
það og oft vildi það vera spillt.
Menn hentu sér út í kalt vatn og
urðu þá oft veikir af þeim sök-
um. Þessi tími var því oft talinn
hinn mesti ólukkutími. Hitinn
hafði ekki bara áhrif á mennina,
heldur á dýrin líka og var talið
að hundaæði væri meira þá og,
einnig voru tíkurnar oftast á lóð-
aríi um hásumarið sem er ef-
laust skýringin á því að hundar
voru drepnir um þetta leyti til að
koma í veg fyrir offjölgun því
eðlilegast var að lóga þeim þegar
ástalíf þeirra var í blóma.
Þetta hitavandamál þekkjum
við íslendingar ekki þar sem hiti
hérlendis hefur ekki verið
vandamál hingað til. Þó eru tvær
merkingar á þessu tímabili sem
ég veit um. Onnur skýringin er
sú að höfrungar, sem heita öðru
nafni hundfiskar, yrðu svo feitir
á hundadögunum að ennisfitan á
þeim færi fram yfir augun svo
að þeir yrðu blindir og hlypu á
land og auðveldara væri að veiða
þá á þessu tímabili en ella. Hin
skýringin er sú að hundar bitu
gras á hundadögunum og er lík-
lega ástæðan fyrir því að á þess-
um tíma er grasið hvað víta-
mínríkast og safaríkast.
Árni Björnsson
Svo virðast margir setja Jör-
und svokallaðan hundadagakon-
ung í samband við þetta og er
þessi nafngift sem við gáfum
honum kannski dálítið tvíræð,
því til landsins kom hann fyrir
þetta tímabil, en var þó fyrst og
fremst konungur á hundadögun-
um og þar sem konungsdómur
hans endaði nú býsna snautlega,
þá er niðurlægingin falin í þessu
viðurnefni.
— Heldurðu að einhverjir
taki mið af hundadögunum enn
þann dag í dag? Ég álít að bænd-
ur og aðrir sem eru háðir veðr-
áttunni hafi meira áður fyrr
haft það á bak við eyrað að
eitthvað væri nú til í þessu með
hundadagatímabilið, aliavega ef
tímabilið byrjaði vel, þá gerðu
þeir sér vonir um að það héldist
áfram.
Ralph Hannam. Fyrir ofan hann má sjá þrjár Ijósmynda hans sem eru á
sýningunni í Laugardalshöll. Myndir. JúHus.
Norræna frímerkjasýningin í Laugardalshöll:
Sýningunni
lýkur í kvöld
— frímerkjauppboð á Hótel Esju í dag
SÝNING á landakortum, Ijósmynd-
um, barmmerkjum og rayndverkum
stendur nú yfir í Laugardalshöll í
tengslum við norrænu frímerkjasýn-
inguna sem nú er haldin þar. Landa-
kortin sem eru til sýnis eru úr korta-
safni Kjartans Gunnarssonar. Þá
sýnir Ralph Hannam 22 Ijósmyndir
sem allar eru teknar í Reykjavík á
árunum 1950—1955. Barmmerkin
eru úr safni Ólafs Jónssonar og eru
til sýnis yfir 1000 barm- og einkenn-
ismerki. í anddyri Laugardalshallar
sýnir Elísa Jónsdóttir keramikverk
og Ríkharður Valtingojer, Árni Elf-
ar, Sigurþór Jakobsson og Gunnar
R. Bjarnason sýna þar myndverk. Þá
hefur fyrirtækið Glit sýningarbás f
anddyrinu þar sem sýnd eru sýnis-
horn af framleiðslu fyrirtækisins.
Sýningunni lýkur í kvöld, sunnudag,
kl. 19.
Alls höfðu um 1.200 manns séð
sýninguna er blm. ræddi við for-
ráðamenn hennar nú fyrir helgi,
en þeir sögðust vonast til að þegar
sýningunni lyki yrði fjöldi sýn-
ingargesta orðinn um 4000.
Kjartan Gunnarsson, sem hefur
til sýnis hluta af kortasafni sínu í
aðalsal Laugardalshallarinnar,
hefur sérhæft sig í að safna göml-
um íslandskortum og kortum af
Norður-Atlantshafi og eru flest
kortanna sem eru til sýnis gömul
handmáluð íslandskort.
Ralph Hannam sýnir 22 svart-
hvítar ljósmyndir í aðalsal Laug-
ardalshallarinnar. Myndirnar eru
allar teknar í Reykjavík á árunum
1950—1955, en Ralph sem er
breskur fluttist hingað til landsins
árið 1948. Hann sagði i samtali við
blaðamann Mbl. að nú orðið tæki
hann engar myndir en hann hefði
haft mikinn áhuga á ljósmyndum
áður fyrr. Nokkrar myndanna sem
nú eru sýndar hafa áður verið á
sýningum bæði innanlands og
utan og hafa sumar þeirra hlotið
verðlaun og verið birtar í árbókum
Ólafur Jónsson við eitt sýningar-
borðið með barmmerkjum og ein-
kennismerkjum.
International federation of photo-
graphic arts (FIAP), sem eru al-
þjóðleg samtök áhugaljósmynd-
ara. Samtök þessi gefa út árbók
annað hvert ár og halda einnig
ljósmyndasýningar á verkum fé-
lagsmanna annað hvert ár.
Yfir eitt þúsund barmmerki úr
safni ólafs Jónssonar eru jafn-
framt til sýnis í Laugardalshöll-
inni. Merkjunum hefur Ólafur
safnað undanfarin 15 ár og er um
að ræða einkennismerki og svo
hefðbundin barmmerki ýmissa fé-
laga og samtaka. Mörg þeirra eru
mjög fáséð og í samtali við blaða-
mann Mbl. sagðist Ólafur ein-
göngu safna íslenskum merkjum
og merkjum sem íslenskir menn
bæru eða hefðu borið.
Norræna frlmerkjasýningin
sem um leið er, eins og fyrr segir,
sýning á kortum, ljósmyndum,
myndverkum, keramik og barm-
merkjum, er opin í dag, sunnudag,
til klukkan 19. í dag kl. 13.30 verð-
ur svo haldið frímerkjauppboð í
tengslum við sýninguna á Hótel
Esju.
SÝNISHORN
ÚR KORTASAFNI
kjartans gunnarssonar
Sýningargestur skoðar eitt af kortunum úr kortasafni Kjartans Gunnarsson-
ar.