Morgunblaðið - 08.07.1984, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. JÚLÍ 1984
Frá kröfugöngu herstöövaandstæðinga.
Eru hugsjónir herstöðva-
andstæðinga til sölu?
Athugun á nokkrum þáttum könnunar á viðhorfum íslendinga til öryggis- og utanríkismála
Meginniðurstaðan í hinni umfangsmiklu könnun Ólafs Þ. Harðarsonar
stjórnmálafræðings á viðhorfum íslendinga til öryggis- og utanríkismála,
sem Morgunblaðid greindi ýtarlega frá á Bmmtudaginn, kemur ekki á óvart.
Meiríhluti íslenskra kjósenda er hlynntur tveimur höfuðþáttum þeirrar utan-
ríkisstefnu, sem stjórnvöld hafa fylgt undanfarna áratugi; aðild að Atlants-
hafsbandalaginu og dvöl bandarísks varnarliðs í landinu. Þær upplýsingar,
að tveir þriðju kjósenda vilja að íslendingar taki gjald fyrir dvöl varnarliðs-
ins, hljóta hins vegar að teljast nýmæli. Þá er líka ýmislegt forvitnilegt í þeim
þætti könnunarinnar, sem náði einungis til kjósenda á Reykjavíkursvæðinu,
og full ástæða til að benda á, að þar eru álitaefni og að menn verða að fara
varlega í túlkun á niðurstöðunum. Það liggur alls ekki í augum uppi hvaða
ályktanir ber að draga af sumum svörum þátttakenda og stundum virðast
viðhorf þeirra jafnvel mótsagnakennd.
Eins og fram hefur komið hér í
blaðinu skiptist könnun Ólafs í tvo
hluta. í hinum fyrri voru 1003
kjósendur um land allt spurðir um
afstöðu til Atlantshafsbandalags-
ins, dvalar varnarliðsins og gjald-
töku af varnarliðinu. í hinum sið-
ari var úrtak úr fyrri hópnum, 329
kjósendur á Reykjavíkursvæðinu,
spurt nokkurra annarra spurn-
inga er tengjast öryggis- og utan-
ríkismálum, s.s. um skoðun á
styrjaldarlíkum, um kjarnorku-
vopnalaust svæði á Norðurlönd-
um, um friðarhreyfingar, um
þróunaraðstoð og vígbúnað Atl-
antshafsbandalagsins. Ég ætla
fyrst að víkja að þremur atriðum í
sambandi við fyrri hlutann, en
niðurstöður þar eru marktækari
en í síðari hlutanum vegna fjölda
þátttakenda og dreifingar þeirra
um landið.
Fjórðungur al-
þýðubandalagsmanna
styður Atlants-
hafsbandalagið
Það kemur á óvart hversu
margir kjósendur Alþýðubanda-
lagsins segjast styðja Atlants-
hafsbandalagið. Þeir reynast vera
17% og ef aðeins er tekið mið af
þeim sem létu skoðun í ljós eru
þeir 23% eða nærri fjórðungur.
Alkunna er, að barátta fyrir úr-
sögn íslands úr Atlantshafs-
bandalaginu hefur alla tíð verið
eitt höfuðatriða í utanrikisstefnu
Alþýðubandalagsins. Þessi niður-
staða hlýtur því að vera flokksfor-
ingjunum mikið áfall. Þó held ég,
að innan flokksins hafi um skeið
verið að grafa um sig efasemdir
um afstöðuna til Atlantshafs-
bandalagsins og í því viðfangi má
minna á, að fyrir stuttu viðraði
einn af blaðamönnum Þjóðviljans
þá hugmynd á síðum blaðsins, að
rétt kynni að vera að endurskoða
afstöðuna til bandalagsins í ljósi
hins mikla stuðnings sem það nýt-
ur meðal þjóðarinnar.
Samkvæmt könnuninni eru 54%
kjósenda hlynntir dvöl bandaríska
varnarliðsins í Keflavík. Hins veg-
ar eru 30% kjósenda andvígir dvöl
varnarliðsins og 15% telja að það
skipti engu máli hvort hér er
varnarviðþúnaður eða ekki. Það er
auðvitað fagnaðarefni, að meiri-
hluti kjósenda áttar sig á nauðsyn
þess að varnarliðið sé i landinu, en
samt er ástæða til að hafa áhyggj-
ur af því hve margir eru á önd-
verðum meiði eða láta sér standa
á sama. Þetta eru sérstaklega
uggvænleg tíðindi þegar haft er í
huga hve augljós rök hníga að
nauðsyn varna í landinu.
Forvígismenn „Varins lands“ afhenda undirskriftalista sína í Alþingishúsinu
22. mars 1974.
Helmingur herstöðva-
andstæðinga vill taka
gjald af varnarliðinu
Hinn afdráttarlausi stuðningur
tveggja þriðju hluta kjósenda við
almennt orðaða hugmynd um
gjaldtöku af varnarliðinu kemur
nokkuð á óvart. Þessi niðurstaða
er kannski til marks um, að
stjórnmálaflokkarnir, sem allir
eru hugmyndinni andsnúnir og
hafa aldrei viljað ræða hana af
alvöru, eru ekki í nógu góðu sam-
bandi við hina almennu kjósendur.
Stjórnmálaforingjar okkar verða
að átta sig á því, að þótt gjald-
tökuhugmyndin sé í senn lágkúru-
leg og siðferðilega óheil, er ekki
lengur unnt að skella skollaeyrum
við henni. í stað þess að leiða hana
hjá sér verða þeir að ómaka sig við
að útskýra fyrir kjósendum hvers
vegna hugmyndin er ótæk.
Það, sem einna mesta athygli
vekur í sambandi við afstöðu
manna til gjaldtöku af varnarlið-
inu, er að tæplega helmingur, eða
48%, andstæðinga varnarliðsins,
svonefndra „herstöðvaandstæð-
inga“, er henni hlynntur. Þessi
hópur virðist m.ö.o. reiðubúinn að
fórna andstöðu sinni við herinn
fyrir peninga og hlýtur það að
vera Samtökum herstöðvaand-
stæðinga í senn umhugsunar- og
áhyggjuefni. Hitt er ekki síður
merkilegt, að hvorki fleiri né færri
en 45% kjósenda Alþýðubanda-
lagsins eru hlynntir gjaldtöku.
Andúð þessa fólks á „bandarískri
heimsvaldastefnu" ristir sýnilega
ekki djúpt og áhyggjur þess af því
að varnarliðið spilli menningu ís-
lendinga og ógni sjálfstæði þjóð-
arinnar virðast ekki heldur veru-
lega þungar. Svavar Gestsson,
formaður Alþýðubandalagsins,
hefur sagt að vinsældir gjaldtöku-
hugmyndarinnar séu til marks um
„hernám hugarfars" og bent á, að
meirihluti kjósenda Alþýðuflokks,
Framsóknarflokks, Sjálfstæðis-
flokks og Bandalags jafnaðar-
manna séu hugmyndinni hlynntir.
Maður, líttu þér nær!
Reykjavíkurkönnunin
ekki eins marktæk
og landskönnunin
Sá hluti könnunarinnar sem tók
eingöngu til Reykjavíkursvæðisins
getur ekki talist eins marktækur
og hinn hlutinn, sem tók til lands-
ins alls. ólafur Þ. Harðarson segir
í greinargerð með niðurstöðunum
að hafa beri í huga „að svörin
gilda einungis um íbúa höfuðborg-
arsvæðisins, en ekki um lands-
menn í heild". Þá bendir hann á að
vegna þess að úrtakið hafi verið
minna séu skekkjumörk hærri en í
hinum hlutanum.
í Reykjavíkurkönnuninni voru
svarendur beðnir að taka afstöðu
til nokkurra fullyrðinga þar sem
notuð voru ýmis hugtök og heiti,
sem oft heyrast í umræðu um
stiórnmál. Ein var t.d. þessi:
„Astæða er fyrir íslendinga að
styðja hugmyndina um kjarnorku-
vopnalaust svæði á Norðurlönd-
um.“ Mikill meirihluti þátttak-
enda, eða 86%, kvaðst sammála
staðhæfingunni. Þá vaknar sú
spurning hvað átt er við með
„kjarnorkuvopnalausu svæði á
Norðurlöndum"? Vilja menn að
engin kjarnorkuvopn séu á Norð-
urlöndum eða engin vopn á til-
teknu svæði á Norðurlöndum? Og
skyldu svarendur hafa leitt hug-
ann að því að það eru engin kjarn-
orkuvopn á Norðurlöndum og bar-
áttumálið því kannski ekki veru-
lega raunhæft?
Studningur við frið, en
ekki einhliða afvopnun
Önnur fullyrðing, sem Reykja-
víkurhópurinn var spurður álits á,
var þessi: „Friðarhreyfingar eins
og þær sem sprottið hafa upp í
Bandaríkjunum og Evróþu eru
spor í rétta átt.“ Um tveir þriðju
þátttakenda tóku undir staðhæf-
inguna. Aðeins 16% kváðust
ósammála. Þá voru þátttakendur
beðnir að segja skoðun sína á full-
yrðingunni: „Atlantshafsbanda-
lagið (NATO) má ekki dragast aft-
ur úr Varsjárbandalaginu hernað-
arlega ef tryggja á frið.“ Drjúgur
meirihluti svarenda, eða 70%,
sagðist vera þessu sammála. Að-
eins 17% voru ósamþykkir.
f fljótu bragði virðist mótsögn á
milli þessara tveggja viðhorfa.
Mörg samtök í Bandaríkjunum og
Evrópu, sem kenna sig við „frið“,
þ.á m. þau sem best eru kynnt hér
á landi, vilja einhliða afvopnun
Vesturlanda og gagnrýna mjög
„vígbúnaðarkapphlaupið", sem ís-
lenskir kjósendur virðast styðja.
Það getur vel verið að skýringin
hér sé einfaldlega sú, að kjósendur
séu órökvísir í hugsun og sjálfum
sér ósamkvæmir. Hitt finnst mér
þó líklegra, að menn hneigist til að
setja allar hreyfingar, sem kenna
sig við „frið“, undir sama hatt og
telji að þær geti ekki verið nema
til góðs. Stuðningur kjósenda á
Reykjavíkursvæðinu við friðar-
hreyfingar er þá yfirlýsing um
friðarvilja og þýðir t.d. ekki að
þeir séu hlynntir einhliða kjarn-
orkuafvopnun lýðræðisríkjanna.