Morgunblaðið - 20.07.1984, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. JÚLl 1984 15
síðari árin að sjá stefnu sína i
þessum efnum á undanhaldi fyrir
sívaxandi afskiptum hins opin-
bera af menningarmálum.
í fjölda ára átti ég nánara sam-
starf og samskipti við Ragnar en
nokkurn annan mann mér óvanda-
bundinn. Þá kynntist ég óvenju-
legum hæfileikum hans, þar sem
saman fór andlegt fjör, skarp-
skyggni og manngæzka. Ragnari
var aldrei sama um neitt. Ahugi
hans á framgangi allra góðra
mála var takmarkalaus, réttsýni
hans óbrigðul og dómgreindin
skörp. Hann var manna umburð-
arlyndastur gagnvart veikleikum
annarra, jafnvel þeim veikleikum,
sem honum voru sjálfum fjærstir.
Umburðarlyndi hans náði þó ekki
til manna, sem honum fannst gera
sig bera af óheilindum, og gat
hann verið þykkjuþungur í þeirra
garð.
Að eiga vináttu Ragnars var á
hinn bóginn eins og að standa á
bjargi. Slík var vissan um það, að
hann mundi aldrei bregðast, aldr-
ei hika við að rétta hjálparhönd,
aldrei hugsa um eigin hag, ef hann
vissi, að aðrir þyrftu á fulltingi
hans að halda. Þegar slikur maður
er burtu kallaður, er eftir skilið
skarð, sem aldrei verður fyllt.
Það hefur verið mikil hugraun
vinum Ragnars að sjá þennan
sterka stofn beygðan og loks brot-
inn af hörðum sjúkdómsraunum. í
þeirri baráttu brást hvorki karl-
mennska hans sjálfs né umönnun
og styrkur Bjargar, konu hans,
sem staðið hefur við hlið hans öll
þessi ár, jafn fús og hann að fórna
sínu fyrir annarra hag og sætta
sig við kröfur og lífshætti manns,
sem aldrei unni sér hvildar. Án
hennar hefði Ragnar aldrei risið
eins hátt og hann gerði i lífi sínu
og starfi.
Með Ragnari Jónssyni finnst
mér ég ekki aðeins kveðja góðan
vin og einn mesta og bezta mann,
sem ég hef kynnzt, heldur oddvita
heillar kynslóðar afreksmanna í
islenzkum menntum og þjóðlífi.
Þvi að Ragnar var með ótrúlegum
hætti trúnaðarvinur og aflgjafi
flestra þeirra manna, sem hæst
hafa lyift íslenzkum listum og
menningu um hálfrar aldar skeið.
Jóhannes Nordal
arfélagsins og Hljómsveitar
Reykjavíkur, sem var undanfari
Sinfóníuhljómsveitar íslands.
Tónlistarlífið blómstraði vegna
einstakrar elju og bjartsýni Ragn-
ars. Ragnar vann mikið starf fyrir
íslenska myndlist. Hann kynntist
vel helstu myndlistarmönnum
þjóðarinnar, styrkti þá með
myndakaupum og kynnti þá með
útgáfu fagurra listaverkabóka og
listaverkaeftirprentana og þrosk-
aði um leið listsmekk þjóðarinnar.
Ragnar var stórhuga í listaverka-
kaupum sem og öðru, sem hann
tók sér fyrir hendur. Listaverka-
safn hans óx jafnt og þétt I gegn-
um árin.
Með gjafabréfi, sem Ragnar af-
henti Alþýðusambandi íslands
hinn 17. júní 1961, var grunnurinn.
lagður að stofnun Listasafns ASÍ.
1 upphafsorðum þess segir. „Ég
hef í meira en þrjá áratugi safnað
listaverkum eftir íslenska málara,
Foreldrar Ragnars: Gudrún Jóhannsdóttir og Jón Finarsson.
Æskuheimili Ragnars: Mundakot i Ejrarbakka. Myndin er tekin 1923.
Ragnar í Smára er látinn. Með
honum er genginn stórbrotinn og
eftirminnilegur hugsjónamaður,
maður sem mjög hefur sett svip
sinn á öldina og víða markað djúp
spor. Ragnar varð þjóðsagnaper-
sóna í lifanda lífi.
Ragnar fæddist i Mundakoti á
Eyrarbakka 7. febrúar 1904, sonur
Jóns Einarssonar, útvegsbónda og
hrstj. í Mundakoti, og konu hans,
Guðrúnar Jóhannsdóttur frá
Mundakoti. Árið 1920 settist hann
í Verslunarskólann og að námi
loknu réðst hann til Smjör-
líkisgerðarinnar Smára, sem hann
var jafnan kenndur við. Snemma
kynntist Ragnar Erlendi í Unu-
húsi og helstu straumum menn-
ingarlífsins í höfuðborginni.
Helstu skáld, rithöfundar, tónlist-
armenn og myndlistarmenn þjóð-
arinnar urðu honum nákomnir, og
þá studdi hann til dáða af stórhug.
Ragnar rak umfangsmikla bóka-
útgáfu og kom á framfæri verkum
yngri skálda og rithöfunda auk
þess sem hann gaf út verk helstu
rithöfunda þjóðarinnar. Hann var
einn af helstu hvatamönnum að
stofnun Tónlistarskólans, Tónlist-
og ákvað fyrir tveim áratugum að
Helgafell skyldi koma á fót vísi að
alþýðulistasafni, er væri sjálfstæð
stofnun líkt og Tónlistarfélagið
gerði í sinni grein. Myndir þessar
hef ég flestar keypt af listamönn-
unum sjálfum utan sýninga, feng-
ið þær að gjöf eða sem greiðslu
fyrir myndsölu. Ég hef í aldar-
fjórðung staðið í mjög nánu sam-
bandi við flesta hinna eldri mál-
ara og því oft átt kost á að velja úr
myndum þeirra. Myndir þessar
hef ég ákveðið að gefa samtökum
íslenskra erfiðismanna, fyrir hönd
þeirra Alþýðusambandi fslands, í
minningu Erlends Guðmundsson-
ar í Unuhúsi."
Miðstjórn Alþýðubandalagsins
samþykkti á fundi sínum 22. júní
1961 með öllum greiddum atkvæð-
um að þiggja þessa stórhöfðing-
legu og dýrmætu gjöf Ragnars.
Þann 4. júlí sama ár var svo opnuð
sýning á meginhluta verkanna í
Listamannaskálanum við Kirkju-
stræti í Reykjavík. Þar afhenti
Tómas Guðmundsson skáld fyrir
hönd gefanda Alþýðusambandinu
hina miklu gjöf, 120 úrvals lista-
verk eftir okkar fremstu mynd-
listarmenn.
En Ragnar lét ekki sitja við
listaverkagjöfina eina. Hann réð
Björn Th. Björnsson, listfræðing,
til að rita sögu íslenskrar mynd-
listar á 19. og 20. öld. Skyldi ágóð-
anum af sölu hennar varið til að
koma upp húsi yfir safnið. Fyrra
bindi þessa einstæða ritverks „ís-
lensk myndlist á 19. og 20. öld“
kom út vorið 1964, en hið siðara
1973.
Fyrstu árin var safnið í leigu-
húsnæði, fyrst á Laugavegi 18, en
síðar á Laugavegi 31, þar sem
safnið var hýst til haustsins 1978,
að það fékk skrifstofu- og
geymsluaðstöðu á Grensásvegi 16.
Þar var síðan innréttað sýn-
ingarhúsnæði fyrir Listasafnið
sem var vígt á afmælisdegi Ragn-
ars hinn 7. febrúar að viðstöddu
miklu fjölmenni. Safnið var síðan
formlega opnað í hinum nýju
húsakynnum 1. maí 1980 með yfir-
litssýningu á verkum Gísla Jóns-
sonar.
Listaverkaeign safnsins hefur
jafnt og þétt vaxið, því hafa borist
margar góðar gjafir, frá myndlist-
armönnum og öðrum velunnurum,
og mörgum verkum hafa þau hjón,
Ragnar og Björg, bætt við frum-
gjöfina. Listaverkaeign safnsins
er nú að nálgast tvö þúsund verk.
Starfsemi safnsins hefur mjög
mótast af starfi Ragnars fyrir
myndlistina. Auk sýninga í sal-
arkynnum safnsins efnir safnið
reglulega til vinnustaðasýninga
um land allt, og eru að jafnaði um
tuttugu sýningar uppi hverju
sinni. Safnið hefur ráðist í útgáfu
á litskyggnuröðum til kynningar á
íslenskri myndlist. Haustið 1982
hóf Listasafnið samvinnu við Lög-
berg-bókaforlag um útgáfu lista-
verkabóka í ritröðinni „íslensk
myndlist". Það þótti sjálfsagt upp-
haf útgáfunnar að kynna frumgjöf
Ragnars til Alþýðusambandsins,
því þar eru saman komnar margar
af helstu perlum íslenskrar
myndlistar á fyrri hluta þessarar
aldar. í þessari bók, „Ragnar í
Smára", skráir Ingólfur Mar-
geirsson viðtöl við fjórtán sam-
ferðamenn Ragnars um kynni
þeirra og samstarf við hann. Með

bókinni er ekki gerð tilraun til að
segja sögu Ragnars, fyrir eina
slíka bók er Ragnar einfaldlega of
stór, en hún var tilraun til að
varpa nokkru ljósi á þennan ein-
stæða velgjörðamann íslenskra
listamanna. Síðan hafa Listasafn-
ið og Lögberg-bókaforlag gefið út
tvær aðrar listaverkabækur, um
Eirík Smith og Jóhann Briem og
fleiri eru á leiðinni.
Á sjötugsafmæli Ragnars
ákváðu stjórn Listasafns ASÍ og
miðstjórn ASÍ að láta stækka
listaverkið „Kríuna" eftir Sigur-
jón ólafsson, sveitunga Ragnars,
sem þakklætisvott fyrir hina
dýrmætu listaverkagjöf. Þann 11.
janúar 1981 var „Krían“, tákn
flugs og frelsis, afhjúpuð í landi
Mundakots, fæðingarstaðar Ragn-
ars.
Halldór Laxness lýsir Ragnari
einkar vel í bókinni „Ragnar í
Smára“: „Ragnar hefur einhverja
djúprætta samúð með mannlegu
lífi. Hann hefur ekki getað lifað
öðruvísi en styrkja það sem hann
hefur verið sannfærður um að
væri gott. Þetta hefur verið aflvél-
in í persónuleik hans. Þau verk
sem hann hefur unnið islenskri
endurreisn hefði enginn annar
getað unnið. Menn eins og Ragnar
eru tilviljun; nánast eitthvert
happ í mannlegu félagi.“
Björgu Ellingsen, börnum og
öðrum ástvinum vottum við sam-
úð okkar. Minning Ragnars í
Smára mun lengi lifa.
F.h. Alþýðusambands íslands
og Listasafns ASÍ,
Ásmundur Stefánsson,
Þorsteinn Jónsson.
Yfirlætislausari mann en Ragn-
ar Jónsson var vart hægt að finna,
engan mann þar sem betur færi
saman hæverska í háttum og
dagfari, jafnframt sannri höfð-
ingslund og drengilegum stórhug.
Hann verður ein af furðulegustu
goðsögnum tuttugustu aldar í
Reykjavíkurborg þessi maður
óvenjulegra fjárráða sem lengst af
var á ferli í óbreyttum jeppa inn-
an um alla dýrindisbíla efnafólks-
ins, og sýknt og heilagt í ótal er-
indum til að hlynna að menning-
arlífi þjóðar sinnar, hvort heldur
var í bókmenntum, tónlist eða
myndlist.
Ragnar Jónsson lét sér líka oft
og einatt annt um allt sem mætti
til varnar verða vorum sóma þeg-
ar útlenda menningarfrömuði bar
að garði á íslandi. Hann bauð
mörgum slíkum mönnum hingað
heim á sinn kostnað og veitti þeim
höfðinglegar viðtökur — en um
höfðinglega gestrisni við innlenda
sem útlenda voru þau hjónin
Ragnar og Björg Ellingsen ævin-
lega fallega samhent.
Enda þótt engum væri fjær
skapi en Ragnari Jónssyni að
girnast ytri virðingarmerki eða
vegtyllur þá held ég að honum
hafi verið í blóð borið að finnast
hann líkt og vera annar mennta-
málaráðherra landsins, til viðbót-
ar við hinn sem fyrir var hverju
sinni. Það má segja um áhuga
Ragnars Jónssonar á menning-
armálum íslands líkt og Hannes
Hafstein orti um afskipti Jóns
Sigurðssonar af hag landsins:
Allt hið smæsta
og allt hið stærsta,
aílt hið fjærsta
og hendi næsta,
allt var honum
eins hið kærsta
ef hann sá þar
lands sins gagn.
i