Morgunblaðið - 12.08.1984, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. ÁGÚST 1984
27
eiginleikum báta, bæði í landi og á
sjó. Og ég er ennþá að smiða báta
þótt það séu bara smá kríli nú orð-
ið — það eru margir sem vilja eiga
eftirlíkingar af gömlu áraskipun-
um, og ég hef ekki undan að
smíða. Sérðu hvernig þetta módel
hérna er lagað við stafninn að
framan — það skiptir afar miklu
hvernig byrðingurinn er lagaður.
Smá reiging á bógnum getur gert
gæfumuninn hvernig sjóskip bát-
urinn verður. Sé stafninn með
réttu lagi fara þeir mjúkt í ölduna
framan og setjist hæfilega á skut-
inn. Ef rétta lagið hefur ekki
náðst fara bátarnir að höggva
þegar eitthvað er að sjó, og geta
það verið hættuleg skip, jafnvel
hreinir manndrápsbollar. Alls
smíðaði ég níu báta og var sá
stærsti 7 tonn og svo eru það ein 9
hús sem ég hef byggt hér í Höfn-
um.
— Þú varst hreppstjóri hér í
Höfnum og stundaðir hér for-
mennsku lengi.
Já, ég var hreppstjóri hér frá
því árið 1956, að mig minnir, þar
til ég varð áttræður. Þá greip ég
tækifærið og lét af starfinu. Ég
réri hér á hverri einustu vertíð frá
1931 en hætti 1978. Þá var róið út
með Stafnesi eða fyrir Reykjanes,
allt inn að Háleyjabungu og Stað-
arbergi. Þetta gat verið einn vöku-
sprettur ef gott veður hélst marga
daga samfleytt og þótti ekki gott
nema famir væru tveir róðrar á
sólarhring að sumrinu.
Sjómennska
Þetta er fornfræg veiðistöð hér í
Höfnum og héðan hafa róið
fræknir formenn. Héðan réri Eld-
eyjar-Hjalti um eitt skeið, en það
var löngu fyrir mína tíð. Þá var
Eldeyjar-Hjalti svo fátækur að
hann átti ekki heilan stakk og
vantaði alveg ermina öðru megin.
Þeir sögðu að hann hefði fært
stakkinn til eftir því sem hann
krusaði og haft heilu ermina áveð-
urs. Þetta var hörku karl en varð
víst rembinn með aldrinum — það
hefur sjálfsagt verið tíðarandinn
öðrum þræði.
Framanaf voru alltaf einhverjir
með mér á sjónum en svo réri ég
mest einn síðustu árin. Flugvöll-
urinn breytti öllu hérna, það fóru
allir að vinna þar og menn urðu
svo kostbærir að maður hætti að
fá nokkurn til að róa með sér.
Lengi réri ég héðan úr Merkines-
vörinni en svo var gerð bryggja í
Höfnum og eftir það fór ég að róa
þaðan. Það urðu margar ferðirnar
hjá mér á hjóli hér á milli — að
athuga með bátinn, maður þurfti
alltaf að vera að athuga með bát-
inn. Nú er ég fyrir löngu hættur
öllu sjógutli en maður gat þetta
hér í gamla daga — þá gerðist
maður mótoristi þegar vélarnar
komu og kunni þetta allt saman
he, he, ... ég veit ekkert núna
hvernig maður fór að þessu.
Annars er hafsbotninn hérna
útifyrir rannsóknarefni útaf fyrir
sig. Það hafa orðið alveg hrika-
legar breytingar á landinu hér frá
landnámi, og sennilegt að mikið
land, sem líklega hefur náð allt út
að Eldey, hafi sigið í sæ. í íslend-
ingasögum stendur að landnáms-
menn hafi siglt vestur með
Reykjanesi þar til þeir höfðu
opinn Hvalfjörð — og þá sérðu að
þeir hafa þá verið langt úti. Þá
hefur Reykjanes verið eitt gjós-
andi krap og mikið gengið á.
Það er grunnt hér út með öllu
Reykjanesinu töluvert langt út, og
er að jafnaði um 12 faðma dýpi.
Svo snöggdýpkar, eins og farið sé
fram af klettavegg og er þá um 30
faðma dýpi sem helzt langleiðina
út í Eldey. Þegar komið er svo sem
þrjá fjórðu af leiðinni í Eldey tek-
ur við hraunkargi í botninum og
síðan kemur stallur þar sem dýpið
er aðeins 6 faðmar, en þar á milli
er dýpið aftur um 30 faðmar þar
til kemur að Eldeyjargrunninu.
Þarna hefur mikil landspilda sigið
í sæ og hafa það verið ólitlar nátt-
úruhamfarir.
— Nú varst þú grenjaskytta
hér í Hafnahreppi um langt skeið.
Já, frá 1948 stundað ég grenja-
skytterí og síðar minkaveiði. Ég
veit um 14 greni hér á svæðinu og
vann mest 4 greni á ári.
Afkvæmi andskotans
Núna seinni árin höfum við ekki
orðið vör við tófu hér í Hafna-
hreppi. Ég vorkenndi alltaf refn-
um — en minkinn hef ég hatað og
minkurinn er sú eina skepna sem
ég hef haft gaman af að drepa.
Það verður þó ekki borið á móti
því sem hann Þórður Halldórsson
frá Dagverðará hefur sagt, „að
þetta meindýr er til okkar komið í
gegn um sali hins háa alþingis".
Minkurinn er grimmdarskepna —
hann drepur til þess eins að drepa
og nýtir ekki nærri alltaf það sem
hann drepur. Drápsgirndin er al-
veg ótrúleg í honum, hann eyðir
öllu fuglalífi og er sannkallað af-
kvæmi andskotans. Tófan vinnur
hins vegar upp sína veiði og drep-
ur ekki nema sér til matar. Eg
komst upp í 63 minka mest um
árið en nú verður ekki vart við
mink hérna.
— Hver heldurðu að sé skýring-
in á því?
Ég hef tvær teoríur, en hvoruga
get ég þó sannað. Sko, núna und-
anfarin 2 ár hefi ég gaumgæft
landsvæðið hér umhverfis, og
aldrei séð far eftir mink, hvorki í
snjó eða sandi. Svo virðist sem
minkurinn sé hér alveg horfinn. Á
sama tíma gengur farsótt i minka-
búunum þannig að þeir þurftu að
farga hverjum einasta mink.
Teóríurnar
Gæti ekki verið að villiminkur-
inn hafi fengið þessa sömu veiki?
Því þetta virðist gilda um landið
allt, að menn verða lítið varir við
mink. Vinur minn, Þór Jónsson í
Fljótum, hefur veitt 90 minka
mest um árið en í fyrra náði hann
aðeins tveim. Hann hefur víst
veitt eina 6 í vor þannig að þeim er
eitthvað að fjölga aftur.
Svo er það önnur teoría sem ég
hef. — Hér á árum áður tóku
menn það upp að eitra fyrir refn-
um og þótti öllum þjóðráð. Upp úr
því fækkaði refnum mikið og
þökkuðu menn það þessum að-
gerðum. En ég er alls ekki á því að
þessar eitranir hafi fækkað refn-
um. Athugaðu að á þessum tíma
gekk hér einmitt mikið hundafár
svo að heilu sýslurnar urðu hund-
lausar. Refurinn er mjög skyldur
hundinum og hefur að minni
hyggju smitast af sömu veiki og
fækkað vegna þess.
Ég eitraði einu sinni fyrir ref
hér í Hafnahreppi á 38 stöðum —
með fjallahringnum allt frá Sýr-
felli til Hvassahrauns. Ég merkti
staðina alla en hræin höfðu aðeins
verið snert á tveimur, og ég er alls
ekki viss um að það hafi verið tófa
sem það gerði. I það minnsta var
ég með afar glöggan hund og hann
hafði ekki veður af neinu tófuhræi
á allri þessari leið. Ég tel því að
fækkun refs á þessum tíma hafi
stafað af sjúkdómi í refastofnin-
um en ekki af þessum eitrunum.
Veiöisögur
Það er nú svona með það sem
maður er hneigður fyrir — það
lifa margar minningar frá þessum
veiðum í gegnum árin. Það skiptir
öllu á minkaveiðum að hafa góðan
hund. Ég var alltaf með byssu til
taks þegar ég var á ferðinni ef ég
rækist á einhvern af þessum and-
skotum. Bezt reyndist mér hagla-
skambyssa sem ég hef lengi átt en
hef nú lánað frá mér.
Einu sinni vann ég þó mink
byssulaus — var þá að koma inn
úr Kirkjuvogi og verð var við mink
í malarkambi hér á Hnausendun-
um. Ég var með góðan hund með
mér og finnur hann strax hvar
minkurinn er undir. Ég var ekki
einu sinni með hníf og gat ekki
farið heim eftir byssu því þá hefði
minnkurinn sloppið á meðan.
Þarna er kastmöl og fer ég að róta
til nokkrum steinum þar sem
hundurinn ólmaðist og sé þá i
skottið á minknum. Ég bregð þá
við, gríp í skottið og kasta honum
í háaloft, en svo mikil var snerpan
í hundinum að hann greip mink-
inn á fluginu og allt að því klippti
hann í tvennt með kjaftinum.
Nú berst talið að ótrúlegum
veiðisögum, og'Hinrík segir mér
veiðisögu sem hlýtur að teljast
verulega ótrúleg.
Þegar ég dró sama
silunginn tvisvar
Ég var einu sinni í heimsókn hjá
honum séra Lárusi Arnórssyni í
Miklabæ. Við vorum að tala um
veiðar og ég segi sem svo: „Mikið
andsk... hefur þetta gengið illa
hjá honum Gísla að missa svona
þennan stóra fisk.“ Þá segir séra
Lárus: „Þegar menn eru að segja
þessar veiðisögur ýkja þeir að
minnsta kosti til helminga." Ég
varð reiður við og sagðist skyldi
segja ótrúlega veiðisögu sem engu
að síður væri sönn, og sagði hon-
um þessa sögu:
Sumurin 1922 og 1923 var ég við
stangveiði við Kaldárhöfða við
Úlfljótsvatn. Þar veiddist oft vel,
upp i 111 á einum degi. Þar er bezt
veiðin snemmsumars og veiðist þá
þriggja punda bleikja, en nú var
komið fram í ágúst og veiddist
bara depla og dauft við veiðina.
Einhvern daginn fer ég þó út á
ána — það þurfti að sperra sig
töluvert á móti straumnum til að
komast á góðan veiðistað og leggj-
ast þar við dreka. Nú, þarna set ég
í allvænan fisk og verð að sleppa
drekanum svo hann slíti ekki fyrir
mér. Svo kem ég fisknum alveg að
borðstokknum og sé þá að hann er
kræktur í gegnum fremri bakugg-
ann. En þegar ég ætla að innbyrða
fiskinn sé ég að háfurinn hafði
gleymst í landi. Ég reyni þá að ná
fisknum með höndunum en hann
sleppur frá mér.
Þegar ég kem í land gengur mér
auðvitað illa að sannfæra hina um
að ég hafi misst þennan stóra fisk.
Daginn eftir fer ég svo aftur út —
og hvað heldurðu gerist þá. Set ég
ekki aftur í vænan fisk á sama
stað og í þetta skiptið var háfur-
inn með í bátnum. Mér brá þó
heldur betur í brún þegar ég fór að
skoða fiskinn — fremri bakugginn
var rifinn að endilöngu, og þarna
var kominn sami fiskurinn og ég
hafði sett í daginn áður.
Sr. Lárus gapti alveg þegar ég
sagði honum þetta — hann sagði
ekki eitt einasta orð og ég veit
ekki enn hvort hann hefur trúað
mér.
— Hefurðu ekki lent í ýmsu
misjöfnu til sjós?
Jú, það var nú sitthvað sem kom
fyrir. Einu sinni hafði ég næstum
álpast fyrir borð — það er ekki
segjandi frá því... Jæja, það vildi
nú svona til. Það var stýrishús á
bátnum, og þilfar út í lunninguna
frá því öðru megin. Þarna sem ég
var hagar svo til að snardýpkar og
var lygnt fyrir innan en tölverð
ólga utar enda allmikill straumur.
Ég var að kippa inn á lygnuna og
ætla að fara að fá mér í nefið, en
þá tek ég eftir því að ég hef gleymt
bauknum frammí.
„Er það nú búið lagsi minn“
Nú ég get ekki á mér setið og
ákveð að skjótast fram í bátinn og
ná í baukinn. Það var handrið
meðfram stýrishúsinu og held ég
mér i það en þegar ég ætla að fara
niður í pontuna skriplast mér fót-
ur... þá kemur kröpp alda á bát-
inn og skiptir það engum togum að
ég missi fótanna og fer í sjóinn.
Svo einstaklega vildi þó til að í
fallinu næ ég taki á borðstokknum
og gat hangið þar. „Er það nú búið
lagsi minn,“ sagði ég þá við sjálf-
an mig — ég fór alveg í sjóinn upp
fyrir haus, en þegar báturinn rétti
sig af og valt yfir á hina siðuna,
gat ég vegið mig upp og komist um
borð aftur.
— En hvað um refaveiðarnar, á
æim hefur sitthvað borið við er
>að ekki?
Jú, það er ekki fyrir aðra en
vana menn að sjá við tófunni —
hún er svo klækjótt og vör um sig.
Svo hafa þau svo ólíkt lundarfar
þessi dýr, þau eru rétt eins og
menn hvað það varðar. Ég hef oft
alið yrðlinga hér sumarlangt og
þau geta orðið afskaplega gæf
þessi dýr, en svo er eins og önnur
sé ómögulegt að temja. Ég var
einu sinni með högna og læðu eitt
sumar. Högninn var alveg forhert-
ur — virkilegt óartarkvikindi,
kom aldrei fram í búrið þegar ég
gaf honum og byrjaði aldrei að éta
fyrr en ég var farinn. Læðan aftur
var afskaplega blíð og vinaleg.
Einu sinni ól ég yrðling hérna
heimavið og tókst að temja hann.
Það var maður sem hét Sólmund-
ur og bjó í Sandgerði sem fékk
hann hjá mér og átti hann í tvö ár.
Rebbi elti hann um allt eins og
hundur og lagðist aldrei í strok.
Það er hægt að temja refinn furð-
anlega, en þeir verða aldrei allra
og það er alltaf grunnt á villidýrs-
eðlið í þeim.
Hver grenjaferð
saga útaf fyrir sig
Oft hef ég tekið það nærri mér
að vinna greni og sárvorkennt
þessum greyjum. Maður verður að
spila á þessar helgustu tilfinn-
ingar, móðurástina, og það er
heldur óskemmtilegt. En þau
mega ekki vaxa manninum yfir
höfuð.
Annars er gaman að tilstandinu
við þetta, og má segja að hver
grenjaferð sé saga útaf fyrir sig.
Einu sinni sem oftar var ég búinn
að vinna bæði læðuna og yrðl-
ingana á greni. Rebba skaut ég í
munanum en hann var það innar-
lega að ég náði honum ekki. Ekki
var hann alveg dauður og gat
skreiðst innar í grenið með því að
krafsa með löppunum. Nú, ég gat
lítið aðhafst og sneri heim við svo
búið. Þegar ég kem til hreppstjór-
ans til að fá greitt segi ég honum
að ég hafi unnið grenið en misst
stegginn inn. „Það er nú venja að
sýna þá,“ segir þá hreppstjórinn.
Nú, ég fer aftur af stað nokkr-
um dögum siðar, og þá eru þau i
för með mér Maron sonur minn
sem var 8 ára og Eldey dóttir mín.
Ég hafði með stöng, kerti, band og
sitthvað fleira sem að gagni gat
komið við að ná refnum. Þegar við
komum að grenismunanum sést
hvergi til rebba og var þar myrkt
innifyrir. Það verður að ráði hjá
mér að láta strákinn skríða inn en
bind fyrst kaðalinn um lappirnar
á honum. Hann skriður svo inn og
lýsir fyrir sér með kertinu sem ég
hafði fest framaná prikið, en mér
er um og ó ef eitthvað líf væri i
refnum sem þá gat bitið illa. Nú,
ég öskra á strákinn hvort hann
sjái nokkuð refinn. Hann öskrar á
móti að þarna sé hann og virðist
dauður. Ég öskra á strákinn að
taka kertið setja það fram á prikið
og bera upp að nefinu á rebba —
því þá hlaut hann að sýna við-
brögð. Nú stráksi gerir þetta og
reynist refurinn steindauður. Nú,
ég dreg svo strákinn út úr greninu
með kaðlinum og strákurinn ref-
inn. Þannig lauk þeirri viðureign.
- bó.