Morgunblaðið - 26.10.1984, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 26. OKTÓBER 1984
Köld er sjávar drífa
Bókmenntír
Erlendur Jónsson
Árbók Slysavarnafélags
íslands 1984. 207 bls.
Reykjavík, 1984.
Slysavarnafélag íslands »hefur
frá upphafi talið það eitt höfuð
verkefni sitt að vinna að örygg-
ismálum sjómanna og beita sér
fyrir hvers konar aðgerðum, sem
líklegar væru til að auka öryggi á
sjó og stuðla að björgun úr
háska,« segir Haraldur Henrys-
son, forseti félagsins, í greinar-
gerð sem hann ritar um störf þess
á liðnu ári. Það kemur heim við
hugmyndir almennings um þetta
fjölmenna félag, enda þótt það
hafi í seinni tíð tekið að sinna
slysavörnum á landi meðfram
sínu upphaflega ætlunarhlutverki.
Spyrja má hvort samtaka eins
og Slysavarnafélags íslands sé
lengur þörf eftir að ríkið gerðist
svo umsvifamikið sem raun er orð-
in og afskiptasamt um öll málefni
þegnanna. Haraldur Henrysson
svarar því og minnir á að jafnan
verði »að treysta á sjálfboðaliða
við leitar- og björgunarstörf og
því engan veginn óeðlilegt að sam-
tök þeirra, sem hafa öðlast mikla
reynslu og þekkingu í skipulagi og
stjórnun slíkra aðgerða, hafi þau
störf með höpdum.*
í Árbók Slysavarnafélagsins eru
frásagnir af sjóslysum og björg-
unum á liðnu ári; þar á meðal er
sagt frá því er þýska skipið Kamp-
en fórst hér við land. Er sú frá-
sögn athyglisverð fyrir margra
hluta sakir en þar virðist sem
hvort tveggja hefði þurft að vera í
betra lagi: skipið og dómgreind
skipstjórans. Niðurstaða sjódóms
var sú »að Kampen hefði ekki ver-
ið sjófært og alls ekki átt að sigla
úr höfn.«
Forseti félagsins minnir á aðra
þætti slysavarna í greinargerð
sinni, t.d. á umferðarmálin. Niður-
staða hans er meðal annars sú að
verja þurfi meira fé til umferðar-
fræðslu í skólum. Vafalaust er
nokkuð til í því. En er þetta ekki
orðinn kækur að biðja sífellt um
meiri peninga til hvers og eins og
kenna fjárskorti um ef illa fer.
Æðimörg umferðarslys stafa af
glannaskap, þjösnahætti og
ábyrgðarleysi einstaklinga en alls
ekki af því að slysavöldunum hafi
ekki verið kenndar umferðarregl-
urnar. Þetta veit hver maður og
þarf enga rannsókn til. Vonandi
kemur sú tíð að þeir, sem ábyrgð
bera á slysavörnum, löggæslu og
réttarfari, öðlist kjark til að horf-
ast í augu við veruleikann og
nefna hlutina sínum réttu nöfn-
um.
Að vísu má rekja orsakir sumra
umferðarslysa til fáfræði öku-
manna og annarra vegfarenda.
Svo er t.d. um flest óhöpp sem út-
lendingar verða fyrir á hálendi
landsins. Haraldur Henrysson
drepur á óbyggðaferðirnar og tel-
ur ástæðu »til að hafa löggæslu á
ýmsum stöðum í óbyggðum þar
sem umferð er mest, til þess að
fylgjast með málum.« Þetta eru
orð í tíma töluð því ferðir útlend-
inga um hálendið eiga eftir að
stóraukast á næstu árum, ekki að-
eins á bílum heldur einnig á bif-
hjólum.
Viðtöl hafa ekki verið meginefni
Árbóka Slysavarnafélagsins
hingað til en hér er þó eitt undir
yfirskriftinni: „Stjörnurnar hurfu
í skýin, en stjarnan mín hvarf
aldrei" — skráð af Árna Johnsen.
Sögumaður er Guðlaugur Frið-
þórsson í Vestmannaeyjum. Kort
fylgir þar sem sýnd er leið sú sem
Guðlaugur synti til lands við
Heimaey og síðan sú leið sem
hann gekk eftir að landi var náð.
Mikið hefur verið skrifað um af-
rek Guðlaugs og verður lengi í
minnum haft. Hér er sjálf frum-
heimildin — frásögn hans sjálfs.
Sundi Guðlaugs hefur meðal
annars verið líkt við sund Grettis
frá Drangey til lands. Þó það hafi
verið nógu frækilegt eins og því er
lýst í Grettis sögu hygg ég að
flestir séu sammála um að Guð-
laugur hafi ekki gerst eftirbátur
Grettis — nema síður væri. Það
leiðir svo aftur hugann að al-
mennu heimildagildi fornra frá-
sagna. Víst eru þær ýktar, margar
hverjar, það liggur í eðli hverrar
arfsagnar. En saga Guðlaugs er
ekki ýkt. Og fróðlegt er að bera
hana saman við frásagnir af forn-
um afrekum, t.d. í íslendingasög-
um.
Eftir að Guðlaugur rakti sögu
sína urðu miklar umræður um
björgunartækni á íslenskum fiski-
skipum, einkum um sjálfvirkan
sleppibúnað björgunarbáta.
Hannes Þ. Hafstein upplýsir að
forsvarsmenn Slysavarnafélags-
ins hafi kynnt sleppibúnað Sig-
munds erlendis og hafi þessi ís-
lenska uppfinning vakið verð-
skuldaða athygli.
Miklu fleira er í þessari árbók,
bæði frá félagsdeildum og ein-
staklingum sem komið hafa við
sögu slysavarna á liðnum árum;
einnig frásagnir af atburðum.
Sýnilega eiga þeir, slysavarna-
menn, erindi sem erfiði. Enn heyja
þeir glímu sína við Ægi jafn-
ótrauðir og þeir hugsjónamenn
sem upphaflega stofnuðu Slysa-
varnafélag íslands og blésu í það
þeim lífsanda sem svo vel hefur
enst.
Þóra Friðriksdóttir og Sigurður Skúlason í hhitverkum sínum.
Vafasöm lending
Sigurður Sigurjónsson {hlutverki sínu.
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Þjóðleikhúsið:
Milli skinns og hörunds eftir Ólaf
Hauk Símonarson.
Hljóðmynd: Gunnar Reynir Sveins-
son.
Lýsing: Páll Ragnarsson.
Búningar: Anna Jóna Jónsdóttir.
Leikmynd: Grétar Reynisson.
Leikstjóri: Þórhallur Sigurðsson.
í umsögn um Milli skinns og
hörunds (Mbl. 13.6. sl.), frumsýn-
ingu þess á Listahátið, er m.a.
komist svo að orði:
Milli skinns og hörunds er sam-
tímaleikrit, raunsæilegt að
mestu, en gripið er til ýkjustíls á
stöku stað. Verkið er tveir hlutar:
Milli skinns og hörunds og Skakki
turninn í Písa sem gerist tveimur
árum síðar.
Ennfremur segir i umsögninni:
Vandamálaleikrit er að verða
skammaryrði hjá mörgum, en fá
eru þau leikrit sem ekki fjalla
með einhverjum hætti um mann-
leg vandamál. Ólafur Haukur
hefur oft sent út á vandamála-
bylgjulengd, en að þessu sinni
gerir hann það á mjög kunnáttu-
samlegan hátt, forðast að lenda i
gildrum sem ýmsir höfundar
hafa orðið fastir í. Milli skinns og
hörunds er þroskað verk og ber
þess merki að vera vel unnið af
höfundi og leikstjóra. Hlutur
leikstjóra er vitanlega stór, enda
hefur Þórhallur Sigurðsson áður
sýnt að hann kann að stuðla að
heppnuðum sýningum.
Það sem mér þykir einn helsti
kostur Milli skinns og hörunds er
fyndni verksins. Hér er enginn
skopleikur á ferð, en gamansemin
er ríkur þáttur. ósköp venjuleg
samtöl um vinnu, menntun, mat,
bíla öðlast líf vegna þess að þau
eru í senn afhjúpandi fyrir per-
sónur verksins og gædd notalegri
kímni.
Sýning Þjóðleikhússins í sept-
ember er með öðrum hætti en á
Listahátíð. Höfundurinn hefur
bætt við þriðja þætti, Brimlend-
ingu. í þessum þætti kynnumst
við betur Böðvari, menntamanni
úr alþýðustétt, misheppnuðu
hjónabandi hans og skilnaði og
tengdaforeldrunum Árna og
Brynju. Því er lyst hvernig hann
kynnist Guggu og hvernig ólíkur
uppruni þeirra verður bæði til að
sameina þau og sundra þeim.
Brimlending er í dæmigerðum
ýkjustíl, flestar persónur eins
konar tákn. Það er helst að
Gugga öðlist lif enda vel túlkuð af
Eddu Heiðrúnu Backman. Sig-
urður, faðir Böðvars, verður í
þessum hluta algjör ófreskja, en
sýnir þó óvænt nýja hlið á sér.
Það er eins og dálítil von sé fólgin
í samskiptum föður og sonar í
þessum þætti.
í Brimlendingu eru ýmsir góðir
þræðir, en verkið í heild sinni
græðir ekki nógu mikið á þeim.
Einfaldar persónugerðir þeirra
Árna og Brynju lýta verkið og
Sigurður og Böðvar verða í raun
of fyrirferðarmiklir, yfirgnæf-
andi. Hér er það sem eitthvað
brestur í annars athyglisverðu
verki.
Sú gerð sem Milli skinns og
hörunds birtist í á Listahátið
þykir mér lukkuð og tapaði ekki á
endurnýjuðum kynnum.
I_________Hvað ættum við að lesa
| y | | áliðnu sumrí?
texti JÓHAN.NA KRISTJÓNSDÓTTIR
Nadime Gordiraer: The Late Bourg-
eois World.
Útg. Penguin.
Sjónvarpsþættirnir gerðir eftir
smásögum Nadime Gordimer,
Sögur frá Suður-Afríku, vöktu án
efa verulega athygli og ekki var
síður fróðlegt viðtal sem var við
höfundinn áður en sjónvarps-
þættirnir hófu göngu sína. Na-
dime Gordimer dregur upp
myndir, segir sögu, hún kveður út
af fyrir sig ekki upp neinn end-
anlegan úrskurð í hefðbundnum
skilningi. Þó velkist enginn les-
andi hennar í vafa um skoðanir
hennar.
The Late Bourgeois World er
ekki alveg ný af nálinni, en ekki
lakari fyrir það. Hér segir frá Liz
Van Den Sandt, hvítri stúlku, og
sagan hefst á því að eiginmaður
hennar fyrrverandi, Max, hefur
drekkt sér. Max var uppreisnar-
sinnaður, taldi sig hafa kommún-
iskar skoðanir, sat í fangelsi fyrir
ofbeldisaðgerðir og reyndist ekki
hetja og sveik félaga sína. Liz
hefur ekki að því er bezt verður
séð haft afskipti af málum sem
lúta að skiptum hvítra og svartra.
En eftir að henni er færð fregnin
um lát manns hennar, rifjar hún
upp fortíð, sem hún taldi að væri
Nadime Gordimer
að mestu gleymd, og íhugar fram-
tíð sem gerir til hennar kröfur,
kröfur um að hún taki afstöðu og
stefni ef til vili sjálfri sér í hættu.
Þetta er vel sögð saga, á lægri
nótunum kannski en áhrifamikil.
Agatha Christie: Towards Zero.
Útg. Fontana.
Sögusviðið er oft svipað hjá Ag-
öthu sálugu. Gestir safnast saman
á einhverjum stað, venjulega ríkis-
mannssetri. Það er spenna á milli
gestanna, ekki alltaf ljóst af hverju
sú spenna er tilkomin. Og síðan eru
persónurnar leiddar fram á sjón-
arsviðið og kynntar af höfundi og
venjulega reynt að gera allar tor-
tryKKilegar, því að hér á ábyggilega
að fremja morð, en sumar eru tor-
tryggilegri en aðrar og venjulega
eru þær þá blásaklausar. Stundum
kemur þó fyrir að Agatha leikur á
lesandann, sem hefur reiknað þetta
vísindalega út: Sá sem grunsamleg-
astur er hlýtur að vera saklaus, sá
sem lítur meinleysislega út er
morðinginn. Þá snýr hún öllum út-
reikningum á hvolf og sá grunsam-
legasti reynist vera morðinginn
eftir allt saman. Sem betur fer hef-
ur það sjaldnast verið einhver sem
lesandinn er látinn fá of mikið dá-
læti á.
Þessi bók, Towards Zero, sem
kom fyrst út fyrir fjörutíu árum, er
enn í fullu gildi sem Agöthu-bók.
Formúlan er oftast nær hin sama
og lýst var hér á undan. Samt held-
ur hún lesanda spenntum, svo að
stundum væri freistandi að kíkja
aftar. Því að málið hjá henni er
morðinginn sjálfur, umfram annað.
Að vísu eru rökin alveg í veikasta
lagi. En það gerir ekki neitt að ráði
til. Aðalatriðið er að hér er ágætis
afþreyingarsaga á ferðinni eins og
fleiri Agöthu-bækur. Það er auðvit-
að meginmálið.