Morgunblaðið - 30.10.1984, Qupperneq 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. OKTÓBER 1984
MORGUNBLAÐID, ÞRIÐJUDAGUR 30. OKTÓBER 1984
33
PlKrfni Útgefandi ttltibifrifr hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 275 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 25 kr. eintakið.
Starfsgreinafélög
Hin miklu kjaraátök valda
því aö menn huga meira
en áður að innviðum í skipu-
lagi verkalýðshreyfingarinn-
ar. Ekki er til dæmis lengur
neinn vafi á því að það hefur
tafið fyrir lausn núna að aðil-
ar geta ekki samhæft kraftana
og stefnt að einni og sömu
niðurstöðu á almenna vinnu-
markaðnum og í samningum
við opinbera starfsmenn. I því
efni er ríkisvaldið milli steins
og sleggju, annars vegar sitja
fulltrúar þess og semja við
BSRB um launahækkanir og
hins vegar sitja fulltrúar ASI
og VSI og ræða hugmyndir
sem fram til þessa hafa að
verulegu leyti byggst á óskum
um verulegar skattalækkanir.
Erfitt er að sjá, hvernig það
dæmi á að ganga upp að lok-
um, að ríkið stórlækki skatta
og stórhækki á sama tíma
laun til opinberra starfs-
manna.
Bandalag jafnaðarmanna
hefur í fjórða sinn lagt fram
frumvarp um breytingu á lög-
um um stéttarfélög og vinnu-
deilur er hefur þá meginbreyt-
ingu í för með sér, ef sam-
þykkt verður, að launþegar á
sama vinnustað geti ákveðið
að stofna eigið félag sem fari
með samninga um kaup og
kjör og önnur réttindi og aðr-
ar skyldur sem stéttarfélag
þeirra fór með áður, og þá
skipti ekki máli hvers konar
störf viðkomandi launþegi
leysir af hendi.
Eins og rakið er í ítarlegri
greinargerð með frumvarpinu
sem samin er af upphaflegum
flutningsmanni þess, Vil-
mundi Gylfasyni, er hér ekki
um nýja hugmynd að ræða því
að hún var meðal annars rædd
á þingi Alþýðusambandsins
1958 og hefur alla tíð síðan
verið til umræðu á þeim vett-
vangi hjá aðilum sem hafa
haft það hlutverk í aldarfjórð-
ung að gera tillögur um breyt-
ingu á skipulagi verkalýðsfé-
laga. Frumvarpið gengur að
vísu heldur lengra en mælt var
fyrir um í tillögum ASÍ-
þingsins.
Beinir samningar fyrirtækis
og starfsfólks hafa verið
reyndir á nokkrum stöðum og
má til dæmis nefna stóriðju-
fyrirtækin, verksmiðjurnar á
Grundartanga og í Straums-
vík. Eins og segir í greinargerð
frumvarpsins hefur þetta
fyrirkomulag reynst vel á
þessum stöðum og þar eru
greidd hærri laun en gengur
og gerist á hinum almenna
vinnumarkaði. Og svo virðist
sem bæði starfsmenn og
vinnuveitendur, sem hlut eiga
að máli, séu ánægðir með
þetta fyrirkomulag og vilji
ekki breyta því.
Önnur meginrök frumvarps-
ins, fyrir utan starfsöryggi,
hærri laun og betri skilning
milli samningsaðila, eru þau
að með hinni nýju skipan yrði
séð til þess að samningar væru
í raun frjálsir á milli launþega
og vinnuveitenda og færu al-
farið fram án afskipta ríkis-
valdsins. I greinargerðinni er
minnt á þær ógöngur sem
ríkisvaldið kemst jafnan í með
afskiptum af kjarasamningum
og síðan segir: „í þessu frum-
varpi til laga er lagt til, að
horfið verði frá þessu ríkis-
afskiptakerfi um kaup og kjör
og horfið til baka til þeirrar
grundvallarhugmyndar, raun-
ar bæði verkalýðshreyfingar
og vinnuveitenda, að þeir
semji beint um kaup og kjör
og án milligöngu ríkisvalds-
ins.“
Morgunblaðið hvetur þing-
menn til þess að veita þessu
frumvarpi þá athygli sem því
ber og samþykkja það óbreytt
eða með þeim breytingum sem
nauðsynlegar eru til að meiri-
hluti fáist fyrir því að hjá
þeim fyrirtækjum þar sem
menn vilja geti þeir stofnað
starfsgreinafélög. Alþýðu-
sambandsþing verður haldið á
næstunni. Þar ættu menn
einnig að taka af skarið um
skipulagsbreytingar sem tald-
ar voru nauðsynlegar fyrir
aldarfjórðungi og eru enn
nauðsynlegri nú.
Til vinstri
Fylkingin sem er deild í Al-
þjóðasambandi kommún-
ista er vill heimsbyltingu í
anda Trotskýs gekk í Alþýðu-
bandalagið í febrúar
síðastliðnum með það í huga
að stofna „stóran verkalýðs-
flokk". í síðustu viku var Fylk-
ingarfélögum sýnt sérstakt
traust þegar kosnir voru full-
trúar í flokksráð Alþýðu-
bandalagsins. Össur Skarp-
héðinsson, nýráðinn ritstjóri
Þjóðviljans, lýsti því yfir í síð-
ustu viku að hann hefði nýlega
gengið í Alþýðubandalagið en
áður verið til vinstri við það.
Ekki fer á milli mála að þeir
menn sem óhikað hafa lýst trú
sinni á heimskommúnismann
og vilja koma kommúnísku
þjóðskipulagi á hér á landi
með því að nota afl verka-
lýðshreyfingarinnar mega sín
meira í Alþýðubandalaginu nú
en um langt skeið. Þessir
menn líta á upplausnina nú
sem óskastöðu til að ná
markmiðum sínum.
Amnesty International
rr*.. !/„• iqrq tam., - er lífæð samtakanna og án þess knýjandi þarfar á læknishjálp eð
eftir Hjördísi
Hákonardóttur
Ég geri ráð fyrir því að allir ís-
lendingar teiji það sjálfsagt mál að
allt fólk njóti mannréttinda, svo
sjálfsagt að varla taki að eyða orðum
í að árétta það. Með mannréttindum
er þá meðal annars átt við frelsi og
rétt til að hafa skoðanir, hvort held-
ur er um stjórnmál, trúmál, efna-
hagsmál, eða það hvað er gott og
hvað er illt, og til að láta þessar
skoöanir sínar í ljósi í máli, myndum
eða á prenti, sem og að haga lífi sínu
í samræmi við þær. Það er líka átt
við það, að engum skuli mismunað
eða refsað fyrir uppruna sinn, kyn-
ferði, Iitarhátt eða tungu. Og ekki
erum við ein um þessa afstöðu: fáir
myndu treysta sér til að andmæla
henni á opinberum vettvangi, enda
er það yfirlýst stefna flestra ríkis-
stjórna að mannréttindi skuli virt og
hafa fjölmargar þeirra staðfest þá
stefnu sína með aðild að mannrétt-
indayfirlýsingu Sameinuðu þjóð-
anna.
Samt sem áður er það líklegt að í
einhverju þessara ríkja, séu á þessari
stundu hermenn, lögreglumenn eða
aðrir þjónar yfirvalda að ráðast inn
á heimili lögfræðings, verkamanns,
kennara, stjórnmálamanns, rithöf-
undar, læknis, bónda eða bifreiða-
stjóra, brjótandi og bramlandi, jafn-
vel nauðgandi kvenfólki, og flytji síð-
an á brott fjölskylduföður eða móð-
ur, son eða dóttur eða alla fjölskyld-
una undir því yfirskini að þetta fólk
sé hættulegt öryggi ríkisins. I gær
var ef til vill heill bekkur sóttur ein-
hvers staðar með valdi í háskólann
og fluttur á brott í brynvörðum bíl, á
morgun verða menn víða um heim
stöðvaðir á göngu sinni á strætinu og
settir bakvið lás og slá, allt undir
sama yfirskini. Stundum er farið
með þetta fólk á lögreglustöðvar,
stundum í venjuleg fangelsi, stund-
um í sérstakar fangabúðir, stundum
er ekki vitað hvert. Oft líður langur
tími áður en þaö er leitt fyrir dóm-
ara, oft fær það ekki að njóta réttar
síns til réttlátra dómsmeðferðar, oft
er það pyntað, jafnvel drepið. Allt á
þetta fólk það sammerkt, að í okkar
skilningi er verið að fremja á því
mannréttindabrot, það hefur ekkert
gert af sér sem við myndum telja
glæpsamlegt og það hefur ekki beitt
ofbeldi eða hvatt til ofbeldis, ógnun
þess við „öryggi ríkisins" felst nær
undantekningarlaust í því, að skoð-
anir þess eru aðrar en skoðanir ráð-
andi afla.
Samtökin
fæðast
Hinn 28. maí árið 1961 skrifaði
breskur lögfræðingur að nafni Peter
Benenson grein í sunnudagsblaðið
Observer, sem hann nefndi „Hinir
gleymdu fangar". Þar skoraði hann á
menn og konur að taka upp hansk-
ann fyrir þær þúsundir, sem sætu í
fangelsum víðsvegar um heiminn
vegna skoðana sinna og trúar, „sam-
viskufanga" eins og hann nefndi
þetta fólk, og jók þar með við orða-
forða heimsmálanna. Áskoruninni
var beint til fólks í öllum þjóðfé-
lagshópum og skyldi starfið einkenn-
ast af ýtrasta hlutleysi og óhlut-
drægni og starfsaðferðirnar skyldu
vera friðsamlegar. Mánuði síðar
höfðu yfir þúsund einstaklingar boð-
ið fram aðstoð sína og hálfu ári síðar
voru stofnuð alþjóðleg samtök, sem
hlutu nafnið Amnesty International,
en orðið „amnesty" þýðir almenn
náðun, einkum þeim til handa, sem
eru pólitískir fangar eða taldir eru
hafa framið brot gegn ríkisstjórn-
inni. Og nú var tekist á við verkefni,
sem virtist nær óviðráðanlegt: hvar
sem tjáningarfrelsi var fótum troðið
með fangelsunum og pyntingum réð-
ust þeir á þann þagnarmúr, sem um-
lykur pólitískar ofsóknir. Það var
leitast við að ná tengslum við fjöl-
skyldur fanganna og lögfræðinga
þeirra og hafnar sendingar póst-
korta, bréfa og skeyta til ráðamanna
og óskað eftir því að mannréttindi
væru í heiðri höfð. Samtökin hafa
eflst með árunum og samkvæmt
ársskýrslu samtakanna 1983 töldu
félagar þeirra 500.000 í 160 þjóðlönd-
um. Árið 1977 hlutu samtökin friðar-
verðlaun Nóbels. Samtökin eiga ráð-
gefandi aðild að Efnahags- og félags-
málaráði Sameinuðu þjóðanna
(ECOSOC), UNESCO og Evrópuráð-
inu og miðia reglulega upplýsingum
til Mannréttindanefndar Sameinuðu
þjóðanna. Einnig hafa samtökin
tengsl við ýmis önnur fjölþjóðasam-
tök og nefndir, einkum sem upplýs-
ingamiðlari en jafnframt sem
áheyrnarfulltrúi. Hinn 15. september
1974 var íslandsdeild samtakanna
stofnuð og var fyrsti formaður henn-
ar Björn Þ. Guðmundsson, prófessor.
Rétturinn til
að hafa skoðun
Haft er eftir franska heimspek-
ingnum Voltaire: „Ég fyrirlít skoð-
anir þínar en er reiðubúinn að láta
líf mitt í sölurnar fyrir rétt þinn til
að tjá þær.“ Það er oft vitnað til
þessara orða Voltaires þegar lýsa á
markmiðum Amnesty International,
enda geta þau átt við um einstaka
félaga í samtökunum og fanga sem
þeir vinna fyrir. Það er rétturinn til
að hafa skoðanir sem skiptir máli, en
ekki hverjar skoðanirnar eru. Það er
eitt megineinkenni og markmið
Amnesty að taka ekki afstöðu til
stjórnmála- og trúarskoðana og gæta
þess að vera óháð öllum ríkisstjórn-
um, bæði stjórnmálalega og fjár-
hagslega. Félagarnir sjálfir fjár-
magna samtökin með eigin framlög-
um og fjársöfnunum. Sérstök áhersla
er lögð á að beina rannsóknum og
vinnunni jafnt að öllum heimshorn-
Hjördís Hákonardóttir.
Vel skipu-
lagt starf
Vinnan í samtökunum er skipulögð
og vel undirbúin. Hún byggist á
rannsóknastarfi samtakanna, sem
nýtur trausts. Hvenær sem Amnesty
International berast upplýsingar um
pólitískar fangelsanir eða beitingu
pyntinga eða um aftökur, er þegar í
stað hafist handa um að afla upplýs-
inga um staðreyndir málsins. Áðal-
stöðvar samtakanna eru í London, og
þar hefur rannsóknadeildin aðsetur
sitt. Hlutverk hennar er að safna
upplýsingum og prófa sannleiksgildi
upplýsinga, þannig að allt sé vitað
sem nauðsynlegt er að vita áður en
tiltekinn fangi er tekinn á skrá sem
er lífæð samtakanna og
myndu þau líða undir lok.
Staðinn vörður
um rétt mannsins
Samtökunum er skipt upp í lands-
deildir, og innan landsdeildanna eru
starfshópar sem vinna að ákveðnum
verkefnum. Þannig eru hér á landi
tveir Amnesty-hópar, sem vinna
einkum fyrir forsjárfanga, skyndiað-
gerðahópur, mánaðafangahópar og
aðrir hópar, sem hafa skammtíma
verkefni. Hver Amnesty-hópur hefur
að jafnaði tvo til þrjá samviskufanga
í forsjá sinni.
Við val forsjárfanganna, sem fer
fram í aðalstöðvunum, er þess ætíð
gætt að þeir séu frá ólíkum heims-
hlutum eða frá löndum með sitt
hvoru stjórnkerfinu. Endurspeglar
þetta val hversu rík áhersla er lögð á
pólitíska hlutleysisstefnu samtak-
anna. Vinna fyrir forsjárfanga er
oftast langtímaverkefni og krefst
þolinmæði. Þótt vitað sé að starf
samtakanna í heild beri árangur, þá
er það ekki alltaf sem vinna hinna
einstöku hópa ber sýnilegan árangur.
Oft berast engin svör eða viðbrögð,
og oft er endirinn sá að fanginn er
líflátinn eða ferst í fangelsi vegna
slæms aðbúnaðar. Hitt er líka vitað,
að þótt engin svör berist, berast bréf
Amnesty á leiðarenda og vekja oft
þann vonarneista og þrótt hjá sam-
viskufanganum og aðstandendum
hans, sem úrslitum ræður. Það er
líka vitað að bréf Amnesty-félaga
kalla á viðbrögð yfirvalda af ýmsu
tagi: stundum er meðferð fangans
bætt. Augu heimsins beinast allt í
einu að manneskju sem yfirvöld
MORGUNBLADID, LAUGARDAGl !R 27. OKTOBEH 198«
Ársskýrsla Amnesty Intematioiial 1984:
Mannréttindi fótum troðin
' flestum ríkjum heimsins
SAMTÖKIN Amaeatj
Mtionil, sem berjaat lyHr aak-
arappQÖf pólitiakra faafa f
*ega daaóaiefaÍBgaaa, haCaaeat
frá aér áraskýraia afaa 1984. Þar
er greiat frá ástaadi
leiá. Félagar f i
era am 500 ~
160 löadam, hafa <
aá rekja atkjgli á ■
bratua ag þrýata á atjóraiilld f
þrf skjai, að fi þá i
iá regaa skoáaaa iriaan. tráar-
bragáa, Htarháttar eáa kjraþátt-
ar. Þá hafa samtökia beitt aér
fjrá þrí, að daaáareMagar
rerái afaorodar, of tefja aig hafa
átt hlat aá þrí, aá þmr tm* fefld-
ar ár refriWggjöf Kýpar 1 fjrra
og gDda aá aáeiaa f B Sahador
þegar rfltiá á f áfriái TÍá r
hafdi verift hótað Iifláti vegna
starfa sinna fyrir verkalýáahreyf-
ingnna i landinu. Annaá daemi er
af rafvirkjanum Wei Jingaheng f
Peking f Kfna, sem dæmdur var f
15 ira fangelsi f október 1979 fyrir
að hafa starfað með avonefndri
Jýðræðiahreyfingu* árið 1978.
Vitað er að honum var haldið f
algerri einangrun f fjðgur ár og
hann hefur þurft að fá læknis-
þjónuatu tvfvegis á þeim tfma.
Dæmi af þessu tagi er nánast
endalaust hægt að nefna og þó
óhugnaaleg séu eru þau sem sól
argeisli miðað við það myrkur
mannlegrar grimmdar og nfð-
ingsskapar, sem ðnnur dæmi eru
af 1 akýnlunni.
lslandsdeild Amnesty latemat
ional, sem aðaetur hefur f Hafnar-
stræti 15, tekur þátt f hinni al
þjóðlegu mannréttindabaráttu
samtakanna. Pelst starfsemin
einkum f því, að vekja athygli á
mannréttindabrotum og fá tslend-
ingm til að skrifa bréf til stjórn-
valda f viðkomandi Iðndum og
krafjast þess, aá þeir sem brotið
hefur verið á fái uppreisnæru.
um og hugmyndakerfum. Starfið
byggist á Mannréttindayfirlýsingu
Sameinuðu þjóðanna, en starfssvið
er afmarkaðra og einstaklingurinn,
samviskufanginn, er þungamiðjan.
Þannig vinna samtökin að því aá allir
þeir menn og konur sem handtekin
eru vegna skoðana sinna, trúar, lit-
arháttar, kynþáttar, móðurmáls eða
kynferðis séu látin laus — að því til-
skildu að þau hafi ekki beitt eða
stuðlað að ofbeldi; þetta fólk er nefnt
„samviskufangar".
Þannig vinna þau aá því aá allir póli-
tískir fangar hljóti réttláta og við-
stöðulausa dómsmeðferð og að þeim
sé ekki haldið föngnum án dóms og
laga;
og þannig vinna þau aá afnámi dauða-
refsinga og stöðvun pyntinga og ann-
arra ómanneskjulegra refsinga og
gegn illri meðferð fanga, allra fanga,
án tillits til þeirra orsaka er liggja
að baki refsingunni.
samviskufangi; svo sem hvort hann
hefur beitt ofbeldi, hvað honum er
gefið að sök, hvað hann raunverulega
hefur gert, hverjir hagir hans eru,
hvaða meðferð hann sætir. Þegar allt
þetta er vitað byrja bréfin að
streyma til þjóðhöfðingja, ráðherra,
lögreglustjóra, fangelsisstjóra,
sendiráða eða annarra þeirra aðila
er áhrifavald kunna að hafa. í sér-
hverju þessara bréfa er lögð áhersla
á það að mannréttindi séu virt og í
flestum tilvikum er hægt að benda á
það, að viðkomandi riki sé skuld-
bundið að eigin lögum eða alþjóða-
lögum til að virða mannréttindi. Og
það er einmitt þetta sem er sterkasta
vopn Amnesty International í bar-
áttu sinni: þúsundir kurteislegra
bréfa, sem höfða til staðreynda.
Þessi bréf eru skrifuð af fólki úr öll-
um hópum samfélagsins, öllum ald-
urshópum, öllum atvinnustéttum og
úr öllum félagslegum skoðanahóp-
um. Það er allt þetta ólíka fólk, sem
töldu óþekkt en óþægilegt peð. Hitt
er rétt að árétta að Amnesty þakkar
sér aldrei lausn fanga, því þar geta
ætíð legið að baki ýmsar aðrar
ástæður eða ýmsar samverkandi
ástæður.
Það vill oft verða svo að eitt
mannréttindabrot leiðir til annars.
Þannig er skerðing á tjáningarfrelsi
oft samfara pyntingum og annarri
ómanneskjulegri meðferð á fólki.
Skyndiaðgerðahópur samtakanna
bregst við slíkum neyðartilvikum þar
sem aðgerða er þörf án tafar. Innan
fárra klukkustunda eftir að vitn-
eskja hefur fengist um neyðartilvik,
byrja telexboð og skeyti að streyma
til viðkomandi aðila viðsvegar úr
heiminum og bréf og kort næstu
daga og vikur. Oft eiga pyntingar sér
stað fyrstu sólarhringana eftir hand-
töku og er því brýnt að brugðist sé
strax við. Skyndiaðgerðum er einnig
beitt vegna „mannshvarfa", yfirvof-
andi fullnægingar dauðarefsingar,
knýjandi þarfar á læknishjálp eða
líkra aðstæðna. Með svipuðu sniði
eru aðgerðir vegna fanga mánaðar-
ins. I hverjum mánuði velja aðal-
stöðvar samtakanna þrjá samvisku-
fanga, sem eru í forsjá einhvers
hóps, og birta sögu þeirra í frétta-
bréfi samtakanna. Yfirleitt er sér-
stakra aðgerða þörf vegna heilsufars
þeirra eða langvarandi einangrunar.
Mjög er vandað til vals þessara mála
og þess sérstaklega gætt að hlutleys-
isstefnu samtakanna sé fullnægt.
Vegna skyndiaðgerða og mánaðar-
fanga er oft leitað til fólks utan sam-
takanna og það beðið um að skrifa,
t.d. ef viðkomandi samviskufangi er í
sömu starfsstétt eða fagfélagi. Til
lýsingar á starfaðferðum samtak-
anna má enn nefna tímabundin verk-
efni svo sem hina árlegu „Viku sam-
viskufangans" sem í þetta sinn hefur
yfirskriftina „Konur í fangelsum",
eða herferðir til að vekja athygli á
einstökum þáttum mannréttinda-
brota eins og átak það gegn pynting-
um, sem nú stendur yfir undir kjör-
orðinu „Pyntingar er hægt að
stöðva". Þótt hinn pólitíski fangi sé
meginviðfangsefni samtakanna get-
ur Amnesty ekki náð markmiðum
sinum með því einu að sinna málum
einstakra manna. Mikil vinna er þvi
fólgin í því að vekja athygli á ýmsum
þáttum mannréttindabrota og hvetja
ríkisstjórnir til að stöðva þau.
Markmiðið með herferðinni gegn
pyntingum er að fá ríkisstjórnir til
að stöðva pyntingar og beita sér fyrir
því að þær séu stöðvaðar. Hefur
Amnesty lagt fram áætlun í tólf lið-
um, sem varðar eftirtalin atriði:
1. Opinbera fordæmingu á pynting-
um, 2. Takmörkun á haldi í einangr-
un, 3. Bann við leynilegum fangels-
um, 4. Ráðstafanir til að tryggja ör-
yggi fanga við yfirheyrslur og á með-
an varðhald stendur, 5. Óháða rann-
sókn á vitnisburði um pyntingar, 6.
Bann við notkun yfirlýsinga, sem
fengnar eru með pyntingum, 7. Að
pyntingar séu lýstar ólögmætar, 8.
Ákæru á hendur þeim sem grunaðir
eru um pyntingar, 9. Fræðslu lög-
gæslufólks, 10. Skaðabætur og
endurhæfingu, 11. Viðbrögð við pynt-
ingum í öðrum löndum, 12. Staðfest-
ingu alþjóðasamþykkta.
Að draga úr
þjáningu
Ég sagði áður að lífæð Amnesty
International væri fólk, venjulegt
fólk, fólk úr öllum hópum samfélags-
ins. Á hverjum degi glymja í eyrum
okkar fréttir um alls kyns hörmung-
ar úti í heimi: styrjaldir, kjarnorku-
ógn, hungur, fjöldamorð, aftökur,
fangelsanir, pyntingar, ritskoðun, að
einni einræðisstjórn sé steypt svo
önnur geti tekið við. Stundum er sagt
að fólk sé almennt orðið sljótt og
ónæmt fyrir slíkum fréttum og þar
með bölinu í heiminum, og sjálfsagt
er það rétt að við séum flest hætt að
kippa okkur upp við hverja einstaka
frétt, en samt er okkur létt, þegar
þulurinn snýr sér að aflaleysi eða
verkföllum. Það er vegna þess að í
raun er þessi voveiflega heimsmynd
ofarlega í hug margra. Hvers vegna
gera mennirnir þetta? Geta Samein-
uðu þjóðirnar ekki gert eitthvað?
Hvar endar þetta? spyr undirmeðvit-
undin á meðan þulurinn les okkur
ótiðindin utan úr heimi, og viðbrögð
flestra eru þau að finnast þeir
standa máttvana gagnvart þeim
ógnum, sem heimurinn okkar er full-
ur af. Ég hygg að Amnesty Internat-
ional sé rétt lýst sem samtökum
fólks sem ekki vill sætta sig við að
venjulegt fólk geti ekkert gert annað
en að andvarpa yfir því böli sem við-
gengst í verðldinni, enda eru samtök-
in þannig byggð upp og þannig hugs-
uð, að þau eru venjulegu fólki vett-
vangur og tækifæri til að leggja svo-
lítið af mörkum til að draga úr þján-
ingu og niðurlægingu annars fólks.
Hjördís Hákonardóttir, formadur
íslandsdeildar Amnesty Internat-
ional, er borgardómarí í Reykjarík.
Crein þessi er byggð á erindi í Rot-
aryklúbhi Reykjaríkur.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir GUÐMUND GUÐJÓNSSON
Eins og sönnum mótherjum
sæmir greinir Reagan og
Mondale á um ótal hluti
KOSNINGABARÁTTAN í BANDARÍKJUNUM er nú í algleymingi, en
gengið verður til kosninga 6. nóvember. Hinn 73 ára gamli Ronald Reagan
þykir líklegur til að ná endurkjöri, en mótherji hans, Walter Mondale, er
afar kokhraustur þrátt fyrir hrakspárnar og teíur sig eiga mikla möguleika
á sigri. Þeir halda nú hverja ræðuna af annarri á kjörfundum sem eru vel
sóttir og reka ofan í hvor annan stefnumálin, allt frá sköttum til hryðju-
verka. Það veri ekki úr vegi að rekja hér skipulega boðskap þeirra félaga í
hinum ýmsu stórmálum.
Trúmál
í Bandaríkjunum er mikið
hitamál hvort skólabörn megi
biðjast fyrir innan veggja skóla. I
stjórnarskránni er ákvæði sem
heimilar börnum að biðjast fyrir
í skólum, en deilt er um ákvæðið.
Eins og sönnum mótherjum sæm-
ir, eru Reagan og Mondale á önd-
verðum meiði. Reagan er hlynnt-
ur ákvæðinu á þeim forsendum
að þeir sem á móti séu mótfallnir
trúfrelsi. Mondale segir á hinn
bóginn, að Reagan sýni það með
skoðun sinni á málinu að hann sé
fullur af fordómum í trúmálum.
Aldur forseta
Reagan er elsti forseti Banda-
ríkjanna fyrr og síðar, hann verð-
ur 74 ára gamall 11. febrúar
næstkomandi. Nái hann endur-
kjöri verður hann 78 ára gamall
er kjörtímabilinu lýkur. Læknar
hans segja þó að hann sé við
hestaheiisu, það eina sem ami að
sé að hann hafi lítillega skerta
heyrn á hægra eyra.
Walter Mondale er mun yngri,
hann verður 57 ára 5. janúar.
Hann er einnig við hestaheilsu og
segir að aldur forseta skipti ekki
hinu minnsta máli svo fremi sem
heilsan sé í lagi. Hann hefur aldr-
ei sagt hið minnsta styggðaryrði
um aldur forsetans. Varaforseta-
efni hans, Geraldine Ferraro,
hefur hins vegar gert það, hún
sagði í ræðu fyrr í mánuðinum að
bandaríska þjóðin yrði að gera
sér grein fyrir háum aldri forset-
ans og kjósa m.a. út frá þvi.
Afvopnunarmál
Reagan segir að vopnasöfnun
sín muni neyða Sovétmenn til
viðræðna við Bandaríkin um af-
vopnun. Til þessa hefur það þó
ekki lánast. Reagan segir og að
hann vilji koma á fót kjarnorku-
vopnavarnarkerfi í geimnum, en
til þess að það megi takast verði
að koma á fót rannsóknarstöð á
þeim slóðum. Takist að koma
slíku varnarkerfi á fót segir
Reagan að hann myndi kynna það
fyrir Rússum og bjóða þeim sam-
vinnu í notkun þess ef þeir féllust
á það að öllum kjarnorkuvopnun i
heiminum yrði eytt.
Mondale er hlynntur því að
Bandaríkin og Sovétrikin hætti
þegar í stað að bæta við vopnum,
þá og fyrr ekki sé grundvöllur til
að ræða um eyðingu þeirra vopna
sem fyrir eru. Þá segir hann að
„stjörnustríðshugmynd" Reagans
sé út i hött og geti aldrei orðið að
veruleika í náinni framtfð og ef
svo væri, myndi vera um allt of
mikilvæga tækniþekkingu að
ræða til þess að það væri þorandi
að bjóða Sovétmönnum aðild að
henni.
Sambúð Bandaríkjanna
og Sovétríkjanna
Báðir frambjóðendurnir hafa
margsagt að þeir geri sér fulla
grein fyrir því að Sovétmenn séu
engin lömb að leika við, „afreka-
skrá“ þeirra í útþenslu í skjóli
valds og fleiri fólsku- og hryðju-
verk segi sína sögu. Reagan segir:
„En þeir eru risaveldi og við verð-
um að læra að búa saman."
Mondale segir: „Við verðum að
skáka Rússum með öllum ráðum
nema stríði.“
Forystuhlutverk forseta
Ronald Reagan segir um þetta
málefni: „Ég tek á hlutunum frá
eins víðsýnu sjónarhorni og frek-
ast er kostur. Ég forðast óþarfa
smáatriði. Ég veit að það kemur
Mondale á óvart þegar ég segi
það, en það er ég sem ræð og hef
töglin og hagldirnar." Mondale:
„Ég viðurkenni að Reagan hefur
góða þekkingu á ýmsum sviðum
og vill þjóð sinni vel, en það er
ekki nóg, á ýmsum sviðum hefur
forsetinn sýnt sig skorta víðsýni.“
Sprengingarnar í Beirút
Um þetta sagði Reagan: „Her-
menn okkar voru drepnir og við
vorum ofsóttir vegna þess að
okkur var að takast ætlunarverk
okkar. Við urðum hins vegar að
hörfa vegna þess að vinnufriður-
inn var úti. Bandaríkin munu
svara fyrir sig þegar ekki fer
lengur milli mála hverjir stóðu
fyrir morðunum á bandarísku
hermönnunum." Mondale er auð-
vitað á öðru máli: „Bandaríkin
sýndu svo sannarlega vald sitt í
Líbanon, en framkvæmdin var
slík, að menn okkar voru strá-
felldir, við urðum að hörfa í
niðurlægingu, Sovétmenn færð-
ust í aukana í heimshlutanum og
hryðjuverkamenn urðu frakkari."
Vopnamálin
Reagan hefur lofað að hann
muni vopnavæða Bandaríkin svo
þau verði enginn eftirbátur
Sovétríkjanna í þeim efnum og í
framhaldi af því verði byrjað aft-
ur að framleiða B-1 sprengju-
flugvélar, nýja kafbáta og
MX-eldflaugar. Mondale segist
ekki hafa áhuga á því að Banda-
ríkin sitji uppi vopnalaus gegn
Sovétríkjunum gráum fyrir járn-
um, en hann vill skera niður út-
gjöld til vopnaframleiðslu til
mikilla muna. Þá segir hann MX
og B-1 gersamlega úrelt fyrirbæri
og það stofni Bandaríkjunum í
umtalsverða hættu að treysta um
of á þau.
Fóstureyðingar
Skoðanir forsetans á fóstureyð-
ingum eru á þá lund að hann er á
móti þvi að almannafé sé eytt i
fóstureyðingar. Þá vill hann Iáta
setja í stjórnarskrána ákvæði
sem banni fóstureyðingar með
öllu nema að sannað þyki að lífi
móðurinnar sé teflt í tvísýnu með
barneigninni.
Mondale segist vera persónu-
lega á móti fóstureyðingum, en
segir þær vera persónuleg og ein-
staklingsbundin mál sem ekki sé
hægt að alhæfa um. Hann er
fylgismaður ákvörðunar hæsta-
réttar að liðka til fóstureyðingar-
löggjöfina.
Mið-Ameríka
Reagan forseta hefur lengst af
gengið vel að fá þingið til að sam-
þykkja hinar ýmsu og miklu fjár-
veitingar til hernaðaraðstoðar
við stjórn EI Salvador, sem berst
gegn vinstri sinnuðum skærulið-
um. Verr hefur gengið í fjár-
mögnun á stríði svokallaðra
„Contra“-skæruliða í Nicaragua
sem berjast gegn stjórnvöldum
sandinista. Reagan hlýtur að
hafa roðnað fyrir skömmu er
dagsljósið leit bæklingur í Nicar-
agua með leiðbeiningum hvernig
bæri að vega háttsetta embætt-
ismenn og stjórnmálamenn.
Sannaðist að bókmenntirnar voru
runnar undan rifjum CIA, banda-
rísku leyniþjónustunnar. Reagan
sagði slíkt ekki stefnu sinnar
stjómar og gengið hefði verið i
berhögg við skipanir sínar með
útgáfu bæklingsins.
Mondale hefur allt aðrar skoð-
anir á því hvernig eigi að haga
málum í umræddum heimshluta.
Hann hefur lofað að taka af alla
aðstoð, opinbera og óopinbera, til
Contra innan 100 daga frá því
hann tekur við embætti. Hann
segir að reyna beri samningsleið-
ina til að fá sandinista ofan af
stjórnarfari sínu og ef það dugi
ekki, að setja landið þá i
„sóttkví“, eins og hann orðar það,
einangra það, en þó aðeins ef
stjórnvöld þar freisti þess að
troða stjórnarfari sínu upp á
óviljuga nágranna. „Okkur ber að
veita hernaðar- og stjórnmála-
lega aðstoð til þeirra vina okkar í
Mið-Ameríku sem eiga undir
högg að sækja,“ segir Mondale og
leggur einnig áherslu á baráttu
fyrir batnandi efnahag í löndun-
um á þessum slóðum, svo og
mannréttindum.
Margt fleira hefur borið á
góma í kosningabaráttu Reagans
og Mondale og margt af því sem
hér hefur verið skráð kom fram á
kappræðufundi þeirra á dögun-
um. Viðbrögð við fundinum voru
mjög almennt á þá leið, að um
jafntefli hafi verið að ræða.
Mondale, sem minni likur eru á
að vinni, þótti hafa sótt djarflega
og sjaldan eða aldrei verið rekinn
á gat. Reagan, forsetinn, sem bú-
ist er við að verði endurkjörinn,
varðist af reynslu og þekkingu og
þótti í þokkabót flytja mál sitt af
festu og öryggi. Mondale segist
hafa unnið á Reagan i seinni tið
þó skoðanakannanir segi annað
og sannarlega segja þær stundum
annað. Það verður þvi fróðlegt að
fylgjast með gangi mála 6. nóv-
ember næstkomandi.
(Heimildir: AP o.fl.)