Morgunblaðið - 18.11.1984, Qupperneq 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. NÓVEMBER 1984
mér nægja 6 aura á dag að lifa á. Þá kost-
aði hálft franskbrauð 12 aura, svo ég
ákvað að borða helminginn af hálfu
franskbrauði á dag. Á þessu lifði ég svo, þó
ekki nema hálfan mánuð, þá fékk ég
taugaáfall, og fylgdi því mikil hræðsla, og
ég varð kaldur öðrum megin. Ég hélt fyrst,
að þetta væri hjartaslag. Ég þekkti þá eng-
an í Kaupmannahöfn, því Þorvaldur og
Jón Engilberts voru ekki í bænum. Þeir
höfðu víst skroppið eitthvað út á lands-
byggðina, að ég held. Én þá kom óvænt
hjálp frá Skúla Þórðarsyni. Hann gat
organiserað sölu á mynd. Ég hafði ráfað út
á Kóngsins Nýjatorg, þegar ég fór að
hressast, og settist á einn af þessum ræfla-
bekkjum, sem Eggert Stefánsson kallaði
svo. Auðvitað gekk Skúli þarna um á leið
sinni á Svakann, og ég er ekki viss um
nema það hafi bjargað lífi mínu, því hann
gat selt fyrir mig mynd á 125 krónur, og
fyrir þessa peninga gat ég farið í pensjón-
at, hvorki meira né minna. Lengst af hafði
ég fyrsta árið mitt í Höfn eina vinnustofu,
en ekkert í hana, og lá á gólfinu með eina
voterprúfkápu ofan á mér, sem Eggert
Stefánsson hafði gefið mér, því hún var
rifin frá klauf og upp úr og ónothæf, en
ágæt til að liggja undir henni. Annars átti
Eggert ekki síður bágt en ég og barðist í
bökkum. Ég hafði hitt Eggert áður hér í
Reykjavík hjá Kjarval. Það var á þeim
árum, þegar ég var að gapa upp á Kjarval
og hafði lítið annað fyrir stafni. Þá sé ég
þarna eitt sinn þetta monúmentala
mannfjall, og mér er minnisstætt, hvernig
hann talaði við Kjarval. Ég man hann
sagði: „Elsku vinur, mikið er ég hamingju-
samur yfir þvi að það er enginn sem hefur
sagt: Þú hefur góðan penna! Þegar einu
sinni hefur verið sagt: Þú hefur góðan
penna, þá er búið með mann, maður er
ekki til lengur. Það er sem sé manns
gvuðdommlega hamingja, að enginn hefur
uppgötvað mann.“
Kjarval gekk dálftið snúðugt um gólf, en
sagði svo: „Líklega segirðu þetta satt, Egg-
ert.“ Og þarna stóð Éggert Stefánsson á
miðju gólfi í kamelullarfrakka og hrósaði
sigri yfir okkur hinum, sem átum á Heitt
og kalt fyrir eina krónu frá ólafi Friðriks-
syni.
Einhverju sinni mörgum árum síðar
hitti ég Eggert á Austurvelli:
„Má ég bjóða þér í kaffi á Hressingar-
skálanum, elsku vinur?“ spurði hann.
Ég þakkaði fyrir og við fórum inn í skál-
ann. Ég var nýkominn heim og spuröi
stúlkuna, hvort hægt væri að fá kleinur.
Hún sneri upp á sig, og ég hélt helzt ég
hefði sært hennar kvenlega stolt með þvl
að panta heimabakaðar ærláfur, en þá seg-
ir Eggert:
„Nú er allt upp á vöpplur og marmellaði
á Islandi. Það er auðfundið, að þú hefur
ekki verið hér lengi.“
Þegar við vorum búnir að drekka, löbb-
uðum við út aftur og hvíldum okkur á
ræflabekk á Austurvelli. Þá voru kosn-
ingar framundan, en við töluðum lítið um
þær, þó segir Eggert:
„Veiztu hvað þeir segja idjótarnir núna?
Jú, þeir segja: í vor verða átök!“
Svo kvöddumst við þarna á Austurvelli,
og ég geng upp Laugaveg og hitti gamlan
kunningja minn. Hann stöðvar mig og seg-
ir:
„Ja;ja, hvað segirðu frétta?"
Ég svara:
„Hvað segir þú frétta?"
Hann verður ógurlega íbygginn og ábúð-
armikill, en segir svo:
„Það verða átök í vor!“
Eggert Stefánsson er nefnilega sérfræð-
ingur í íslenzkum lágskrílsanda."
„Þegar maður var búinn að ná sér upp í
Kaupmannahöfn og eignast dálítið nafn,“
hélt Svavar áfram, „þá gerðist það sama
og alltaf gerist: Það rísa upp einhverjar
afbrýðisamar sneypur, sem reyna að halda
manni niðri. Én einhvern veginn tókst það
nú ekki, þó gengi á ýmsu. Auðvitað var
þetta mikið taugastríð, og svo kom styrj-
öldin ofan á allt saman og bætti ekki úr
skák. Þá lenti ég í því að hylma yfir mann,
sem hafði verið neyddur til að drepa vakt-
mann verksmiðju einnar, sem var sprengd
í loft upp. Þá voru góðir dagar fyrir pip-
arkerlingar. Einu sinni fylgdi ég íslenzkri
kerlingu heim til sin. Það var myrkur, en
sæmilegt veður. Allt í einu er bíll stöðvað-
ur skammt frá okkur, og við sjáum menn
hlaupa út úr honum. Það voru fangar, sem
reyndu að strjúka. Þjóðverjarnir upphófu
mikla skothríð í áttina að okkur, og ég
heyrði kúlurnar hvína við höfuðið. En þá
gerðist það, sem merkilegast var — að
kerlingin hljóp upp í fangið á mér og hló.
Sigmund Freud mundi segja, að þarna
lægi mjög undirokað rómantískt skot.
Á þessum árum var ég boðinn í margar
síðdegisveizlur, enda hafði ég um tíma lent
í réttri inntrfgu. Ég gerðist svo frægur eitt
sinn að sitja veizlu, sem haldin var til
heiðurs finnskum málara, sem þá hélt sýn-
ingu f Kaupmannahöfn. Og sem ég sit
þarna beint á móti manninum og er að étá
mat minn af silfurdiski, sé ég allt i einu, að
hann hnígur fram á diskinn og er allur,
þegar að er gáð.
Hugsaðu þér bara, hvað þetta líf er for-
gengilegt — að éta af silfurdiski og deyja
ofan í hann. Menn borðuðu ekki af silfur-
diskum í Skaftafellssýslu í mínu ungdæmi.
Það gerði a.m.k. hún gamla Guðrún í
Holtaseli ekki, þegar ég var 12 ára gamall.
Við vorum eitt sinn á engjum tvö saman,
við gamla Guðrún, en bóndi að sækja
ljósmóður. Við vorum að borða og ræða
saman, og þá segi ég allt í einu: „Hvað ætli
manni sé vorkunn að hafa lýsi út á trosið?
Menn hafa að sögn étið skóbætur sínar f
eina tíð.“ Ég hélt fólk hefði bara tekið
svona til orða, en þá segir gamla Guðrún
að hún muni þá tíð, þegar hún og systir
hennar bökuðu skinnsnepla yfir eldi og
nösluðu þetta f sig. Þá voru þær ungar
stúlkur í vestursýslunni. Það datt ofan í
mig að hafa talað svona gáleysislega i
nærveru þessarar lífsreyndu konu. Hún
kvaðst hafa verið niðursetningur, þegar
hún var upp á sitt bezta: „Svo varð ég
vinnukona hér á Mýrum, en þegar bónd-
inn, sem ég var hjá, fékk orð um, að ég
mundi sveitfestast, sagði hann: „Ég sé um
þessa konu og síðan börnin mín.“ Hús-
freyjan i Holtaseli var dóttir þessa manns.
Það var til gott fólk í gamla daga, ekki
síður en nú. En af þessu getur þú séð, að
mín kynslóð hefur sinn fótinn f hvorri lejr,
eins og danskurinn segir.“
Við vorum komnir heim til Islands aft-
ur. Svavar sagðist hafa farið frá Horna-
firði alfarinn til Reykjavíkur 1930, en áður
hafði hann verið hér tvo vetur á Sam-
vinnuskólanum:
„Ég hef ekki menntun nema frá Sam-
vinnuskólanum," sagði hann, „en þú getur
rétt ímyndað þér, hvort hún hefur ekki
verið ósvikin. Hér keyrði ég út öl fyrir
Ölgerðina Þór, en ofreyndi mig á því starfi
og var þá settur i skrifstofu og vann við
bókhald. En svo varð ég atvinnulaus. Það
var mitt lán. Atvinnuleysi er undirrót alls
góðs. Maður sem keyrir ölbfl og situr við
bókhald fremur aldrei neinar stórdáðir.
Nú gerðist ég rukkari um tíma. Það var
eitt helvíti að hlaupa eftir einhverjum
körlum með úttroðna tösku af reikningum
og svo sögðu þeir, þegar maður náði loks-
ins í skottið á þeim, að þeir ætluðu að skila
þessu eða hinu aftur. Aðrir gátu ekki
hugsað sér að borga reikning, fyrr en ég
hafði hlaupið á eftir þeim svo sem þrjár
bæjarleiðir. En upp úr þessu fór ég að fást
við málaralist fyrir alvöru, og frá 1934 get
ég varla sagt ég hafi forspillt mínum
dýrmætu kröftum í annað. Þegar ég kom
til Kaupmannahafnar upp úr næstu ára-
mótum og settist á bekk i listháskólanum
svonefnda, upphófst Ginnungagap míns
frægðarferils. Þá var þar fyrir Sigurjón
Ólafsson, einnig voru þá í höfn Þorvaldur
Skúlason, Jón Engilberts og Eggert Guð-
mundsson, og voru mér allir mjög góðir.
Ég hafði haldið málverkasýningu i
Skemmuglugganum í Haraldarbúð áður en
ég fór til Hafnar og þóttist sæmilega sjó-
aður. Þá keypti Markús ívarsson af mér
margar smámyndir, og var það í fyrsta
skipti, sem ég gat verið reglulega mons-
aralegur. Meðan sýningin stóð yfir, lædd-
ist ég stundum aftan að mönnum til að
heyra, hvað þeir segðu nú um gripina og
hlusta eftir stemningunni. Eitt sinn kom
ég aftan að Guðbrandi prófessor og ein-
hverjum öðrum manni, ég man ekki hvort
það var ólafur Friðriksson, og standa þeir
þá i miklu níði um þessi fyrirbæri í glugg-
anum, og ég man eftir að Guðbrandur
sagði um eina myndina: „Þetta er eins og
þerripappír." Þá lagði ég niður skottið og
læddist burt. Það er interressant að geta
gengið aftan að mönnum og heyrt þá rífast
um það, sem manni er kærast. Ég hélt
sýninguna auðvitað til að reyna að plata
einhvern að kaupa, því mig vantaði pen-
inga fyrir Kaupmannahafnarferðina. Ég
held bara satt að segja, að Ásmundur frá
Skúfsstöðum hafi verið nýkominn frá
Höfn og haft þessi áhrif á mig. Hann kom
oft til Kjarvals og gyllti fyrir okkur menn-
ingarástandið í Kaupinhafn, það væri nú
eitthað annað en hér í henni Reykjavík.
Hann var mjög elskulegur maður, og ég
____________________________________103
man eftir því, þegar Kjarval kynnti hann
fyrir mér:
Ég kom inn i vinnustofuna hans, og þá
stendur þar ákaflega finn maður á miðju
gólfi, á gráum gammósium með hvítar
bryddingar á vestinu og vel í skinn komið.
Mér þótti maðurinn hinn hávirðulegasti,
og ekki dró Kjarval úr: „Má ég kynna
Ásmund frá Skúfsstöðum, höfuðaðdáanda
í listum og vísindum."
En heyrðu góði, við vorum að tala
eitthvað um hann Markús áðan. Hann var
stórkostlegur maður. Hann kom þarna
stundum á sýningar i sinum samfesting,
olíukámugur og krímóttur í andlitinu eftir
erfiði dagsins og með stóran slaghamar i
hendinni og skoðaði málverkin og deildi
við okkur, sem vorum að gutla f listinni.
Hann talaði þarna við mig fyrir utan
Skemmugluggann og sagðist ætla að kau-
pa myndir og jafnvel borga mér sumt f
dönskum peningum. Hann íagði allt sitt i
málverk. Þau hjón voru vön að fara einu
sinni eða oftar í bió i viku, en hættu þvi til
að geta keypt fleiri myndir. Þá lágu pen-.
ingar ekki á lausu, ekki einu sinni hjá at-
vinnurekanda eins og Markúsi.
Fimm árum eftir að ég kom til Kaup-
mannahafnar kynntist ég frú Fonnes-
beck-Sandberg, sem var eins konar njósn-
ari um ung málaraefni. Hún sá sem sé út
rekadrumbana, hvort væru seljur eða
kjarnviðir. Það var gaman að kynnast
kerlingunni, þó slettist upp á vinskapinn,
en síðar greri aftur um heiit. Ég held samt
að eftirminnilegasta, sem gerðist f Höfn,
hafi verið byrjunin í Listaháskólanum.
Maður átti ekki því að venjast að hafa
fyrir augum klassiska fegurðina i þessum
nöktu fyrirsætum, en þarna var kven-
mannskjöt eins og það kom fyrir af skepn-
unni í ríkum mæli, og þetta vorum við
látnir mála daginn út og daginn inn. Mér
fannst það hátíðlegt að ganga inn i vinnu-
stofuna á Charlottenborg og mega eiga
von á því, að þar biði min nakin fegurðin
og mætti ég mála sætleik hennar inn að
sálinni. Énn hef ég þó ekki skilið tilgang-
inn með þessari pornografiu listaháskól-
anna, en þetta var hátiðleg stund, ég skal
lofa þér því.“
NÝJA LÍNAN FRÁORION
NOTUM
1212 STIIUTÖLVU
Vönduö vinna!
Kreditkortaþjónusta
Mótorstilling
Hjólastilling
Ljósastilling
Vetrarskoöanir
Bílastilling Birgis
Skeifunni 11 — Síml: 37888
Melabo
snúrulaus - makalaus borvél
Hentug til notkunar í sumarbústöðum,
uppi á þaki og í nýbyggingum, þar sem ekki
er hægt að draga marga metra af
snúru á eftir sér.
Metabo Akku borvólin er tveggja hraða,
snýst aftur á bak og áfram,
er með 10 mm patrónu og höggbor.
Hleðslutæki fyrir rafmagn fylgir.
Hleðslutæki fyrir sígarettukveikjara bílsins
fáanlegt.
Metabo Akku er kraftmikil og hentug borvél
fyrir þá sem vilja ekki draga snúrur
á eftir sér.
METABO = Kraftur, ending, öryggi.
RK BYGGINGAVÖKUR HF
Nethyl 2. Artúnsholti, Simi 687447 og Suðurlandsbraut 4, Simi 33331