Morgunblaðið - 07.12.1984, Blaðsíða 46

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. DESEMBER 1984
46
Minning:
• •
Ogmundur Hannes-
son frá Stóru-Sandvík
Þann 28. nóvember lést í Land-
spítalanum ögmundur Hannesson
bóndi í Stóru-Sandvík í Flóa, 66
ára aö aldri. Lauk þar hetjulegri
vörn hans gegn skæðasta sjúk-
dómi okkar tíma og hafði staðið í
rúm tvö ár. Ekki sást bilbugur á
ögmundi fyrstu tvö árin og varn-
arsigrar hans voru margir. En
með haustinu komu þeir byljir
sem brutu niður þetta stælta tré.
Ögmundur Hannesson fæddist í
Stóru-Sandvík 3. apríl 1918. Hann
var yngsta barn foreldra sinna,
Sigríðar Kristínar Jóhannsdóttur
frá Stokkseyri og Hannesar
Magnússonar, óðalsbónda í
Stóru-Sandvík. Sterkir ættstofnar
stóðu að Ögmundi, móðurætt hans
mátti rekja til Jóns ríka Þórðar-
sonar f Móhúsum, Bergs hrepp-
stjóra Sturlaugssonar i Bratts-
holti og danskra verslunarmanna
sem náðu Stokkseyrarjörðinni og
bjuggu þar við rausn. Ætt Hann-
esar var úr Sandvíkurhreppi og
mátti rekja hana aftur til séra
Álfs Jónssonar er sat Kaldaðarnes
fyrstur ættmenna sinna 1636—
1671.
ögmundur í Sandvík ólst upp í
fjölmennum systkinahópi en þau
voru tólf sem upp komust og eru
nú fjögur eftirlifandi. Merkilegt
mátti teljast hversu vel þessu
heimili reiddi af, ekkert barnanna
var látið burtu í fóstur. Þó dó
heimilisfaðirinn um aldur fram og
var þá Ögmundur á sjöunda ári.
En vinnusemin var mikil og eldri
systkinin fóru fljótt í vinnu úti frá
og unnu þá heimilinu meðan þess
gerðist þörf. ögmundur sagði mér
svo sjálfur frá að oft hefðu pen-
ingar verið litlir. Vann hann
heima við öll sín unglingsár og
minntist þess, að ekki var honum
lagt fé út til skemmtana né ann-
arra lystisemda. Og sjálfur vissi
hann að heimilið varð að gæta alls
þess fjár sem fengið var.
Ögmundur var rúmlega tvítugur
þegar breski herinn barði að dyr-
um í Sandvíkurhreppi og tók sér
bólfestu á Selfossi og úti í Kaldað-
arnesi. Mikil vinna varð þar brátt
í kringum flugvellargerð og notaði
Ögmundur hverja stund sem gafst
til vinnu þar. Ætla mætti að lítið
hefði þá lagst fyrir margan kapp-
ann að sitja vetrarlangt við að
sauma saman mottur undir flug-
vallarstæði en þetta var frostavet-
ur og þurfti harðfengi til og menn
unnu berhentir þegar þurfa þótti.
Var þá komið í ljós afburða vinnu-
kapp Ögmundar og skömmu síðar
vakti hann athygli í miklu vinnu-
akkorði er Vigfús Guðmundsson
bifreiðastjóri stóð fyrir við tor-
fskurð í Breiðumýri. Fór Ögmund-
ur að sögn hans upp í 500 fermetra
torfskurð á dag og bar langt af
öðrum.
Góður hefði því hlutur ögmund-
ar orðið á þeim stóra skiptivelli
sem höfuðborgin er, en þangað
sótti hann ekki. Hann hafði góða
hneigð til smíða og vann þá stund-
um með Ara Páli bróður sínum.
Kvaðst hann hafa lært þá iðn ef
heimilið hefði ekki þarfnast hans.
t miðju stríði settu Sandvíkur-
bræður á fót vikuriðju sem þeir
starfræktu fram undir 1980. Við
hana vann Ögmundur ötullega
næstu ár og kom upp arðgæfu búi,
einkum með kýr, og smám saman
fikruðu þeir bræður sig yfir í
garðrækt. Þar naut Ögmundur sín
vel; hann var í innsta eðli mikill
ræktunarmaður og þeir bræður
höfðu sívaxandi arð af garðrækt
sinni. Uppbygging þessa félags-
búskapar var svo traust í alíri
gerð að ekki haggaðist þetta form
þótt þeir féllu frá. Ari Páll lést
þeirra fyrstur, 1955, þá Jóhann
1979, Sigurður 1981 og í dag kveðj-
um við hinn síðasta Sandvíkur-
bræðra.
Ögmundur Hannesson féll vel
inn í þessa órofa heild. Þó vár
hann mjög sérstæður einstakling-
ur. Mikilf gæfumaður var hann í
einkalífi sínu. Þann 16. júní 1951
gekk hann að eiga Hrefnu kenn-
ara, f. 27. ágúst 1921, Gísladóttur
verslunarmanns á Hofsósi Benja-
mínssonar. Synir þeirra eru þrír:
Gísli rafvirki í Reykjavík, f. 1951,
kvæntur Maríu M. Jónsdóttur og
eiga þau þrjú börn. Þá er Magnús,
f. 1955, trésmiður og menntaður
úr Tækniskóla Islands. Hann er
búsettur á Selfossi, kvæntur önnu
Kristínu Sigurðardóttur kennara
og eru böm þeirra þrjú. Yngstur
er Ari Páll, f. 1956. Hann er stúd-
ent og búfræðikandidat og hefur
nú hafið búskap í Stóru-Sandvík.
Heitkona hans er Rósa Jóhanna
Guðmundsdóttir og eiga þau eitt
barn. Innilegt var samband þeirra
Ögmundar og Hrefnu og nutum
við kunningjar þeirra einnig af
þeirri hlýju sem milli þeirra varð.
Fann ég það best á síðasta fundi
okkar ögmundar hversu glæsi-
legur hlutur Hrefnu var, því þessi
stund var jafn glaðvær og hinar —
ein sú dýrmætasta sem ég átti
með vini mínum.
Ögmundur Hannesson hafði
mikla tiltrú sveitunga sinna.
Hann sýndi sama afburða dugnað-
inn við öll sameiginleg verk. Fé-
lagshyggjan var góð og samvinnu-
hæfnin mikil en hann hafði
ákveðnar skoðanir á málum og
talaði þá skýrt og skorinort. Jafn
sjálfsagt þótti honum síðar að
skipta um skoðun ef annað reynd-
ist betra. Hreinskiptinn var hann
svo að sumum þótti um of. Árið
1974 hóf hann að sækja aðalfundi
Samtaka sunnlenskra sveitarfé-
laga fyrir Sandvíkurhrepp. Þótti
hann þar djarfmæltur og höfðu
ýmsir kunningjar minir orð á. Ég
kvað það ekki myndu saka. Þeir
fyndu brátt gullið í manninum og
var það fljótt viðurkennt. Þetta
sama reyndum við felagar hans í
hreppsnefnd Sandvíkurhrepps frá
1973. Frómt frá sagt mátti búast
við að Ögmundur snerist hart
gegn fimmta hverju máli. Var það
vel til vinnandi, svo kappsamlega
vann Ögmundur að öllum hinum.
Jafn sjálfsagt fannst honum að
endurmeta skoðun sína þegar hin
mótsnúnu mál voru betur komin í
ljós. Og enginn vann þá kappsam-
legar að framgangi þeirra.
Ögmundur átti sæti í stjórn
Búnaðarfélags Sandvikurhrepps
1967—1983 og í stjórn Ræktunar-
sambands Flóa og Skeiða frá 1974.
Þau félagsmálastörf sem honum
þótti best að vinna voru unnin
fyrir Skógræktarfélag Sandvík-
urhrepps. Gjaldkeri þess var hann
1961—1974 og síðan formaður.
Hann gætti hagsmuna félagsins
vel og stuðlaði að skemmtanahaldi
þess. Yngstu félagsmennina lét
hann sig miklu varða og síðasta
verk hans fyrir félagið vann hann
nú í haust er hann fór með þá í
skemmtiferð, þá orðinn veikur en
lét það lítt á sig fá. Margar dýrð-
legar stundir átti ég með honum í
skemmtinefnd þessa félags fyrr á
árum. Inn við beinið var Ögmund-
ur óborganlegur háðfugl, kunni
vel að fara með sögur og setti
stundum upp smáleikrit sem hann
bæði hugsaði út og lék aðalhlut-
verk í. Bar þetta við á hinum
nafnkunnu áramótaskemmtunum
sem haldnar voru í aldarfjórðung
á baðstofuloftinu í Stóru-Sandvík.
Hvergi naut ögmundur sín betur
og sá um að dansað væri og sungið
til morguns. Hann vildi ganga
beint til morgunverka að lokinni
skemmtun en síðan átti hann til
að heimsækja nágranna og hressa
með glaðlyndi sínu og öðru góð-
gæti upp á mannskapinn.
Ögmundur var mikill nágranni.
Þar sem tún grannjarða falla svo
vel saman að menn vita varla
réttu mörkin kann sitthvað út af
að bera. Elkki minnist ég eins
styggðaryrðis sem milli okkar hef-
ur farið á áratuga samleið. Þegar
eitthvað bjátaði á voru þeir bræð-
ur komnir. Ögmundur var bæði
lagtækur smiður og múrari og
nutu fleiri góðs af hjálpsemi hans.
Ekki þáði hann borgun fyrir þessi
verk, taldi nóg að fá heiðurinn að
vera kallaður til hjálpar. Fyrr á
árum var hann ungmennafélagi og
hafði tileinkað sér manngildi
þeirra samtaka. Á þeim árum var
hann röskleika íþróttamaður og
héraðskunnur sem millivega-
lengdahlaupari. Ég man sem
krakki að honum var boðið að taka
þátt í meistaramóti íslands i
frjálsum íþróttum. En það stóð nú
um hásláttinn svo því boði var
hafnað.
Ögmundur Hannesson var
meira en meðalmaður á hæð,
limaður vel, holdskarpur og
einkar hvatlegur í göngulagi.
Augnasvipurinn var sterkur og
munnsvipur einbeittur, yfirbragð-
ið hið drengilegasta. Innræti hans
var eftir því. Hann hafði ekkert að
dylja — og hreinskiptari mann
hefi ég ekki þekkt.
Nú eru þeir Sandvíkurbræður
allir fallnir í valinn. Næsta kyn-
slóð er þar tekin við búi, frændur,
og fara vel af stað. En bræðralagið
í Stóru-Sandvík hefur alltaf verið
mér áleitið skoðunarefni. I 40—50
ár stóð þetta félagsbú og haggað-
ist ekki, verkaskipting var fast-
mótuð og svo gróin vinátta var
með þeim bræðrum að þeir tóku
sér jafnan frí saman og ferðuðust
þá í einum hópi. Uppeldið meitlaði
þá og færði saman. Þeim hefur
verið ljóst að með samheldni
vannst það afrek að öll systkinin
gátu alist upp heima. Þetta svip-
mót eða samtakamáttur var þegar
til staðar árið 1940 er þeir Jóhann,
Sigurður og Ögmundur stofnuðu
ásamt öðrum Verkalýðsfélagið
Þór á Selfossi.
Á fundinn komu sr. Gunnar
Benediktsson og Kristján Guð-
mundsson verkalýðsleiðtogar á
Eyrarbakka en Guðmundur „úri“
Halldórsson ók þeim á litlum bíl.
Að loknum fundi buðu þeir sr.
Gunnar og Kristján Sandvíkur-
bræðrum að sitja í bílnum heim á
leið. Settust þeir allir þrír inn en
þá sagði Guðmundur úri: „Það er
ekki pláss nema fyrir tvo.“ Já, þá
Fædd 17. nóvember 1908
Dáin 31. nóvember 1984
Elskuleg frænka, Ólöf Halldórs-
dóttir frá Litlu-Skógum í Borgar-
firði, er látin. Foreldrar hennar
voru hjónin Guðlaug Sveinsdóttir
og Halldór Þorbjarnarson. Hún
var næstelzt af 8 börnum þeirra
hjóna sem öll komust til fullorð-
insára nema yngsta systirin sem
dó tæplega 2 ára. Ólöf giftist ekki
en var öllum sínum systkinabörn-
um svo góð frænka að í hvert
skipti sem tilefni var til að hittast
var sjálfsagt að Olla væri með. í
Borgarfirði voru rætur hennar.
Þegar hún hafði heimsótt sveitina
sína var hún búin að fara í sitt
sumarfrí og nú fer hún sína síð-
ustu ferð þangað, þvl þar vildi hún
bera beinin. Þvílík sorg sem gagn-
tók mig þegar ég frétti sviplegt íát
göngum við allir heim,“ sagði Jó-
hann. Þeir lögðu gangandi af stað
en ekki voru þeir komnir langt
þegar Eyrbekkingarnir náðu þeim,
buðu þeim öllum uppí og keyrðu
þá heim. Þarna bjargaði samtaka-
mátturinn málinu og þetta var
fyrsti sigurinn sem unninn var
innan Verkalýðsfélagsins Þórs.
Og þessi samtakamáttur var
óbreyttur með þeim bræðrum síð-
ustu árin þeirra. Haust eitt höfðu
þeir lengi velt fyrir sér nýju garð-
landi og voru miklar deilur um
það. ögmundur vildi ekki brjóta
landið. Hann taldi að ölfusá gæti
flætt þar yfir. Málið var þæft en
loks ákveðin atkvæðagreiðsla.
tveir gegn einum. ögmundur varð
undir.
Hann hitti okkur feðga seinna
þegar hann fór framhjá með plóg-
inn til þess að brjóta landið. Ekki
fannst honum það nein skemmti-
ferð en það var jafn sjálfsagt að
virða niðurstöðuna. Hún var lýð-
ræðisleg, byggð á bræðralagshug-
sjón.
Með þeim orðum læt ég lokið
minningarbrotum minum um ög-
mund Hannesson. Ég vona að þau
séu öll jafn sönn og hann var
sjálfur í lífi sínu og bið honum
Guðs blessunnar á nýrri slóð þar
sem nú bíða vinir í varpa.
Páll Lýðsson
í dag, 7. desember, er frá Sel-
fosskirkju gerð útför ögmundar
Hannessonar frá Stóru-Sandvík.
Hann fæddist í Stóru-Sandvík og
átti þar heima alla ævi sína. Bjó
þar félagsbúi með þremur bræðr-
um sínum, allt frá því að hann
giftist eftirlifandi konu sinni,
Hrefnu Gísladóttur 1951. Hrefna
er dóttir Gísla Brynjólfssonar frá
Hofsósi, en þegar þau Ögmundur
kynntust, var hún kennari á Sel-
fossi.
Ögmundur var yngstur 14 barna
þeirra Sigríðar og Hannesar i
Stóru-Sandvík. Af þessum stóra
barnahóp lifðu 12, sex dætur og
sex synir. Þeir Sandvíkurbræður
eru nú allir látnir.
Ögmundur missti föður sinn
tæpra 7 ára. Ég hygg að föður-
missirinn hafi ekki orðið honum
jafn mikið áfall og margur kynni
að halda. Upp frá því átti hann í
reynd tvær mömmur, móður sína
Sigríði og Katrínu mágkonu henn-
ar, en Katrín og Magnús föður-
bróðir hans, sem allir í Sandvík
kölluðu frænda, urðu honum sem
foreldrar.
Oft áður hefur það verið rakið,
hvernig þessi fjölskylda í Stóru-
Sandvík brást við sviplegu fráfalli
húsbóndans. Snéri bökum saman
og studdi hvert annað í lífsbarátt-
unni. Ræktuðu jörðina og ræktuðu
um leið með sér fórnfýsi og óeig-
ingirni, en umfram allt heiðar-
hennar frænku minnar sem ávallt
kom með hlýju og gleði í líf okkar.
Alltaf var hún tilbúin að rétta
hjálparhönd og gladdist yfir
hverjum nýjum fjölskyldumeðlim
og hafi einhver verið fædd fóstra
var það hún Olla frænka mín. Hún
hændi að sér hvert barn á auga-
bragði, þau drógu hana afsíðis og
hún var komin í leik með þeim.
Margar voru þær ferðir sem hún
fór að heimsækja gamalt og sjúkt
fólk á sjúkrahús og elliheimili og
föður mínum var hún mikill styrk-
ur eftir að móðir mín dó. öll jól
sem ég man eftir, utan einna sem
hún var erlendis, átti ég með
henni. Þegar Olla frænka birtist
voru jólin komin. Mörg voru bréf-
in sem bárust henni og glöddu
hana frá ungum frændum og
frænkum sem dvöldust erlendiá
um lengri eða skemmri tfma og
leika og vinnusemi, enda báru
fjórir bræður gæfu til þess að búa
farsælu félagsbúi í áratugi og enn
er búið í félagi f Stóru-Sandvík.
Atorkan var einstök og ekki varð
Ögmundur eftirbátur systkina
sinna.
Á þeim tíma, sem ögmundur
tók út þroska sinn, þekktust ekki
önnur tæki en þau hin sömu, sem
höfðu verið með fáum breytingum
í áratugi hér á landi. Kom fljótt f
ljós óvenjuleg vinnulagni hjá hon-
um, svo að afköstin urðu með fá-
dæmum. Teigur hans var snöktum
stærri en annarra, enda þótt hann
slægi ekki fleiri höggin en við hin-
ir. Ljáfarið hans var breiðara og
skárinn stærri og það sem furðu-
legra var að ljárinn hans beit allt-
af betur en hjá okkur hinum. Það
var sama hverju hann beitti, allt
lék í höndum hans. Hann sætti
fjórar sátur á sama tíma og þeir
duglegustu sættu þrjár, voru
bræður hans þó engir meðalmenn
á teig. Svo mætti lengi telja, en
staðar skal numið. Á nútíma
tæknimáli myndi sagt að ög-
mundur hafi verið líkt og sérhann-
aður til hámarks afkasta með sem
minnstri orkueyðslu, limalangur
og grannur, ekki grammi af fitu
ofaukið, skreflangur og þolinn.
Hvort þessir eiginleikar komu
honum að notum á öld tækninnar,
er mér ekki kunnugt um, enda
höfðu leiðir okkar skilið, áður en
vélvæðingin hélt innreið sína í ís-
lenskan landbúnað, en vfst er um
það að þeir Sandvíkurbræður
fylgdust vel með í tæknivæðing-
unni.
Við ögmundur áttum saman í
Sandvík bernsku og æsku, ungl-
ingsárin öll, allt fram um tvitugt.
Nú að leiðarlokum get ég ekki
neitað því, að stundum gramdist
mér þetta fádæma vinnuþrek, en
sú gremja stóð aldrei lengi, enda
dáði ég hann og Sigurð bróður
hans fyrir það, að þeir töldu aldrei
nein vandkvæði á að hafa mig
með, hvort sem var í leik eða
starfi, enda þótt ég væri 5 árum
yngri en Ögmundur.
Starfs mfns vegna hef ég séð
mörg og mismunandi viðbrögð
fólks við því að sjá fyrir dauða
sinn, en fáa hef ég séð taka sfnu
skapadægri með jafn miklu æðru-
leysi og hann Ögmund. í tvö ár
vissi hann glöggt að hverju
stefndi. Allan þann tíma lét hann
engan bilbug á sér finna. Vænti
einskis frekar en að halda starfs-
orku sem lengst, enda þurfti hann
ekki að bíða aðgerðalaus, nema í
fáa daga.
Þennan nána frænda minn og
vin kveð ég með virðingu og þökk
fyrir stoð og styrk í uppvexti mín-
um. Af systkinum hans í Stóru-
Sandvík hefur þáttur hans ekki
verið hvað minnstur í að kenna
mér það sem ekki verður lært
nema með umgengni við gott fólk.
Hannes Finnbogason
sýnir það hug þeirra til hennar.
Börnum mínum var hún sú besta
frænka sem hugsast getur, við
söknum hennar en eigum góðar
minningar sem aldrei gleymast.
Áslaug
Minning:
Ólöf Halldórsdóttir
frá Litlu-Skógum