Morgunblaðið - 09.01.1985, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. JANÚAR 1985
Útvarpsumræða
Eftir Eið
Guðnason
Það hefur verið mikið fimbul-
famb í kringum útvarpsmál á
liðnu hausti og það sem af er vetri.
Ef að líkum lætur verður þar lítið
lát á næstu vikur og mánuði. Víst
er það af hinu góða, að þessi mál
séu rædd ítarlega þegar um-
fangsmiklar breytingar eru á döf-
inni — þegar fyrirsjáanlegar eru
breytingar á því fyrirkomulagi út-
varpsmála, sem hér hefur verið
við lýði í rúma fimm áratugi. Það
er andstætt eðli máls, að slíkar
breytingar eigi sér stað í ein-
hverskonar fáti með tilheyrandi
glundroða og taugaveiklun.
Komið er á þriðja ár síðan ég
vék að því í þingræðu að einokun
Ríkisútvarpsins væri úr sögunni,
— hún væri úr sögunni af tækni-
legum ástæðum og kæmi aldrei
aftur. Þetta er það meginatriði,
sem öll sú þróun sem nú er að
gerast byggir á. Ríkiseinokun á
öldum ljósvakans er úr sögunni.
En hvað kemur þá í staðinn?
Svarið er ekki eitt né einfalt. Við
erum nefnilega alls ekki búin að
gera það upp við okkur hvað koma
skuli í staðinn. Þar kemur margt
til greina. Tilgangurinn með þessu
skrifi er að hugleiða það nokkru
nánar og benda á ýmsa valkosti til
umhugsunar.
Hvað hefur gerst?
Áður en lengra er haldið skulu
dregnar fram nokkrar meginstað-
reyndir, sem eru forsendur um-
ræðunnar og þess sem er að gerast
í dag.
• Einokunin er á undanhaldi i
grannlöndum okkar — og það sem
gerist þar í þessum efnum gerist
yfirleitt einnig hér. Bara svolítið
seinna og kannski með nokkuð
öðru yfirbragði.
• Árið 1981 var skipuð nefnd til
að endurskoöa útvarpslögin. Hún
lauk störfum 1. október 1982.
Nefndin lagði til að fleiri aðilum
en Ríkisútvarpinu yrði leyft að
annast útvarpsrekstur. Hún skil-
aði frumvarpi til nýrra útvarps-
laga.
• Nýtt útvarpslagafrumvarp var
lagt fram á Alþingi 1983. Hlaut
ekki afgreiðslu og var nánast ekki
rætt.
• Verkfall opinberra starfs-
manna síðastliðið haust og lokun
útvarps og sjónvarps ásamt blaða-
leysi gerði fólki ljóst betur en
nokkru sinni fyrr með hvaða hætti
fjölmiðlarnir tengja þjóðina sam-
an, — eru bindivefur þjóðarlíkam-
ans. Þá tóku ólöglegar útvarps-
stöðvar til starfa og fengu byr.
Mjög misjafnlega var þar að mál-
um staðið og auðfundin eru þar
öndvegis dæmi um næstum allt,
sem ekki ætti að gera í vönduðum
rekstri af því tagi. Nóg um það.
• Enn á ný var útvarpslaga-
frumvarpið lagt fram, er Álþingi
kom saman í haust. Var það
fimmta mál þingsins. Svo mikið
þótti nú við liggja, að prentað var
í frumvarpið að það skyldi taka
gildi 1. nóvember 1984! Alþingi
voru sem sé ætlaðar rúmar tvær
vikur til að afgreiða þetta stórmál.
Auðvitað gaf það auga leið og
vissu allir, sem til þekktu, að það
mundi ekki gerast. Þótt ýmislegt
megi um þingið og þingvinnuna
segja þá fullyrði ég, að virðingar
þingsins vegna hefðu Alþingis-
menn aldrei látið setja sér slíka
afarkosti.
• Þessu næst var sagt frá því í
fjölmiðlum, um skeið nánast á
hverjum degi, að nú væri frum-
varpið að koma úr nefnd og yrði
afgreitt fyrir jól. Auðvitað vissu
líka allir, sem til þekktu í þinginu,
að frumvarpið var ekkert að koma
úr nefnd og yrði ekki afgreitt fyrir
jól. Það var hinsvegar ekki af
neinum illvilja þingmanna, ásetn-
ingi um að tefja málið eða eyði-
leggja það með einhverjum hætti.
Langur vegur frá. Mergurinn
málsins var auðvitað sá, að því
betur sem menn kynntu sér alla
málavexti, því ljósara varð þeim
hversu flókið og margslungið mál-
ið var og hversu óæskilegt væri að
rasa þar um ráð fram. Þess vegna
er málið enn í athugun þingsins,
og mín trúa er, að sú athugun
muni til þess leiða að lyktir máls
verði ekki fyrr en á vordögum í
fyrsta lagi.
Hví svo langur tími?
Til þess eru auðvitað margar
ástæður. Ein er sú að umrætt
frumvarp er engan veginn nýtt af
nálinni. Það er komið á þriðja ár
síðan samningu þess lauk. Síðan
hefur margt gerst og þróunin ver-
ið ör.
Einnig hafa frá ýmsum aðilum
komið fram ábendingar um breyt-
ingar á frumvarpinu. Sumar þess
eðlis að taka verður tillit til
þeirra, en aðrar kannski léttvæg-
ari.
Þingmenn Alþýðuflokksins hafa
til dæmis lagt fram ítarlegar til-
lögur um breytingar á frumvarp-
inu, ef til vill væri réttara að segja
tillögu til enn nýrra útvarpslaga,
sem miða að því að auka ekki bara
fjölda þeirra, sem við slíkan rekst-
ur fást, heldur auka raunverulega
fjölbreytni I útvarpsefni. Þær til-
Iögur miða einnig að því að
tryggja lýðræði og tjáningarfrelsi
betur en gert er í frumvarpi ríkis-
stjórnarinnar. Tryggja, að ekki sé
verið að setja reglur um frelsi
hinna fáu á kostnað hinna mörgu
og tryggja, að þeir sem fá rétt til
útvarps öðlist ekki bara réttindi
Eiður Guðnason
„Oftlega hefur þaö að
mér hvarflaö hvort ekki
ætti að fara hér leiðir,
sem ekki hafa verið
mikið til umræðu fram
til þessa, og kannski
ekki með öllu ólíkar
þeim leiðum, sem Norð-
menn hafa farið.“
heldur verði þeim og gert að bera
nokkrar skyldur.
Umfram allt hefur mönnum þó
orðið ljóst, að á þessari vandröt-
uðu leið er betri krókur en kelda,
og ég hygg að það sé efst í huga
þeirra þingmanna, sem vilja að
þetta mál fái vandaða þinglega
meðferð, sé einmitt það að forðast
keldurnar, sem svo sannarlega eru
mýmargar, að ekki sé meira sagt.
Litið til Noregs
Við horfum gjarnan til granna
okkar á Norðurlöndunum í þess-
um efnum, enda ekki óeðlilegt.
Norðmenn hafa til dæmis veru-
lega aukið frelsi í þessum efnum
og veitt fjölmörgum aðilum leyfi
til að reka staðbundnar útvarps-
og sjónvarpsstöðvar. Þeir umbyltu
ekki sínum útvarpslögum heldur
veittu heimild til tilraunastarf-
semi á þessum sviðum á ýmsum
stöðum þar í landi og við ólíkar
aðstæður. Fyrra tilraunatímabilið
hófst haustið 1981 og vorið 1982.
Þegar því lauk 1. september síð-
astliðinn höfðu 50 aðilar fengið
leyfi til að reka staðbundnar út-
varpsstöðvar. Þetta voru: Kristi-
leg félög, stjórnmálafélög, mann-
úðarsamtök ýmiskonar, bindind-
isfélög, félög gegn fíkniefnanotk-
un, stúdenta- og æskulýðsfélög,
íþróttafélög náttúruverndarfélög,
auk ýmissa annarra samtaka og
einstaklinga. En aðeins fjórðung-
ur þeirra sem sóttu um, fengu
leyfi. Hverjum var þá synjað um
leyfi? Dagblöðum, atvinnurekend-
um og landssamtökum.
Seinna tilraunatímabilið hófst
strax er hinu fyrra lauk. Það mun
standa til 1. september 1986.
Nú hefur Noregi verið skipt í 91
útvarpssvæði og 40 sjónvarps-
svæði. 14 svæði þar sem leyfð er
móttaka sjónvarpsefnis frá gervi-
hnöttum og 12 svæði þar sem leyft
verður einskonar æfingaútvarp.
318 aðilar frá leyfi til útsend-
inga á þessu 91 svæði er út-
varpsstarfsemin nær til. 119 aðil-
ar fá leyfi til staðbundins sjón-
varps á fyrrgreindum 40 svæðum.
Nú fá blöð, bæjarfélög og póli-
tískir fiokkar leyfi til að stunda
staðbundinn útvarps- og sjón-
varpsrekstur.
Norðmenn hafa sem sé flýtt sér
fremur hægt í þessum efnum, en
engu að siður hafa ýmsar keldur
orðið á leið þeirra.
Auglýsingabann
í Noregi eru auglýsingar bann-
aðar I útvarpi og sjónvarpi. Það
hefur m.a. orðið til þess að óbeinar
auglýsingar hafa rutt sér braut
inn í dagskrár hinna nýju stöðva.
Það er ekki af hinu góða. Áheyr-
endur eiga heimtingu á því að
gerður sé skýr og skilmerkilegur
greinarmunur á því í dagskrá
hvenær verið sé að flytja auglýs-
Kjaradómur um laun
æðstu embættismanna
Árið 1985, laugardaginn 5. janú-
ar, var kjaradómur settur að
Rauðarárstíg 25 í Reykjavík og
haldinn af Benedikt Blöndal, Jóni
Finnssyni, Ólafi Nilssyni, Jóni
Rögnvaldssyni og Jóni G. Tómas-
syni.
Fyrir var tekið:
að taka ákvörðun um laun for-
seta íslands, alþingismanna,
þeirra ríkisstarfsmanna sem 3.
mgr. 4. gr. laga nr. 46/1973 tek-
ur til, og ríkissáttasemjara.
Með lögum nr. 55/1962 var öll-
um þorra ríkisstarfsmanna veitt-
ur samningsréttur um launakjör
sín, en áður höfðu launalög gilt I
því efni. Um leið var kjaradómur
settur á stofn. Hlutverk hans var
tvíþætt, annars vegar að ákveða
kjarasamning, þegar ekki semdist
með aðilum innan lögmælts frests,
og hins vegar að ákveða launakjör
sumra þeirra, sem ekki var feng-
inn samningsréttur. í öndverðu
voru ekki aðrir í þessum síðari
flokki en ráðherrar og hæsta-
réttardómarar, en smám saman
fjölgaði þeim, sem kjaradómur
ákveður launakjör. Þannig var
kjaradómi falið að ákveða launa-
kjör forseta íslands, alþing-
ismanna, ráðuneytisstjóra, ríkis-
saksóknara, ríkissáttasemjara og
biskups.
Með lögum nr. 41/1984 var enn
afnuminn samningsréttur ýmissa
rikisstarfsmanna og kjaradómi
falið að ákveða laun þeirra. Þessir
ríkisstarfsmenn eru: rektor Há-
skóla íslands, lögreglustjórinn í
Reykjavík, ríkisskattstjóri, póst-
og símamálastjóri, yfirsakadóm-
arinn í Reykjavík, yfirborgardóm-
arinn í Reykjavík, yfirborgarfóg-
etinn í Reykjavík, tollstjórinn í
Reykjavík, tollgæslustjóri, borg-
ardómarar, borgarfógetar, saka-
dómarar, sýslumenn, bæjarfóget-
ar, héraðsdómarar, rannsóknar-
lögreglustjóri ríkisins, lögreglu-
stjórinn á Keflavíkurflugvelli,
fiugmálastjóri, forstjóri ríkisspít-
alanna, orkumálastjóri, raf-
magnsveitustjóri ríkisins, vega-
málastjóri, sendiherrar, skatt-
rannsóknarstjóri, verðlagsstjóri
og þeir ríkisskattanefndarmenn,
sem hafa nefndarstörfin að aðal-
starfi.
Hvorki er í lögum nr. 41/1984,
greinargerð með frumvarpi til
þeirra né í umræðum á Alþingi að
finna leiðbeiningu um það, hvern-
ig að ákvörðun kjaradóms skuli
staðið. Verður því að ætla, að gert
hafi verið ráð fyrir, að ákvarðanir
nú yrðu teknar á svipuðum for-
sendum og fyrri ákvarðanir kjara-
dóms um launakjör þeirra, sem
ekki hafa samningsrétt og kjara-
dómur ákveður launakjör. Hefur
þá verið við það miðað, að verið
væri að ákveða heildarlaun hvers
starfa og ekki kæmu til fastar
aukgreiðslur fyrir venjubundin
störf, þó að utan dagvinnutíma
væri.
Þetta var sérstaklega undir-
strikað í fyrstu ákvörðun kjara-
dóms um laun ráðuneytisstjóra
árið 1978. Þá höfðu laun þeirra
MORGUNBLAÐIÐ birtir
hérmeð ákvörðun kjaradóms
um laun æðstu embætt-
ismanna ríkisins. Meðal-
hækkun launa er 25%.
Launahækkunin er misjöfn,
allt frá 10% upp í 37%.
verið með þeim hætti, að auk mán-
aðarlauna samkvæmt þáverandi
122. launafiokki var þeim greidd
þóknun fyrir yfirvinnu við venju-
bundin störf, sem svaraði 35
stundum fyrir hvern mánuð, auk
orlofsfjár á yfirvinnukaup og ár-
legrar persónuuppbótar á laun.
Kjaradómur taldi heppilegt að
hverfa frá föstum aukagreiðslum
og sameina þær venjulegum mán-
aðarlaunum. Voru laun ráðuneyt-
isstjóra ákveðin í samræmi við
þetta og svo mælt, að jafnframt
félli niður greiðsla fyrir ómælda
yfirvinnu.
Launum flestra þeirra, sem
kjaradómi er nú til viðbótar falið
að ákveða launakjör, er líkt farið.
Auk mánaðarlauna er þeim flest-
um greidd þóknun fyrir ómælda
yfirvinnu og sumum föst yfirvinna
að auki. Við þetta yfirvinnukaup
bætist orlofsfé. Greiðslur þessar
eru hins vegar mjög mismunandi,
eða frá 27 upp í 60 stundir á mán-
uði. Einn hópur embættismanna
hefur sérstöðu, sýslumenn, bæj-
arfógetar, yfirborgarfógetinn í
Reykjavík og tollstjórinn í
Reykjavík. Þessir embættismenn
fá allir aukalaun úr rfkissjóði
fyrir innheimtustörf í þágu ríkis-
sjóðs og flestir auk þess greiðslur
af uppboðsandvirði eða úr hendi
uppboðsþola fyrir uppboð og fá
eftir þvi minni eða jafnvel engar
greiðslur fyrir ómælda yfirvinnu.
Það er álit kjaradóms, að rétt sé
að halda áfram þeirri stefnu, sem
mörkuð hefur verið, og hverfa frá
föstum aukagreiðslum fyrir þessi
störf, hvort sem þær kallast
greiðslur fyrir ómælda eða fasta
yfirvinnu, greiðslur fyrir inn-
heimtu ríkissjóðstekna eða upp-
boðslaun. Til þessa virðist og hafa
verið ætlast, þegar litið er til hins
fyrra ákvæðis til bráðabirgða í
lögum nr. 41/1984. Þar er sýslu-
mönnum, bæjarfógetum og öðrum
uppboðshöldurum heimilað að
halda óbreyttum lögkjörum til
ársloka 1990, ef þeir óska þess og
meðan þeir gegna núverandi emb-
ætti. Rétt þykir að lita svo á, að
ákvæði þetta nái einnig til toll-
stjórans í Reykjavík, þó að ekki sé
hann uppboðshaldari.
Á síðari árum hefur við gerð
kjarasamninga í auknum mæli
verið horfið að því ráði að halda
aftur af beinum launahækkunum
en í þess stað lögð meiri áhersla á
kjarabætur í formi starfsaldurs-
ákvæða, flokkatilfærslna og auka-
greiöslna ýmiss konar. Þessa hef-
ur gætt bæði á almennum vinnu-
markaði og í kjarasamningum
opinberra starfsmanna.
Margir þeirra ríkisstarfsmanna,
sem kjaradómi hefur nú verið fal-
ið að fjalla um, höfðu áður afsalað
sér samningsrétti og selt ráðherra
sjálfdæmi um laun sin. Launakjör
þeirra voru þannig ákveðin beint
af fjármálaráðherra en ekki í
samningum hans við einstök stétt-
arfélög. Þetta á einnig við um
ýmsa aðra ríkisstarfsmenn.
Auk þess að hverfa frá föstum
aukagreiðslum eins og rakið er að
framan þykir rétt við ákvörðun
kjaradóms nú að hafa sérstaka
hliðsjón af eftirfarandi atriðum:
Um mitt ár 1984 voru laun ým-
issa forstöðumanna ríkisstofnana
hækkuð um tvo launafiokka.
Ákvæði kjarasamninga um heim-
ildarhækkanir höfðu í mörgum
tilvikum fært undirmenn í sem
næst sömu mánaðarlaun og yfir-
mönnum innan sömu stofnunar
voru greidd. Var þessi breyting
því talin nauðsynleg. Tilfærslur
þessar náðu hins vegar ekki til
þeirra starfsmanna, sem ákvörðun
kjaradóms nú tekur til.
{ kjarasamningum Bandalags
starfsmanna ríkis og bæja við
fjármálaráðherra hinn 30. október
síðastliðinn og síðan með samn-
ingum við Bandalag háskóla-
manna var auk beinna launa-
hækkana samið um breytingu á
launastiga. Sett var 3,5% jafnt bil
milli allra flokka. Þessar breyt-
ingar fólu í sér meiri hækkun
launa í efstu launafiokkunum en í
hinum lægri, eða allt frá rúmlega
8% upp í rúmlega 13% í efstu
launafiokkunum, en þar voru þeir
starfsmenn, sem ákveðið var með
lögum nr. 41 1984 að fella undir
kjaradóm.
Þá var í nýgerðum kjarasamn-
ingum opinberra starfsmanna
kveðið á um sérstaka hækkun um
einn launafiokk hjá öllum samn-
ingsbundnum opinberum starfs-
mönnum frá 1. nóvember síðast-
liðnum að telja.
Þessar breytingar jafngilda
tæplega 28% hækkun launa í efsta