Morgunblaðið - 20.01.1985, Blaðsíða 61

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JANÚAR 1985
61
Skógar hverfa, vötn deyja og fornar byggingar grotna

Reynt aó rækta attur upp akóg í örtoka
landi á Kýpur. En akógarnir hjálpa til viö
aó halda rakajafnvægi i jaróveginum og
binda hann. Þegar þeir eru horfnir, týkur
jarövegurinn gjarnan burt.
Unnið aó viógeróum á stein-
liataverkunum á Weatminater
Abbey dómkirkjunni í London,
- r "V
nt. i ^ \
Mörgum eru akógarnir yndiaauki og
heilaubrunnur, aem akaói væri aö
miaaa.
áhrif súrefnisins í andrúmsloftinu og
mynda ný efnasambönd með alls konar
aðskotaefnum úr brennsluefninu. Þetta
berst sem reykur út í andrúmsloftið frá
iðju- og orkuverunum. Og reykurinn sá
virðir engin landamæri. Hann berst með
vindum og í loftlögunum og hvert hann
berst fer eftir vindum og snúningi jarðar,
svo að landið sem framleiðir mengaða
reykinn situr ekki uppi með hann. En allt
sem fer upp kemur niður, var einhvern
tíma sagt. Það á við um mengunina líka.
Efnin í reyknum leysast auðveldlega upp í
vatni og þannig koma þau með regninu
aftur niður á jörðina. Sagt er að þessi efni
sýri úrkomuna og áhrifin koma víða fram
þar sem regn fellur. Þetta er ósýnileg
mengun, en hægvirk áhrif hennar eru
engu að síður mjög skaðleg.
Þannig barst mengunin frá iöjuverunum upp í háloftið, leys-
iat upp i vatninu og kemur niöur aem aúrt regn — og eyöir
lífi í vötnum og skógum.
Aðvörun eins og hiti
í sjúklingi
Áhrifin fara ekki leynt lengur. Skógarn-
ir, fisklaus stöðuvötn og skemmdar bygg-
ingar bera þessa óræk merki og skemmd-
irnar blasa við augum. Til dæmis eru
höggmyndirnar á Lincoln-dómkirkju í
Bretlandi, sem um 1910 voru fagurlega
löguð og fínleg listaverk, nú ekkert annað
en formlausir klumpar, svo mjög hefur
steinninn grotnað, enda stendur kirkjan í
beinni vindátt frá raforkuverinu í Trent-
side. Þegar er búið að eyða 5 milljónum
sterlingspunda í endurgerð steinskúlptúra
og viðgerðir á fjórum stoðbogum á suður-
hlið Westminster Abbey dómkirkjunnar í
London. En bogarnir voru gerðir fyrir að-
eins 90 árum og verður nú að vinna þá frá
grunni. í Kölnardómkirkju í Þýskalandi er
nú verið að fjarlægja og endurvinna 15.
aldar listaverk úr sandsteini á kórveggjum
við hliðina á 19. aldar verkunum. Áður en
fimm ár eru liðin er talið að ekkert af
upprunalegu verkunum verði eftir. Arki-
tektinn sem verkinu stjórnar sagði dapur í
bragði að nú mætti horfa upp á það að
kopíur kæmu í stað miðaldalistaverkanna.
Fiskur í vötnum og ám Bretlands hefur
orðið verulega fyrir barðinu á mengun-
inni. Einkum er snjóbráðin hættuleg þegar
skaðlegu efnin sem safnast hafa og bund-
ist í frosnu vatni í nokkurn tíma losna
skyndilega út í árnar. Þá verður sýrustigið
í vatninu seiðum og ungfiski að bana. Af
90.000 stöðuvötnum í Svíþjóð eru 15.000
talin dauð. í Noregi hafa kannanir sýnt að
fiskur hefur horfið úr 1.711 vötnum af
2.840 og í 941 er minnkandi fiskur. { Bret-
landi berast fregnir um veruiegan sam-
drátt í fiskveiðum frá vötnum í Skotlandi,
Wales og Vatnahéruðunum og þar finnst
engin skýring á fiskidauða, sem þó kemur
heim og saman við hlákutima. Eftir því
sem sýra vatnanna eykst týna lífverurnar
í vatninu tölunni. Tálkn fiskanna ertast af
ýmsum framandi efnum, sem sýran leysir
Eina ráóiö til aö koma í veg
tyrir eyðileggingu af aúru
regni er aö koma í veg fyrir
myndun þess meö því að
atööva efnin á mengunar-
staðnum í aö fara út í loftiö.
Þótt reynt aó að sprauta kalki
á land eöa í vötn, eina og hór
sóat, þá er þaö ekki lækning
heldur miklu fremur eina og
aspirin til að lina sjúkdóminn
til bráöabirgöa.
úr umhverfinu. Þau bregðast við þessu
með aukinni slímmyndun sem verður að
lokum svo mikil að þeir kafna í eigin
tálknslími. Þetta er hliðstæða við marga
illskeytta öndunarsjúkdóma manna svo
sem bronkitis og lungnabólgu. Sýrð vötn
fyllast oft um tíma af slýþörungum, en að
lokum drepast þeir líka og eftir stendur
kristaltært, lífvana eiturvatnið.
Trjádauðinn ógnar nú í rótgrónum
skógum Evrópu og Ameríku og er að veru-
legu leyti talinn afleiðing súra regnsins.
Auk þess sem verulegt efnahagslegt tjón
verður af vaxandi skemmdum í skógum
Evrópu — svo sem eins og Svartaskógi þar
sem menn hafa í aldir lifað af skógarhöggi
og ekki síður á ferðamannastraumnum til
skógahéraðanna — þá getur eyðing skóga
haft veruleg líffræðileg áhrif. Lífverurnar
í jarðveginum, sem halda honum við, drep-
ast unnvörpum og efnaskipti plantnanna
raskast. Skógarnir í Evrópu eru nú taldir
ná yfir 5,2% af öllu landi þar og er það síst
talið of mikið þegar miðað er við loftslag,
raka og súrefni. Þetta hangir allt á sömu
spýtunni. Skógarnir binda jarðveginn svo
að hann skolast ekki burt, eins og hann
hefur t.d. gert í eyðimörkinni sunnan Sa-
hara, þeir halda grunnvatninu í jafnvægi,
draga úr vindhraða og eru víða vörn gegn
skriðuföllum. Vegna sívaxandi ræktunar á
öðru landi og notkunar undir mannabyggð
eru skógarnir að verða einu staðirnir sem
geyma ákveðin lífríki. Og vegna þess hve
gamlir þeir eru og hve margskonar skeið
þeir hafa lifað veita þeir einstakt tækifæri
til rannsókna á þessu samspili lifsins, sem
ekki er kannski minnst um vert nú þegar
lifandi umhverfi virðist vera að missa
hæfileikann til að leiðrétta misvægi í
náttúrunni. óheillamerkin að koma fram í
ríkara mæli en fyrr.
Loftmengun yfir landamæri
Áhrif súru úrkomunnar eru hægvirk og
ekki auðvelt að ráða bót á eftir að þeirra
er farið að gæta að ráði. í meira en 20 ár
hafa menn raunar haft áhyggjur af áhrif-
um mengunar á skóga Evrópu og heimsins
alls. Á Umhverfisráðstefnu Sameinuðu
þjóöanna í Stokkhólmi 1972 var eitt af
stóru málunum loftmengun yfir landa-
mæri. Og margar ráðstefnur hafa verið
haldnar síðan og nefndir starfað, m.a. á
vegum Evrópuráðsins. En þar hefur Eyþór
Einarsson formaður Náttúruverndarráðs
veitt að undanförnu forstöðu einni undir-
nefndinni sem fjallað hefur um málið. Nú
um stundir er eitt viðsjárverðasta efnið
ozonið sem bílarnir spúa úr sér. Kemur
það til viðbótar við brennisteins- og köfn-
unarefnisoxíðin frá iðjuverunum. Þó telja
margir vísindamenn að ekki séu í rauninni
neinar óyfirstíganlegar tæknilegar hindr-
anir í veginum fyrir því að hægt sé að
hefjast handa við að stöðva þessa miklu
mengun. Eini þröskuldurinn sé hinn mikli
kostnaður. Talað er um að fjarlægja
brennisteinsefni úr kolunum áður en þau
eru notuð í orkuverum og verksmiðjum, að
banna alfarið blý í bensíni til notkunar i
bifreiðum o.s.frv. En allt gengur þetta
sorglega seint. í Evrópu hafa fæst löndin
staðfest Sáttmála Evrópuráðsins frá 1979
um loftmengun á langleiðum og yfir
landamæri, hvað þá að þau séu farin að
setja hjá sér lög til að koma aðgerðum í
framkvæmd. Og á meðan dugir skammt
þótt eitt og eitt land vilji og reyni að gera
eitthvað í málinu. Ef ekki tekst samt sem
áður að koma á brúklegum hegðunarregl-
um í allri Evrópu í náinni framtíð á Evr-
ópa á hættu að sitja uppi með svipað
landslag og ámóta umhverfisvanda eins og
nú blasir við sums staðar í þriðja heimin-
um. Sama gildir um Kanada ef mengunin
heldur áfram að koma norður yfir landa-
mæri þess. Verndun umhverfisins er
lífsspursmál á öld vísinda og tækni. Það er
ekki aðeins okkar eigin kynslóð sem þarfn-
ast ómengaðs lofts, skóga og jafnvægis í
náttúrunni, óbornar kynslóðir eiga líka lif
sitt undir því og kröfu á því.
(Tekið saman af E-Pá. úr ýmsum heim-
ikdum.)