Morgunblaðið - 20.01.1985, Page 2

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JANUAR 1985
2 B
kenningum Guðspekifélagsins að
segja má að ég hafi ekki farið það-
an aftur næstu árin.
Þarna kynntist ég fyrirmyndar-
mönnum sem lögðu grundvöllinn
að lífi mínu. Það voru t.d. þeir séra
Jakob Kristinsson, formaður Guð-
spekifélagsins, og Sigurður
Kristófer Pétursson. Sigurður var
sjúklingur flest sín manndómsár,
en lét það ekki aftra sér frá því að
vinna að sínum áhugamálum af
mikilli elju, hann var einn af
stofnendum Guðspekifélagsins og
bar það mjög fyrir brjósti. Hann
dvaldist lengi á Holdsveikraspítal-
anum í Laugarnesi. Þar komast
hann fyrst í kynni við guðspekina
fyrir áhrif danskrar hjúkrunar-
konu, fröken Harríet Kjær. Það
mun reyndar hafa verið þessi
danska hjúkrunarkona sem flutti
guðspekina til íslands.
Áhugi Sigurðar Kristófers á
málefnum guðspekinnar varð til
þess að hann fór að læra ensku og
þreifa fyrir sér um þýðingar af þvi
máli. Fyrsta þýðingin, sem hann
gerði úr ensku og ætlaði að fá
birta í tímariti Guðspekifélagsins,
þótti svo léleg að hún væri nánast
óprenthæf. Þetta var nokkurt
áfall fyrir Sigurð Kristófer en
verður til þess að hann öðlast
óvænt innsýn inn i íslenska tungu.
Vann hann að miklu ritverki um
þetta síðustu æviár sín — verkið
kom út 1924 og nefndist „Hrynj-
andi islenskrar tungu“, en Sigurð-
ur Kristófer dó ári seinna. Þá bók
las ég ofan í kjölinn á sinum tima.
Einum velgerðarmanni má ég
ekki gleyma: Sigurði ólafssyni
rakarameistara i Eimskipafélags-
húsinu.
Nám í Bandaríkjunum
Eins og ég sagði höfðu þessir
menn djúptæk áhrif á minn lífs-
feril og urðu kynni min af þeim til
þess að ég uppgötvaði hina and-
legu hlið lífsins, ef svo má að orði
komast. Ég tók þá staðföstu
ákvörðun að rifa mig upp úr kvöð
verkamannavinnunar, og veturinn
1924—25 tókst mér að fá leyfi til
að sitja í læknadeild háskólans, þó
án réttar til þátttöku í prófum.
Veturinn 1926 fór ég svo í lækna-
nám til Bandarikjanna, til Chic-
ago.
Þegar til Chicago var komið var
pyngjan orðin létt eins og gefur að
skilja og átti ég varla eyris virði.
Er þetta var bjó forrikur is-
lenskur maður, Hjörtur Þórðar-
son, í Chicago-borg. Hann átti þar
stóra verksmiðju sem framleiddi
spennubreyta fyrir bílaverk-
smiðjur Ford og Cevrolett m.a.
Hjörtur var milljóneri á dollara-
vísu — hann átti t.d. eyju úti i
Mitchigan-vatni og þar hélt hann
mikil samkvæmi sem ýmsir gróss-
erar fylkisins sóttu.
Ég var ákveðinn í að hitta Hjört
þegar er ég kom til Chicago og
treysti á það að hann myndi
greiða eitthvað úr fyrir mér. Ein-
hvern veginn tókst mér að finna
húsið hans á öðrum degi, þó ég
væri ekki vanur að komast leiðar
minnar i stórborg. Þar hitti ég
fyrir íslending sem ég kannaðist
við; sagði hann mér að mæta i
verksmiðjunni morguninn eftir og
fengi ég áreiðanlega einhverja úr-
lausn um vinnu.
Ég vann svo þarna í verksmiðj-
unni í hálft ár og hafði þá næga
peninga til aö hefja læknisnám.
Annars var Hjörtur ekki hrifinn
af að hafa íslendinga i vinnu hjá
sér til lengdar — hann vildi að
íslendinar tækju sér eitthvað
stærra fyrir hendur en að vinna
hjá öðrum — stofnuðu sjálfir
fyrirtæki eða færu í nám. Þegar ég
hætti í verksmiðjunni hjá honum
gaf hann mér 100 dollara, sem
voru stórfé í þá daga. Þetta mun
hann hafa gert í því skyni að ég
gæti tekið mér verðugt verkefni
fyrir hendur.
Ég stundaði svo læknanám i
Chicago næstu sex árin. Þetta var
á bannárunum og gekk oft mikið á
i borginni. Þá var AI Capone upp á
sitt besta og var aðalmaðurinn í
áfengissmyglinu — hann var þó
ekki einn um hituna því ýmsir
aðrir bófaflokkar reyndu að starfa
á hans svæði. Einu sinni tókst ein-
hverjum þeirra að koma umtals-
verðu magni af áfengi inn i borg-
ina og var það geymt í vöruhúsi.
Menn A1 Capone höfðu veður af
þessu og gerðu hinum fyrirsát við
vörugeymsluna. í þeim átökum
voru sex skotnir til bana, og voru
væringar sem þessar algengar í
Chicago bannáranna. Hinn al-
menni borgari varð þó ekki mikið
var við þetta, því bardagarnir
voru háðir milli bófaflokkanna og
nánast álitnir þeirra einkamál.
Þýðingar
— Hvað tekur svo við þegar þú
kemur til íslands aftur?
Þegar ég kom heim að loknu
læknanámi tókst mér ekki að fá
leyfi til að stunda lækningar hér á
landi og olli það mér nokkrum
vonbrigðum. Það varð úr að ég
gerðist starfsmaður Borgarlækn-
isembættisins varðandi heilbrigð-
iseftirlit og gegndi því starfi allt
til eftirlaunaaldurs.
— Hvað varð til þess að þú tókst
þér þýðingar fyrir hendur?
Þetta hefur verið mitt áhuga-
málum ævina. Ég byrjaði á þvi að
þýða úr ensku, sem er fyrsta málið
sem ég lærði til hlítar. Það voru
bókin „Líf í alheimi“ o.fl. rit.
Árið 1940 kom til mín efnaður
maður, sem hafði ákveðið að fjár-
magna útgáfu á helstu trúar-
heimspekiritum heimsbókmennt-
anna. Bað hann mig að þýða kin-
versku bókina Tao teh King eða
Bókina um dygðina og veginn. Sú
bók kom út 1942.
Ég fékk snemma áhuga á ind-
verska fornmálinu sanskrit, og hef
þýtt nokkrar bækur úr þvi máli.
Fyrsta verkið sem ég þýddi úr
sanskrit er hið forna helgirit
Indverja Bahagvat Gita (Hinn
himneski lofsöngur) og kom hún
út hér 1939. Þá þýddi ég Uphan-
ishadurnar, sem eru ævafornar
sanskrítarbókmenntir. Kom
verkið út undir nafninu „Laun-
viska Vedabóka" árið 1942. Þá
þýddi ég úr sanskrít hina miklu
bók „Fimmdægru“ og kom hún út
hér 1963. Or sanskrít þýddi ég
einnig ljóðabálkinn „Árstíðirnar"
eftir hið forna indverska skáld
Kalidasa og er það „Nafnlausa
bókin“ sem út kom 1973.
— þetU eru fyrst og fremst trúar-
legar bókmenntir er það ekki?
Vedabækurnar eru trúar-
heimspekilegs eðlis en jafnframt
grundvöllur indverskra bók-
mennta til forna. Þær eru þungar
og torskildar. Bahagvat Gita er
trúarlegs eðlis fyrst og fremst, og
hafa Indverjar lagt það út á
marga vegu. Eftir að ég hafði þýtt
Bahagvat Gita og verkið var kom-
ið út, tók ég aftur til hendini við
það og færði í ljóðrænt form. Sú
gerð verksins er aðgengilegri, hún
kom út árið 1965. Fimmdægra
(Panchatantra) er einskonar leið-
sögn í lífsspeki og mannþekkingu
sem sett er fram með dæmisögum.
— Er sanskrít ekki fremur tyrfið
mál — mér skilst að Indverjum
sjálfum þyki það hart undir tönn.
Sanskrít — palí
Jú, sanskrít er mjög erfitt
tungumál — það gerir sérstaklega
málfræðin. Ætli maður að læra
sanskrít verður að byrja á því að
læra ákveðið letur, sem heitir
Devanagari og ekkert annað
tungumál notar það letur. Sans-
krit er forntunga Indverja og er
talið að það hafi verið talað á Ind-
landi fyrir þúsund árum. Nú er
það eingöngu bókmál en mestur
hluti klassískra bókmennta Ind-
lands er ritaður á sanskrít. Sans-
krít er álitin vera mál hins forna
ariska kynstofns en fjöldinn allur
af tungumálum er kominn af ar-
íska málstofninum; fullyrða má að
íslenska sé elsta málið sem talað
er af þessum ariska málstofni.
— Hefur þú lært fleiri Austur-
landamál?
Ég hef einnig gluggað dálítið í
palí sem er forntunga Búddatrú-
armanna. Af þessu tungumáli
þýddi ég eina bók, Dhammapada,
— í íslensku þýðingunni nefnist
hún „Leiðsögn til lífsvisku" og
kom út áriT) 1954 en ný útgáfa
1975.
Eina bók hef ég skrifað á ensku
The Quest of Wholnes. Þar tek ég
yogasútrur Patantjalis fyrir á vís-
indalegan hátt, með hliðsjón af
taugalifeðlisfræði.
— Um hvað fjalla þessar yogasútr-
ur?
Þær eru grundvallaratriði yoga-
heimspekinnar. Þær fjalla um það
hvernig menn ná tökum á skap-
andi mætti sínum — hvernig þeir
geta orðið andlegir menn. Þær út-
skýra hvernig maðurinn getur
ræktað hið andlega með sér og
orðið meiri maður fyrir bragðið.
Sören Sörenson.
— Hvernig er þetta verk þitt upp-
byggt?
Ég byrjaði á þvi að þýða sútr-
urnar á ensku en lagði svo út af
hverri og einni, og sýndi framá
hvernig þær geta haft hagnýtt
gildi. Þegar maður hefur öðlast
skilning á því sem höfundurinn
hugsar sér og hefur einnig vis-
indalega þekkingu á efninu er
freistandi að sýna öðrum framá
hvernig hagnýta má sútrurnar.
— Hvernig tengjast sútrurnar
yogaheimspeki?
Til eru margar greinar af yoga
og sumar þeirra byggja mikið á
þessum sútrum. Sútrurnar eru
sálfræðilega uppbyggðar og þeim
er ætlað að hafa áhrif á þá sem
taka þær til íhugunar. Indverjar
skilja þær á sinn hátt — en ég veit
ekki til þess að þær hafi verið
skýrðar vísindalega fyrr.
Ensk-íslensk orðabók
— Við víkjum nú talinu að hinni
miklu Ensk-íslensku orðabók sem
út kom hjá Erni og örlygi núna
fyrir jólin, og Sören er höfundur
að. Ég spyr hann hvað hafi orðið
til þess að hann tók sér þetta verk-
efni fyrir hendur.
Það liggja ákveðnar orsakir til
allra hluta og það á einnig við um
þetta verk. Það var árið 1973 sem
ég varð fyrir þvi mikla áfalli að
missa minn hjartkæra lífsföru-
naut Elínborgu Sigurðardóttur.
Ég var þá kominn á eftirlaun og
gerði ég mér ljóst að ef ég ætti
ekki að grotna niður í andlegu
aðgerðarleysi yrði ég að takast á
við eitthvert viðamikið verkefni.
Ég hafði aldrei verið í vandræðum
með að finna verkefni til að ein-
beita huganum að en nú varð ég að
finna mér verkefni er tæki hug
minn allan.
Árið 1967 fórum við hjónin til
Bandaríkjanna og þar komst ég
yfir orðabók sem ég hafði ekki áð-
ur haft vitneskju um. Þegar heim
kom og ég fór að skoða þessa bók
nánar komst ég að þeirri niður-
stöðu að hér væri um orðabók að
ræða sem gerlegt væri að snara á
íslensku.
Þegar ég var orðinn ekkjumaður
lagði ég út í þann þrældóm að
snúa orðabók þessari á íslensku.
Vann ég samfleytt að verkinu frá
árinu 1973 til 1980, alla daga frá
morgni til kvölds. Fyrir mér vakti
að vinna að góðri orðabók, bók
sem veitti nemendum og öðrum
stoð í námi og lestri góðra bóka.
Ég vann þetta verk eins vel og ég
hafði getu til en reynslan verður
að dæma um hvernig til hefur tek-
ist. Þá er mér skylt að geta þess að
þetta verk hefði aldrei náð fram
að ganga nema ég hefði notið að-
stoðar góðra manna sem lögðu
mikinn skerf til þessa verks.
— Heldur þú ennþá sambandi við
Guðspekifélagið?
Nei, ég hef ekki haft neitt sam-
band við það síðan ég kom heim
frá námi — ég hef einhvern veg-
inn vaxið frá því.
Heimspeki og trúarbrögö
Ég hef satt að segja engar
ákveðnar trúarskoðanir og yfir-
leitt ekki mikla trúarþörf. Það
eina sem við vitum er að það er
mikið skapandi afl í tilverunni og
þetta skapandi afl kemur í ríkum
mæli fram hjá manninum. Sumir
segja að þetta skapandi afl sé Guð
en sú skýring höfðar ekki sterkt
til mín — ég tel mig ekki vita hver
þessi sköpunarmáttur er. En lífið
er merkilegast alls og þess vegna
hlýtur maður að bera virðingu
fyrir því — ég tel að maður eigi að
nota líf sitt vel og láta gott af sér
leiða eftir því sem tök eru á.
Ég hef heldur ekki tileinkað
mér neina ákveðna heimspeki —
ég hef að vísu kynnt mér ind-
verska og evrópska heimspeki en
ég hef ekki komið mér niðurá
neina sérstaka lífsfilósófíu. Én ég
er forvitinn um allt er lífið snertir
— sjáanlegt eða hulið. Það er svo
margt sem maður skilur ekki í
þessari tilveru og heimspekin
hjálpar manni ekki mikið hvort
sem hún er vestræn eða austræn.
- bó.
Á Listasafni íslands
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
f tveimur fremstu söhim Lista-
safns fslands stendur um þessar
mundir yfir sýning á 33. vatnslita-
og krítarmyndum eftir Gunnlaug
Scheving, hefur svo ein olíulita-
mynd af minni gerðinni fengið að
fljóta með til samanburðar og ynd-
isauka.
Þetta er dálítið óvenjuleg sýn-
ing á myndverkum þessa ágæta
málara því að hér er myndefnið i
ríkari mæli hreint landslag en
menn voru vanir frá hendi hans.
Hér kemur þó fram að Gunn-
laugur var ekki síður mjög eftir-
tektarverður landslagsmálari en
t.d. sjávarmyndamálari þótt
hann sé þekktastur sem slíkur.
Hér kemur allt fram í senn,
rík tilfinning fyrir uppbyggingu
myndefnisins og er burðargrind
myndanna þannig oftast þaul-
hugsuð og hnitmiðuð. Mikið og
tært birtuspil er aðal margra
þeirra ásamt ríkri tilfinningu og
samsemd fyrir grómögnum og
litbrigðum jarðar.
Stundum minnir meðhöndlun
Gunnlaugs á litunum á sjálfan
Bonnard og er þá ekki leiðum að
líkjast því að sá er af mörgum
álitinn mestur listasnillingur
aldarinnar. Veit ég til þess að
Gunnlaugur var mjög hrifinn af
Bonnard en samt voru þeir í
flestu ólfkir listamenn.
Vil ég hér vísa til nokkurra
mynda framslætti mínum til
stuðnings svo sem myndanna
þriggja frá Akranesi (nr. 3, 6 og
18), svo og „Hús við strönd“ (9)
og „Landslag" (32).
Allar þessar myndir þykja
mér hreinar perlur fyrir litræna
útfærslu, birtuflæði og mynd-
byggingu. Það ætti að vera mjög
lærdómsríkt og til umhugsunar
að bera vinnubrögðin í þessum
myndum saman við það flóð af
miðlungsmyndum af landslagi er
fyllir markaðinn og fólk kaupir i
stórum stíi. Hér helgar landslag-
ið ekki meðalið, svo ég hniki dá-
lítið alþekktu máltæki, nei svo
sannarlega ekki, því að hið eina
sem gildir er svipmikil vinnu-
brögð, rík tilfinning fyrir mynd-
efninu og auðug, skapandi
kennd.
Allt þetta sfðasttalda prýddi
Gunnlaug Scheving í ríkum
mæli svo sem myndirnar á
veggjum Listasafns íslands eru
til vitnis um. Megi þær verða
mörgum drjúgur lærdómur
ásamt tilefni til heimsóknar í
sali Listasafns íslands.