Morgunblaðið - 20.01.1985, Blaðsíða 38

38 B___________________MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JANÚAR 1985_
Bauö of rauð og róttæk blöð
I
Aðalssetur
í fyrri þáttum hefi ég staldrað
oftar við í einni götu á Akureyri
en öðrum, og ekki ófyrirsynju. Það
er Hafnarstrætið; gömul gata,
sem tengir tvo elstu bæjarhlut-
ana, Fjöru og Oddeyri.
Er fram liðu stundir risu þar
hús, sem gegndu mikilvægu menn-
ingarhlutverki í kaupstaðnum. Og
mörg eiga íbúðarhúsin við götuna
merka sögu og tengjast nöfnum
manna, sem hafa átt veigamikinn
þátt í listasögu þessa lands. Hafn-
arstræti 88 er t.d. veglegt timb-
urhús byggt skömmu fyrir alda-
mót og hýsti forðum íslands-
banka. En ekki rýrir það sögulegt
gildi þess, að uppi í rishæð hússins
fluttist eitt sinn ungt skáld með
aleigu sína og settist að í herbergi,
sem „var móti hásuðri, rösk tólf
fet á lengd og átta fet á breidd.
Þriðji hlutinn undir súð“. Aleigan
var: „dagbækur og handrit, penna-
stengur og blekbyttur, stjörnu-
fræðitöflur, tóbaksbox, reykjar-
pípur og neftóbaksbirgðir í hvít-
eltum hrútspung".
Þetta á svo sem ekki að vera
nein getraun, enda leynir sér ekki
af setningum, sem komið er fyrir
innan gæsalappa, að þar fór höf-
undur fslensks aðals, meistari
Þórbergur Þórðarson. En minn-
isstæður sálufélagi hans frá þessu
Akureyrarsumri var Stefán frá
Hvítadal, sem þrátt fyrir bæklun
sína hefur þá ósjaldan lagt leiö
upp á loftið til andríkra samræðna
við skáldbróður sinn. Nú vill svo
skemmtilega til, að dóttursonur
Stefáns og nafni hefur nýlega
eignast stóran hluta af þessu húsi,
rekur þar hótel og hefur þegar
bætt útlit þess. Þórbergur getur
þess einmitt í fslenskum aðli, að
úr glugga hans hafi Sigurhæðir
Matthíasar blasað við uppi á
brekkubrún til hægri, „lofsyngj-
andi tákn hins dýrkeypta sigurs
sálarinnar yfir miðflóttaafli
holdsins".
II
Stfll í gömlu
Grundarverslun
f þetta sinn heimsækjum við
næsta hús sunnan gamals sumar-
dvalarstaðar andlegra aðals-
manna íslenskra, en það er Hafn-
arstræti 86. Þar var gamla Grund-
arverslun eftir að hún fluttist frá
höfuðbólinu. Glæsilegt hús. Ein-
hver hressilegasti sonur Akureyr-
ar og fráneygur spéfugl, Örlygur
Sigurðsson listmálari, lýsir
„skarthlið hússins" (sem hann
nefnir svo) að sunnanverðu með
teiknipenna í einu sinna sérstæðu
og glaðbeittu ritverka. í þessari
höfðinglegu timburbyggingu ólst
upp göfugur og snjall tónlistar-
maður, Árni Kristjánsson píanó-
leikari. Því miður verður húsið nú
lotlegra utan með hverju árinu,
sem líður, og er það von þeirra, er
unna gömlu Akureyri, að efni
verði á því, að forða sérstæðri
skarthlið og húsinu öllu frá tor-
tímingu. Mót suðri eru svalir og
blómaskálar með bogagluggum og
útsöguðu flúri.
Mér var á dögunum gengið upp
á aðra hæð í þessu virðulga húsi.
Þar gaf á að líta; blómlegt listalíf,
sem gladdi sálina. Tveir vasklegir
menn alskeggjaðir voru önnum
kafnir við teikniborð. f horni stóðu
trönur með þaninn striga, sem
beið litanna. Á veggjum héngu
grafíkmyndir, olíumálverk, silki-
prent, frumdrög af félagsfánum,
vörumerkjum og listrænum plak-
ötum. Þarna er teiknistofan Still
til húsa og forstöðumenn hennar
eru þeir Guðmundur Ármann Sig-
urjónsson myndlistarmaður og
Gunnar Jónasson.
III
Reykjavík, Gautaborg,
Akureyri
Guðmundur Ármann hefur i
a.m.k. fimmtán ár komið mjög við
sögu myndlistar á Akureyri og því
þótti mér forvitnilegt að taka
hann tali. Við setjumst í gamla
bólstraða „lenestóla" frá því fyrir
stríð og drekkum sterkt te, sem
húsráðendur hita í nýtískulegum
rafmagnssamóvar. Þegar ég spyr
Guðmund, hvers vegna hann hafi
fest rætur á Akureyri, en ekki í
bernskuborg sinni við sundin blá
sunnan heiða, kímir hann og svar-
ar að bragði, að sennilega stafi
það af því, að hann hafi komið
hingað beint frá Svíþjóð. — Akur-
eyri er dálítið sérstæður bær, eins
og þú veist. Einnig var ég svo lán-
samur að kynnast konunni minni
hérna og við höfum eignast börn
og bú. Við eigum hæð í gömlu húsi
í Innbænum og heitir þar Berlín
frá fornu fari. Hins vegar er ég
borinn og barnfæddur Reykvík-
ingur. Ég fæddist meira að segja í
Vesturbænum í svonefndu Dokt-
orshúsi að Ránargötu 13. Það var
við upphaf lýðveldisársins 1944.
Foreldrar mínir, Sigurjón
Björnsson, síðar stöðvarstjóri
Pósts og síma í Kópavogi, og
Þorbjörg Pálsdóttir, eru bæði
Skaftfellingar. Hann úr Mýrdaln-
um, en hún úr Meðallandinu. Lík-
lega hefi ég verið fjögurra ára,
þegar við fluttumst inn á Lang-
FÖNG
Bolli Gústavsson
holtsveg. Þar var þá strjálbyggt,
eins konar sveit, og æskilegur
vettvangur til leikja fyrir okkur
systkinin, sem erum átta. Heima
var alla tíð mikill áhugi fyrir
myndlist. Pabbi hefur lengi feng-
ist við að mála í frístundum sínum
og ég var ekki hár í loftinu, þegar
ég fór að munda blýantinn. Og
satt að segja vegnaði mér alltaf
vel í teikninámi, eftir að skóla-
gangan hófst. Það varð úr að
loknu skyldunámi, að ég lærði
prentmyndagerð. Ég hafði áður
verið sendill í prentsmiðju og fékk
áhuga fyrir þessari iðngrein, sem
tengist mjög grafíklist. Þegar ég
átti eftir tveggja ára iðnnám, varð
aö ráði, að ég hæfi einnig nám í
Myndlista- og handíðaskólanum á
kvöldin. Var það ekki síst að
þakka vinnuveitanda mfnum og
kennara í iðninni, sem hvatti mig
óspart. Fyrst naut ég tilsagnar
listmálaranna Sigurðar Sigurðs-
sonar, Sverris Haraldssonar og
Hrings Jóhannessonar og einnig
Ragnars Kjartanssonar mynd-
höggvara. Þannig gat ég lokið iðn-
námi jafnhliða listnámi, sem síð-
an hélt áfram, þótt ég hefði hug á
að stunda prentmyndagerðina
framvegis. Þegar ég var kominn á
fulla ferð í Myndlista- og handíða-
skólanum, fjölgaði einnig þeim
kennurum, sem ég naut tilsagnar
hjá. Þar voru þeir Bragi Ásgeirs-
son og Hörður Ágústsson og einn-
ig Benedikt Gunnarsson. Jóhann
Eyfells myndhöggvari hafði og
mikil áhrif á mig og hvatti mig
eindregið til þess að fara út í
skúlptúr. Skólasystkin mín frá
þessum tíma hafa mörg komist
langt á myndlistabraut. Má m.a.
nefna þau Hallstein Sigurðsson
myndhöggvara, Leif Breiðfjörð
glerlistarmann og Önnu Þóru
Karlsdóttur vefara.
Vorið 1967 lauk ég prófi frá
skólanum og þegar um sumarið
sigldi ég áleiöis til Svíþjóðar með
flaggskipinu Gullfossi. Ég hefði
ekki viljað verða af því, að halda
þannig af stað út í hinn stóra heim
á glæstum farkosti; þessu gamla
sjálfstæðistákni, sem ekki er leng-
ur til. Hugðist ég nú vinna við
prentmyndagerð jafnhliða list-
námi. Sótti ég um skólavist í Val-
andskonstskola í Gautaborg. Það
er akademískur skóli þar sem hin-
ar frjálsu listir eru kenndar. Rekt-
orinn, Ture Anoffh, hvatti mig
eindregið til þess að byrja á graf-
ík. Lagði ég því mesta áherslu á
hana fyrstu tvö árin. Þá var ég svo
heppinn að vera ráðinn aðstoðar-
kennari á launum við þennan
ágæta skóla. Og þar lærði ég því
og kenndi, uns ég lauk þaðan prófi
eftir fimm ár, vorið 1971. Með mér
í skólanum var annar íslendingur,
vinur minn Arthur ólafsson, sem
nú er starfandi listamaður í Sví-
þjóð. Hann nýtur þar mikils álits
og hefur fengið stór verkefni við
myndskreytingu opinberra bygg-
inga. M.a. er hann nú að gera
geysimikla veggskreytingu á nýju
sjúkrahúsi. Þess er vert að geta,
að i Sviþjóð er 2% af byggingar-
kostnaði opinberra bygginga varið
til listskreytinga.
IV
Annríki á Akureyri
Þegar ég kom heim vorið 1971,
hress og áhugasamur og í meira
lagi róttækur í skoðunum, sneri ég
mér þegar til Harðar Ágústssonar
þáverandi skólastjóra Myndlista-
og handíðaskólans. Hann hafði
löngum reynst mér hjálparhella
og hollvinur. Hann vantaði ekki
kennara við skólann, en hét mér
því að hafa augun opin, ef eitt-
hvert áhugavert viðfangsefni ræki
á fjörur hans. í september hringir
hann svo í mig og spyr, hvort ég
vilji fara sem myndlistarkennari
til Akureyrar. Óli G. Jóhannsson
hafði þá beðið hann að útvega
Myndlistarfélaginu þar nyrðra
kennara. Ég var til í það og hélt
þegar af stað norður. Hóf ég
kennslu hjá Námsflokkum Akur-
eyrar í samvinnu við Myndlistar-
félagið. Kennt var í rúmgóðum
kjallara Iðnskólans og þá aðallega
á kvöldin. Áhugi fólks var með
ólíkindum og því innritaðist fjöldi
nemenda á ýmsum aldri. Þarna
kenndi ég módelteikningu, málun
og jafnframt var starfrækt sér-
stök barnadeild. Þar við bættist,
að ég réðst kennari við Mennta-
skólann á Akureyri og kenndi þar
svonefnda myndgreiningu, sem þá
var ný af nálinni. Þetta var ekki
beinlínis teiknikennsla, heldur
fólst hún í því, að skoða myndir
frá ýmsum sjónarhornum og ekki
síst að gagnrýna þær. Þá gerðum
við m.a. svonefndar andmyndir,
t.d. gegn frekum og smekklausum
auglýsingamyndum. Þessi grein
varð til á óróatímunum kringum
1968—’69, þegar mótþrói og
opinská gagnrýni á ýmsu því, sem
miður þótti fara, varð hörð og
óvægin. Ýmsir þeir, sem stunduðu
þetta nám í MA, hafa lagt fyrir sig
myndlist, og má þá nefna Guð-
mund Odd, Kristján Jónsson og
Pál Sólnes.
VI
Pólitísk spenna
Það kom brátt í ljós, að ég þótti
óþarflega róttækur, og þegar
fréttist að ég myndi vera vinstra
megin við Álþýðubandalagið, þá
tóku ýmsir að líta mig grunsemd-
araugum eins og vænta mátti.
Ékki bætti heldur úr skák, er í ljós
kom, að ég notaði frístundir mínar
til þess að selja róttæk og rauð
blöð og dreifði áróðursbæklingum
á götum úti, enda ákveðinn í því
að frelsa Island undan þungbæru
oki auðvaldsins. Það kannast
margir við þann barnasjúkdóm.
Ekki bætti úr skák, þegar fréttist,
að myndlistarkennarinn væri far-
inn að rífa kjaft í verkalýðsfélag-
inu. Af þessum sökum þótti ýms-
um friðsömum foreldrum var-
hugavert að treysta slíkum manni
fyrir börnum sínum, þótt í teikni-
timum væri. En mér er óhætt að
fullyrða, að aldrei hvarflaði að
mér, að vera með einhverja póli-
tíska innrætingu í kennslunni.
Sem vænta mátti taldi fólk sig
ekki hafa neina tryggingu fyrir
því. Því varð heldur stutt í
kennslu minni í MA. Éigi að síður
hafði ég svo mikið að gera þetta
fyrsta ár á Akureyri, að ég bók-
staflega yfirkeyrði mig á vinnu.
Næsta haust var siðan stofnuð
svonefnd Myndsmiðja af Mynd-
listarfélagi Akureyrar. Var sá
skóli í meiri tengslum við Mynd-
lista- og handíðaskólann í Reykja-
vík. Sýndi skólastjóri hans, Gísli
B. Björnsson, okkur mikinn áhuga
og greiddi götu Myndsmiðjunnar
eftir föngum. Það var eftir þennan
vetur, sem ég hætti kennslu vegna
háværrar gagnrýni þeirra, sem
töldu mig alltof pólitiskan.
VII
Málað í Slippstöðinni
Ég varð auðvitað fjúkandi reið-
ur, kvaddi í fússi og réð mig 1
vinnu hjá Slippstöðinni á Akur-
eyri vorið 1974. Þar málaði ég
skip, sprautaði lestar og fékk
megna málningareitrun. Næsta
haust var Myndlistarskóli Akur-
eyrar stofnaður og Helgi Vilberg
fljótlega ráðinn skólastjóri. Ég
átti sæti í skólastjórn með þeim
Helga, Úllu Árdal, sem var for-
maður, og Aðalsteini Vestmann.
En kennslu minni var lokið í bili.
Jafnhliða vinnunni í Slippstöðinni
vann ég að myrtdlist, m.a. dúk-
Guömundur Ármann Sigurjónsson myndlistarmaður.