Morgunblaðið - 20.01.1985, Qupperneq 26

26 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JANÚAR 1985
í skeyti frá Bonn tveimur dögum
síðar, 22. júlí: „Sem stendur
bendir allt til þess að John hafi
verið rænt og farið hafi verið
með hann til sovézka hernáms-
svæðisins."
En í öðru skeyti sama dag
sagði að hinn 20. júlí hefði John
heimsótt vin sinn Wohlgemuth í
sjúkrahús í Berlín. Þeir hafi síð-
an farið til Austur-Berlínar, en
það hafi ekki verið fyrirfram
tekin ákvörðun.
„Göngulag Johns var eðlilegt
og hann fór af fúsum vilja,“
sagði i skeytinu. „Þótt hugsan-
legt sé að hann hafi verið svæfð-
ur í sjúkrahúsinu virðist senni-
legt að hann hafi farið þangað af
sjálfsdáðum."
Observer segir aö eftir hvarf
Johns hafi Bretar tekið þátt i
yfirhilmingu með stjórn Aden-
auers kanzlara til að fela sann-
leikanum i málinu með þvi að
segja að dr. John hefði verið
rænt. Ástæðan var að sjálfsögðu
hið nána samband dr. Johns við
brezku leyniþjónustuna, sem
sást m.a. á þeim mikla þætti,
sem hún átti i skipun hans í
stöðu yfirmanns BfV.
í þriðja skeytinu 20. júli er
tekið undir þá ósk náins ráð-
gjafa Adenauers, dr. Walters
Hallstein, að blöðunum verði
sagt að dr. John hafi verið rænt.
Einnig var lagt til að lítið yrði
gert úr samvinnu Johns við
Bandamenn. Þjóðverjar ákváðu
að lokum að segja að dr. Wohl-
gemuth hefði deyft John.
I leyniskeyti 23. júli lagði Hoy-
er Millar til að utanríkisráðu-
neytið héldi fast við það að John
hlyti að hafa verið ginntur til
Austur-Þýzkalands, eða a.m.k.
hindraður í að snúa aftur. Sagt
var að það yrðu mistök ef ráðu-
neytið gæfi til kynna að vaxandi
efasemda hefði verið farið að
gæta meðal Breta og Þjóðverja
um það hvort John væri rétti
maðurinn til að gegna starfi
sínu.
ÁRÓÐURSPEÐ
Tveimur dögum eftir að dr.
John flúði til Austur-Berlínar
sagði hann í útsendingu austur-
þýzka útvarpsins að hann hefði
tekið ákvörðun sína „til þess að
helga sig baráttunni fyrir sam-
einingu Þýzkalands og efla
málstaö hennar“ og til þess að
„stuðla að því að koma í veg fyrir
þriðju heimsstyrjöldina".
John sagði einnig að hann
hefði farið til Austur-Berlínar í
þeim tilgangi að berjast gegn því
„að nazisminn næði tökum á
Vestur-Þýzkalandi". Hann sagði
að hann hefði valið daginn 20.
júlí, dag tilræðisins við Hitler,
til þess að „sýna samhengið milli
fyrri baráttu sinnar gegn Hitler
og flótta síns til Austur-Berlín-
ar“.
Eftir fyrstu útvarpssendingu
Johns í Austur-Þýzkalandi sagði
Hoyer Millar í skeyti til utanrík-
isráðuneytisins að þaö sýndi
„eins og við höfum alltaf óttazt“
að John hefði flúið. Hann sagði
að það virtist æskilegt að gera
eins lítið og unnt væri úr flótta
Johns, bæði af pólitískum og
tæknilegum ástæðum.
Nokkrum dögum síðar sagði
hann að án athyglisverðra,
nýrra sönnunargagna yrði ekki
auðvelt að sannfæra vestur-
þýzkan almenning um að John
hefði verið rænt.
ingarinnar, en var þá náðaöur.
Hinn 4. janúar 1956 var John
ákærður fyrir fjöldamorð og
njósnir í þágu Breta í síðari
heimsstyrjöldinni. Ekki var látið
uppi hver bar þessar sakir á
hann. í ákærunni, sem var send
yfirvöldum i Bonn, sagði:
„Þegar Otto John flúði til
Englands 1944 veitti hann
Churchill forsætisráðherra upp-
lýsingar um flugskeytavopna-
smiðastöð í Peenemiinde. Þessar
upplýsingar Johns leiddu til þess
að Bretar gerðu ákafar og geysi-
harðar loftárásir á Peenemúnde
og hundruð saklausra manna
létu lífið í þeim árásum.“
Meira heyrðist ekki um þessar
ásakanir og málið virðist hafa
dagað uppi.
ENDURUPPTAKA
Þegar John hafði fengið náðun
og verið látinn laus 1958 vann
hann að þvi að mál hans yrði
tekið upp að nýju. Hann naut
hjálpar dr. Fritz Bauer rikis-
saksóknara i Frankfurt, sem
trúði aldrei á sekt hans.
Annar maður, sem trúði á
sakleysi dr. Johns, var Joachim
Joesten höfundur bókarinnar
„They Call It Intelligence“.
Hann segir i bókinni að John
„hafi ekki svikið land sitt eftir
hvarfið, en e.t.v. megi segja að
hann hafi svikið tvo vini sína“,
lækninn dr. Wohlgemuth og
Bandaríkjamann af þýzkum ætt-
um, Höfer.
Joesten telur að Wohlgemuth
hafi „aðeins verið saklaus þátt-
takandi" í öllu málinu. Höfer var
foringi í bandarísku leyniþjón-
ustunni og skaut sig til bana
vegna þess að upplýsingar, sem
hann lét John hafa þess efnis að
hann væri undir eftirliti, virðast
hafa verið meginástæðan til
flótta hans austur að sögn Joest-
ens.
Ef trúa má Joesten sviku
Vestur-Þjóðverjar dr. John.
Hann segir að áður en hann tók
þá ákvörðun að snúa aftur hafi
Gerhard Schröder þáverandi
dómsmálaráðherra og embætt-
ismenn í dómsmálaráðuneytinu
sagt að hann „yrði ekki handtek-
inn og að ósennilegt væri að mál
yrði höfðað gegn honum“.
Vorið 1964 samþykkti sam-
bandsdómstóllinn í Karlsruhe
endurupptöku máls Ottos John.
Ný gögn höfðu þá komið fram í
málinu, honum í hag. Meðal ann-
ars hafði sannazt að eitt aðal-
vitnið í réttarhöldunum 1956,
blaðamaður að nafni Karl Witt-
ig, hafði svarið rangan eið.
Mál var höfðað gegn Wittig,
en þremur dögum áður en hann
átti að koma fyrir rétt tókst hon-
um að flýja til Austur-Berlínar.
Þá var komið í ljós að hann hafði
staðið í sambandi við ýmsa
helztu leiðtoga austur-þýzkra
kommúnista um árabil. Talið var
að honum hefði verið varpað í
fangelsi í Austur-Þýzkalandi.
Otto John var ekki hreinsaður
af sök, þrátt fyrir endurupptöku
málsins. Síðan var hljótt um
hann. Hann virtist flestum
gleymdur unz nýju ljósi var
varpað á mál hans þegar farið
var ofan í saumana á stjórn-
arskjölum þeim, sem aðgangur
var leyfður að í Lundúnum á
dögunum eftir þrjátíu ára leynd.
(GH skv. Observer og
öðrum heimildum.)
Gehlen
Dr. Otto John (fyrir miöju) ésamt tvoimur Auetur-Þjóðverjum fyrir utan veitingahúsiö „Warszawas1* í
Austur-Berlin.
HEIMKOMA
Nokkrum dögum síðar, 12.
desember 1955, sneri dr. John
aftur af fúsum vilja til Vestur-
Þýzkalands eftir tæplega 17
mánaða dvöl í Austur-Berlín og
bað lögregluna um vernd.
Heimkoma hans vakti ekki
síður mikla athygli en flótti
hans til Austur-Þýzkalands.
Vestur-þýzk blöð sögðu að hún
væri „einhver mesti álits-
hnekkir, sem austur-þýzka
stjórnin hefði orðið fyrir síðan
heimsstyrjöldinni lauk“. Leið-
togi stjórnarandstæðinga, Erich
Ollenhauer, sagði að dr. John
væri „rannsóknarefni fyrir
sálfræðinga, en ekki stjórnmála-
menn“.
RÉTTARHÖLD
Þar sem grunur var talinn
leika á því að John hefði ljóstrað
upp vestur-þýzkum ríkisleynd-
armálum meðan hann dvaldist í
Austur-Þýzkalandi var hann
handtekinn skömmu eftir heim-
komuna og tilkynnt var að mál
yrði höfðað gegn honum.
Ríkissaksóknarinn í Karls-
ruhe sagði í tilkynningu að
hætta væri talin á að dr. John
mundi flýja úr landi, ef hann
yrði látinn laus. Því var einnig
haldið fram að „vernda yrði
hann gegn hugsanlegum óvin-
um“. John hafði verið í varðhaldi
síðan hann kom aftur til Vest-
„Síðustu sannanir gefa hið
gagnstæða til kynna ... Vest-
ur-þýzkir tollverðir fylgdust með
ferðum mannanna tveggja og
sögðu að þeir hefðu borið það
með sér að allt væri með felldu
og að þeir hefðu raunar verið
glaðlegir." '
Sama dag skrifaði Sir Ant-
hony Eden utanríkisráðherra:
„Ég vona að við látum ekki sem
honum hafi verið rænt, ef við
höldum hið gagnstæða."
í tvær vikur var ekki vitað
hvar John væri niðurkominn, en
þá kom í ljós að hann var stadd-
ur í Karlshorst. Þar var haldinn
fundur með fréttamönnum og
dr. John lýsti því þar yfir að
hann hefði farið til Áustur-
Þýzkalands „af fúsum og frjáls-
um vilja".
Hann kvað það skyldu sína „að
berjast gegn krossferð gegn
kommúnisma undir forystu
Bandaríkjamanna". Dr. John
sagði m.a.: „Nú eru fleiri njósna-
þjónustur en ráðherrar í Vest-
ur-Þýzkalandi, allir njósna um
alla... “ Á þeim tíma sátu 18
ráðherrar í Bonn-stjórninni.
Síðari hluta árs 1954 og fram
eftir ári 1955 dvaldist dr. John í
Rússlandi og talið var að hann
hefði verið í stöðugum yfir-
heyrslum hjá sovézku leyniþjón-
ustunni. Haustið 1955 fékk hann
að snúa aftur til Austur-Þýzka-
lands, en var jafnan undir eftir-
liti lögreglu.
Snemma í desember sagði
hann í ræðu, sem hann hélt í bæ
nálægt Berlín, að „Þýzkaland
yrði ekki sameinað fyrr en kom-
ið hefði verið á öryggiskerfi í
Evrópu".
Sá orðrómur gekk að dr. John
hefði „haldið sambandi sínu við
þá menn, sem unnu með honum í
öryggisþjónustunni, og sennilega
komizt með þeirra hjálp yfir
landamærin". Blaðamaður
„Berlingske Tidende", Bonde-
Henriksen, skýrði hins vegar frá
því að hann hefði hjálpað dr.
John að flýja til Vestur-Berlín-
ar.
Bonde-Henriksen kvaðst hafa
verið viðstaddur háskóla-
fyrirlestur í Austur-Berlín, þar
sem John hefði verið meðal
áheyrenda. Hann tók eftir því að
tveir sterklegir lögreglumenn
gættu dr. Johns hvert sem hann
fór. Danska blaðamanninum
tókst að hjálpa John að flýja frá
lögreglumönnunum.
Síðan kvaðst Bonde-Henrik-
sen hafa ekið dr. John í bifreið
sinni beina leið yfir marka-
línuna til Vestur-Berlínar. Félag
erlendra blaðamanna í Vestur-
Berlín vítti Bonde-Henriksen
fyrir að hjálpa dr. John, m.a. þar
sem slíkt hefði „alvarlegar af-
leiðingar fyrir aðra fréttamenn"
og samrýmdist ekki stöðu hans.
Talsmaður brezka sendiráðs-
ins í Bonn sagði að sendiráðið
hefði „haft grun um að dr. John
kæmi aftur", svo að heimkoma
hans virtist ekki koma með öllu
á óvart. Talsmaðurinn bætti því
við að Bretar hefðu „á engan
hátt hjálpað honum að flýja“.
Observer segir að sagan um að
dr. John hefði verið rænt hafi
gert honum kleift að snúa aftur
til Vestur-Þýzkalands 1955, „án
þess að hann hafi þurft að hafa
verulegar áhyggjur af því að
honum yrði refsað".
ur-Þýzkalands og var i stöðugum
yfirheyrslum.
John var ákærður fyrir land-
ráð, þótt ráðherrar í Bonn og
ríkissaksóknarinn í Karlsruhe
væru því mótfallnir, og leiddur
fyrir rétt.
Gátan um hvarf dr. Johns
leystist ekki í réttarhöldum
hans, sem fóru fram í Karlsruhe,
þótt a.m.k. 100 vitni væru leidd
fyrir rétt.
Hann hélt því þráfaldlega
fram að vinur sinn, dr. Wohl-
gemuth hefði rænt sér, farið með
sig til Austur-Berlínar, þar sem
honum hefði verið „komið í
háskalega aðstöðu og hann hefði
þótzt vinna fyrir Austur-Þjóð-
verja".
Dómstóllinn komst að þeirri
niðurstöðu að John hefði farið til
Austur-Berlínar af fúsum vilja,
en ekki ætlað að dveljast þar.
Síðan hefði hann „ákveðið að
vinna fyrir Austur-Þjóðverja,
þótt honum hefði ekki verið hót-
að lífláti. Hann hefði komið aft-
ur til Vestur-Þýzkalands einung-
is vegna þess að hann hefði verið
orðinn þreyttur á austur-þýzku
stjórninni og hefði því búið til
söguna um að honum hefði verið
rænt“.
Dr. John var dæmdur í fjög-
urra ára fangelsi í desember
1956 fyrir „sviksamlega fölsun“
og fyrir að „vinna gegn hags-
munum landsins", þ.e. landráð.
Hann afplánaði helming refs-
GAMALT
NJÓSNAMÁL
SÉÐ í NÝJU LJÓSI