Morgunblaðið - 23.03.1985, Blaðsíða 24

24________________MORGUNBLADID, LAUGARDAGUR 23. MARZ 1985_
Ber að kappkosta að
gera góð innkaup og
lækka með því yöruverð
iUPMflf"’'"';
ÍSLANDS
MIFUNOUR 1985
Sigurdur E. Haraidsson flytur ræóu sína á aðalfundi Kaupmannasamtak-
anna.
— eftir Sigurð E.
Haraldsson
Hér fer á eftir ræéa Sigurðar E.
Haraldssonar, _ formanns Kaup-
mannasamtaka íslands, á aðalfundi
samtakanna í fyrradag.
Á aðalfundi okkar fyrir ári
gætti bjartsýni á grundvelli stöð-
ugleika, sem þá ríkti i íslensku
efnahagslífi. Gengi gjaldmiðils
okkar var stöðugt, skynsamlegir
samningar við launþega voru ný-
afstaðnir og ástæða virtist til
bjartsýni. Ekkert er verslun
óhagstæðara en valt gengi gjald-
miðils með tilheyrandi afleiðing-
um. Við þekkjum það ástand af
biturri reynslu, allt frá árinu 1971
eða á annan áratug. Má kveða svo
að orði, að vandi sé að skýra
hvernig fyrirtækjum í verslun
tókst að halda sjó i ölduróti verð-
bólgu og óstjórnar, sem stóð á
annan áratug.
En bjartsýni á fyrstu mánuðum
sl. árs átti fyrir sér að líta nýja
öldufaida á haustdögum. Og þegar
litast er um nú, engist þjóðfélagið
í harðvítugum hjaðningavígum,
þar sem hvorki er skeytt um
starfsskyldur né þjóðarhag. Að
þessu sinni eru ungmenin blóra-
bögglamir, á nálægum tíma jafn-
vel sjúklinga. Til eru þeir sem
halda því fram, að darraðardans-
inum ljúki þá fyrst, þegar erlendir
lánadrottnar herði tökin á lands-
mönnum og taki í taumana. Vissu-
lega bætir ekki úr skák að mála
dökka mynd og ala á bölsýni. En
víst er að menn þekkja orðið mjög
vel, hvernig stöðug verðbólga
skrumskælir allt i þjóðfélaginu,
útilokar rétt mat á skynsamlegri
þróun í atvinnulífi og skerðir
þannig möguleika landsmanna til
að búa í haginn fyrir komandi
kynslóðir.
Það er því engin afsökun til, ef
ætlunin er að láta hendur fallast
nú og berast á ný eins og viljalaus
reköld í hringiðu sneypulegra
ófara við stjórnun eigin málefna.
Þetta á fyrst og fremst við stjórn-
völd i landinu. En óbilgjarnir
þrýstihópar eiga vissulega sína
sök.
Frá síðasta aðalfundi hafa orðið
mikil tíðindi sem varða mjög alla,
sem starfa við verslun. Verðlags-
ákvæði, sem verið hafa í gildi um
langa hríð, hafa að mestu verið
afnumin. fyrir forgöngu viðskipta-
ráðherra, Matthíasar Á. Mathie-
sen, hefur þetta skref loks verið
stigið. En því má bæta við að emb-
ættismenn, sem helst fjalla um
þessi mál og best þekkja til, munu
hafa stutt eindregið við bakið á
ráðherranum. Kaupmannasam-
tökin hafa ítrekað látið þá skoðun
í ljósi, að samkeppni um verð,
þjónustu og vörugæði verði rétta
lausnin og sá hvati sem tryggði
neytendum bestu kjör. Skylt er því
að viðurkenna að fagnaðarefni er,
að loks hefur þetta mikilsverða
skref verið stigið.
Um verðlagsákvæði sem í gildi
voru hefur svo oft verið fjallað, að
ekki er ástæða hér og nú að endur-
taka það, sem mælti á móti þeim.
En auðvelt er að rökstyðja, að þau
voru ekki einasta gagnslaus held-
ur bókstaflega skaðleg í því
augnamiði að tryggja hagstætt
verð vöru og þjónustu.
Sú skipan, sem nú hefur verið
tekin upp, kallar fram harða sam-
keppni og hennar gætir nú þegar
mjög t.a.m. milli matvöruversl-
ana. Því er ekki að leyna að slík
samkeppni getur leitt til ófarnað-
ar. Öllum er Ijóst að kostnaður við
rekstur verslana er mikill, ekki
sist matvöruverslana. Verðstríð,
sem gengur út í öfgar, getur orðið
fjármagnslitlum fyrirtækjum
myllusteinn um háls. Menn þekkja
dæmi um slíkt frá nálægum lönd-
um.
Það sem nú ber að kappkosta er
að gera góð kaup af framleiðend-
um og heildverslunum, hér heima
og erlendis, og lækka með þvi
vöruverð. Kaupmenn hafa bundist
samtökum í þessu skyni sem hafa
gefið góða raun. Alla samstöðu í
þessa átt ber að efla. Kaupmenn
eru vel meðvitaðir um skyldur sín-
ar við neytendur. Sú harða sam-
keppni, sem ríkja mun í kjölfar
afnáms hinna svæfandi verðlags-
ákvæða, kallar á ný viðhorf. Það
þurfum við að gera okkur ljóst.
Því má ekki gleyma að með sí-
vaxandi ferðalögum manna landa
milli á verulegur hluti verslana í
beinni samkeppni við markað ann-
arra landa. Þegar þetta er rætt
verður að benda á, að stjórnvöld
koma mjög við sögu. Þótt meta
beri úrbætur, sem gengið hafa í þá
átt að draga úr skattlagningu á
vörum í formi tolla og skyldra að-
flutningsgjalda, eru fjölmargar
vörur óhæfilega hátt skattlagðar.
Fjármálaráðherra núverandi skil-
ur vel þessi mál og hefur vilja til
úrbóta. Þess er að vænta að starf
að endurskoðun tollskrár, sem nú
fer fram, taki röggsamlega á
ofsköttun margskonar varnings.
Það er til sanninda um sam-
keppni verslana hérlendis og er-
lendis að í nýlegri könnun Verð-
lagsráðs á verði bílavarahluta var
borið saman verð hér heima og í
nálægu landi.
Svo er að skilja að á nálægum
tíma gætu þau tíðindi gerst, að
unnt verði að fá lánsfé erlendis til
fjármögnunar í verslun, jafnvel að
þess séu dæmi nú þegar. Hér gefst
ekki ráðrúm til að fjalla um þessi
nýju viðhorf. Kaupmenn þurfa að
skoða vel, hvaða afleiðingar
myndu af hljótast og sú umræða
er þega hafin innan vébanda
Kaupmannasamtakanna. Tals-
menn Kaupmannasamtakanna
hafa á undanförnum misserum
látið í ljós, að óarðbær fjárfesting,
sem mörg dæmi eru um i landinu
vegna þess að menn vildu stíga
langan veg í einu skrefi, bætir
ekki hag i okkar atvinnugrein.
Menn mega ekki gleyma því að
fámennt þjóðfélag verður að sníða
sér stakk eftir vexti. Svo er að sjá
sem iðnrekendur hafi öðrum betur
skilið þetta lögmál. Dæmi um
ófarir blasa við í öðrum atvinnu-
greinum. Vonandi siglir smásölu-
verslunin ekki að þeim svörtu
hömrum, þar sem menn brjóta
skip sin engum til gagns.
Enda þótt kaupmenn, sem
standa að Kaupmannasamtökum
íslands og spanna landið allt, hafi
við margvísleg viðfangsefni og
vandamál að fást sem bundin eru
sveitfesti og tegund verslunar,
eiga þeir þó flest sameiginlegt.
Eins og drepið var á í upphafi
þessa máls skiptir mestu, að menn
átti sig á þeirri sýkingu sem
stjórnvöld hafa til þessa haft
takmarkað þrek til að takast á við.
En að sjálfsögðu er svo sá vandi,
sem einskorðast við landssvæði og
einstakar greinar verslunar. Að
slíkum málum er sífellt unnið af
stjórn og starfsliði Kaupmanna-
samtakanna. Freistandi væri að
gera mörg slík mál að umræðu-
efni. Ræðutími minn leyfir slíkt
þó ekki. En skylt er að beina þökk-
um til fjölmargra, vegna þess að
málefni kaupmannastéttarinnar
eiga meiri skilningi að mæta en
margur hyggur.
í haust eru 35 ár liðin frá því
framsýnir kaupmenn bundust
samtökum um stofnun Sambands
smásöluverslana, sem síðar hlutu
nafnið Kaupmannasamtök ís-
lands. Margt hefur á dagana drifið
þessi 35 ár og vísast hefur sú sam-
staða, sem tókst siðla árs 1950
ekki ætið og á allan máta skilað
þeim árangri sem menn vilja sjá,
til hagsbóta og framþróunar i
okkar atvinnugrein. Sjálfur hef ég
um nokkurt skeið átt nána sam-
fylgd með samtökum kaupmanna
og borið nokkra ábyrgð á starfi
þeirra. Ég hef oft látið þau orð
falla, að án Kaupmannasamtak-
anna skorti kaupmenn brjóstvörn.
Ég vil gjarnan endurtaka þau orð
hér.
Eitt af því sem slævir störf
okkar, sem nær daglega fjöllum
um málefni á vegum Kaupmanna-
samtakanna er, að nokkur hluti
kaupmanna víkur sér undan því að
axla skinnin með okkur. Eg öf-
unda ekki þá sem taka hjásetu-
afstöðuna. Sú afstaða er ekki
stórmannleg. Það er sú afstaða að
njóta óeigingjarnra starfa og
framtaks annarra.
Ein af starfsskyldum okkar,
sem erum í stjórn samtakanna, er
að leitast við að mæta á fundum
kaupmannafélaga um landið.
Þetta er ljúf skylda. Og nú er frá
því að segja að sl. haust, í tengsl-
um við aðalfund Kaupmannafé-
lags Austfjarða, var vígt hús
kaupmanna á Austurlandi. Þetta
hús, sem kaupmenn eystra hafa
reist af miklum dugnaði, er í fögru
umhverfi í grennd við Egilsstaði.
Húsið er fallegt og vandað. Þökk
sé Gunnari Hjaltasyni formanni
„Kaupmenn eru vel
meðvitaðir um skyldur
sínar við neytendur. Sú
harða samkeppni, sem
ríkja mun í kjölfar af-
náms hinna svæfandi
verðlagsákvæða, kallar
á ný viðhorf. Það þurf-
um við að gera okkur
ljóst.“
og félögum. Sumarhús Félags
matvörukaupmanna er svotil full-
búið austur í Grímsnesi. Kaup-
menn á Akureyri og í Vestmanna-
eyjum eiga einnig eigið húsnæði.
Allt er þetta til marks um, hverju
félagsleg samstaða kemur til leið-
ar. Eg skora á þá kaupmenn um
land allt, sem ekki hafa nú þegar
komið til liðs við Kaupmanna-
samtökin að endurskoða afstöðu
sína.
„Eining er afl“ eru einkunnar-
orð Kaupmannasamtakanna.
Verkefni eru óþrjótandi um alla
framtíð. Til að ná árangri þannig
að verslun í landinu færist ekki á
eina hendi, hins stórvaxna Sam-
bandsrisa, fram yfir það sem nú er
þarf að styðja við bakið á einkaað-
ilum við verslunarrekstur, hverj-
um einasta. Samtök okkar hafa
alla burði til þess, sé rétt á málum
haldið. Til þess þarf fjármagn,
dugandi starfsmenn, framfarahug
og þjónustulund okkar sjálfra.
Rektor Háskólans lét svo um-
mælt í útvarpsviðtali fyrir stuttu,
þegar rætt var við hann um tengsl
Háskólans við atvinnulíf í land-
inu: „Atvinnurekstur hefur ekki
mætt nógu jákvæðum viðhorfum."
Þetta eru athyglisverð orð. Sú var
tíð að brautryðjendum í útgerð
voru valin hrakyrði, þeir voru
kallaðir Grimsbylýður og annað í
þeim dúr. Nú viðurkenna allir í
orði nauðsyn útgerðar. Hið sama á
við um ýmsa aðra atvinnustarf-
rækslu. Menn látast í orðum vilja
stuðla að framleiðslu í landinu. En
þegar að því kemur að slík starf-
semi þarfnast vaxtarskilyrða og
þróunar, sem byggist á ágóða í
fyrirtækjunum, þá gætir víða efa-
semda svo ekki sterkara sé að orði
kveðið. Þá skortir mjög hin já-
kvæðu viðhorf sem rektor Háskól-
ans drap á.
Ég las nú um áramótin nýút-
komna bók. Þar segir frá því að í
lok heimsstyrjaldarinnar síðari
keyptu þrír ungir menn litla
flugvél vestanhafs, fluttu hana til
landsins og hugðust hafa lífs-
framfæri af að fljúga henni. En
litla flugvélin varð vísir að stór-
fyrirtæki, sem veitti á annað þús-
und manns atvinnu aldarfjórðungi
síðar. Líklega er saga Loftleiða
einstæð í atvinnusögu landsins og
því langt til jafnað, þegar til
hennar er seilst. En framtak Loft-
leiðamanna er engu að síður
áþreifanlegt dæmi þess, hvaða afl
býr í einkaframtakinu. Að það er
þess umkomið að lyfta Grettistök-
um.
En hvers vegna gátu atorku-
samir menn breytt litlu flugvél-
inni í stórfyrirtæki? Við því er
ekki eitt svar og verður ekki rakið
hér frekar. Aðeins á það bent að
forsenda öllu öðru fremur var sú,
að reksturinn skilaði hagnaði. Án
hans hefði áræði og útsjónarsemi
dugað skammt. Þessi einföldu
sannindi þurfa menn að skilja.
Ég hlýddi fyrir skömmu á
snjalla ræðu áhrifamanns, þar
sem fram komu áhyggjur af
versnandi lífskjörum í landinu.
Afleiðingar gætu orðið þær að fólk
flýði landið. Þessi ótti er auðvitað
ekki ástæðulaus. Spúrningin sem
svara þarf í þessu sambandi er
auðvitað sú, hvaða ráð séu til úr-
bóta. Þau ráð hljóta að vera fóigin
í eflingu atvinnurekstrar lands-
manna. En þá verða núll- og
skuldahalasjónarmið að víkja.
Atvinnurekstur þarfnast ágóða-
hlutar, sem ekki hverfur í hít óða-
verðbólgu og óstjórnar. Þá verða
umskipti frá því sem nú er. Þá
munu lífskjör fara batnandi. Þá
munu gerast fleiri Loftleiðaævin-
týri.
Hr. fundarstjóri.
Ég fer nú að stytta mál mitt. Ég
býð aðalfundarfulltrúa velkomna
til starfa. Með þessum aðalfundi
verður sú breyting á, að tvö ár líða
til næsta aðalfundar í stað eins
áður. Gert er ráð fyrir að í stað
aðalfundar verði efnt til ráðtefnu
að ári. Þar gefst tækifæri til skoð-
anaskipta um málefni, sem varða
hag okkar atvinnugreinar. Til þess
er gott að hugsa. Ég endurtek
hvatningar til kaupmanna að
treysta raðir sfnar. A því er full
þörf.
Góðir fundarmenn.
í desember sl. skýrði ég for-
manni kjörnefndar samtakanna
frá því, að ég myndi ekki gefa kost
á mér til endurkjörs formanns
Kaupmannasamtakanna. Viðræð-
ur við kjörnefnd nú í þessari viku
hafa leitt til þess, að ég hef breytt
fyrri ákvörðun. Við lok þessa
starfsárs þakka ég samfylgdina á
liðnu ári. Mér hefur þótt einstak-
lega ánægjulegt að starfa með
kaupmönnum. Ég hef hitt þá við
ótal tækifæri, á fjölmörgum fund-
um, á gleðimótum, alls þessa er
gott að minnast. Ég þakka öllum
þeim, sem gegnt hafa trúnaðar-
störfum fyrir Kaupmannasamtök-
in. Stjórnarmönnum f kaup-
mannafélögum eru færðar þakkir
fyrir vel unnin störf. Sérstakar
þakkir til þess samhelda hóps úr-
vals manna, sem setið hafa með
mér í framkvæmdastjórn samtak-
anna í tvö ár. Starfsliði á skrif-
stofu þakka ég einnig. Ég vænti
þess að störf þessa aðalfundar
verði samtökum okkar til heilla.