Morgunblaðið - 23.03.1985, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. MARZ 1985
25
Hvað sparast og hvað tapast
við niðurskurð framkvæmda
— eftir Jóhann G.
Bergþórsson
Vegna fjárlagagats, fjár-
magnsskorts almennt, auk ýmissa
annarra ástæðna s.s. hámarks-
hlutfalls erlendrar lántöku af
þjóðarframleiðslu, er títt gripið til
þess úrræðis að skera niður verk-
legar framkvæmdir.
Gildir það jafnt um ýmsar ríkis-
stofnanir og bæjar- og sveitarfé-
lög auk blandaðs samrekstrar-
forms þessara aðila. Því er ekki úr
vegi að skoða hvaða áhrif þessi
niðurskurður framkvæmda í raun
hefur. Vegna reynslu undirritaðs
af jarðvinnuframkvæmdum und-
anfarin ár er tekið til athugunar í
hverju fólginn er kostnaður við
slíkar framkvæmdir, hvernig sá
kostnaður í raun dreifist og hver
gætu verið áhrif niðurskurðar
slíkra framkvæmda í ljósi al-
mennrar stöðu atvinnutækifæra í
landinu. Engin ein skipting kostn-
aðar er rétt enda fer það í hverju
verki eftir samsetningu mannafla
og tækja, auk efnisþáttar sem get-
ur verið mjög breytilegur, en ekki
er fjarri lagi að unnt sé að reikna
með að launakostnaður sé al-
mennt 20—30%, vélar 30—50%,
akstur 30—50% og efni 5—10%.
Sé hér gengið útfrá að um sé að
ræða stórverkefni í vegagerð, t.d.
að upphæð kr. 300 milljónir, má
áætla skiptinguna.
25% laun & launat. gjöld 75.000
35% vélar 105.000
30% akstur 90.000
10% efni 30.000
Með efni er hér átt við innflutt
efni, t.d. stálrör, steypustyrktar-
stál, timbur, dynamit, asfalt, veg-
olíu og slíkt, en ekki efni unnið
innanlands t.d. unna möl, steypu
o.s.frv., enda er slíkt efni í raun
blanda af launum, vélavinnu og
akstri.
Hlutdeild hins opinbera
Af beinum launum starfsmanna
hjá fyrirtæki mínu fara að jafnaði
um 20% í útsvör og önnur gjöld til
hins opinbera, og er þetta heildar-
hlutfall ekki hærra vegna fjölda
námsmanna í sumarvinnu. Þá eru
launatengd gjöld að jafnaði milli
30 og 40%, og telst þar með lífeyr-
issjóðsgjöld, launaskattur o.s.frv.
Starfsmenn, sem við slíka vinnu
hafa verið, vinna að jafnaði mjög
mikið og hafa því í raun tekjur
yfir meðallagi og þeir sem vinna
allt árið greiða því hátt skatta-
hlutfall. Auk þess er neysla þeirra
vel yfir meðallagi, sem felst í
kaupum á hátollavörum s.s. bílum
og heimilistækjum ýmsum, auk
eigin húsnæði. Því má reikna með
að allt að helmingur ráðstöfunar-
tekna renni í raun til ríkisins í
formi söluskatts, tolla og annarra
aðflutningsjalda og til sveitarfé-
laga í útsvar og fasteignagjöld.
Þannig má álykta að eigi minna
en 13—15% af þeim 25% sem fara
í laun og launatengd gjöld renni
aftur til ríkis og sveitarfélaga.
Verði starfsmenn hinsvegar at-
vinnulausir og fái ekki aðra vinnu
vegna skorts á atvinnutækifærum,
greiðast verulegar upphæðir í at-
vinnuleysisbætur eða ca. 14 þús-
und per mánuð miðað við meðal-
fjölskyldustærð. Til verkefnisins
má áætla a.m.k. 150 manns og
væru þeir allir á atvinnu-
leysisbótum, kostaði það þjóðfé-
lagið um 25,0 milljónir kr. á ári. Á
sama hátt og áður má gera ráð
fyrir að hluti atvinnuleysisbóta
skili sér aftur, en þar er þó hlut-
Jóhann G. Bergþórsson
„Leiöin upp úr öldu-
dalnum er því ekki ein-
hliöa niðurskurður
framkvæmda heldur
hófsemi hins opinbera í
skattlagningu atvinnu-
lífsins og örvun þess
framtaks, sem síðar er
líklegt að skapi nýja at-
vinnu og auð í þjóðar-
bóið.“
fall mun lægra þar sem tæpast
yrðu keyptar hátollavörur fyrir
þær að marki. Þannig að raun-
útgjöld eru áætluð 20 milljónir.
Kostnaður við vélar felst í af-
Fundur í Grikklands-
vinafélaginu mánudag
Mánudagskvöldið 25. marz kl.
20.30 efnir Hið nýstofnaða Grikk-
landsvinafélag til fundar í tilefni
þjóðhátíðar Grikkja. Fundurinn
verður haldinn í veitingahúsinu
Gauki á Stöng (uppi). Formaður
féiagsins, Sigurður A. Magnússon
rithöfundur, mun skýra frá aðdrag-
anda gríska frelsisstriðsins og flytja
svo fyrirlestur um elddans í Grikk-
landi. Síðan munu þrír íslendingar,
sem hafa náð valdi á hljóðferi
Grikkja, búzúkí, leika grísk lög auk
þess sem leiknar verða hljómplötur
með helztu búzúkí-meisturum. Allir
velunnarar eru velkomnir.
Sýningum fækkar
á Gertrude Stein
SÝNINGUM fer nú fækkandi á leik-
riti Marty Martins Gertrude Stein,
Gertrude Stein, Gertrude Stein á
Litla sviði Þjóðleikhússins, en næsta
sýning á verkinu verður á sunnudag
kl. 17.00 og er hér með vakin athygli
á breyttum sýningartíma.
Það er Helga Bachmann sem
leikur tiltilhlutverkið. Leikstjóri
sýningarinnar er Andrés Sigur-
vinsson og leikmynd er eftir Guð-
rúnu Erlu Geirsdóttur.
Grikklandsvinafélagið var
stofnað 22. febrúar og voru stofn-
félagar um 170 talsins. Kynnt
voru þá lög félagsins, og síðan
gengið til stjórnarkjörs. Sigurður
A. Magnússon var kosinn formað-
ur og með honum þau Haraldur
Böðvarsson háskólanemi, Helga
Bachmann leikari, Kristján Árna-
son menntaskólakennari og Mika-
el Lyras Magnússon veitingamað-
ur. I varastjórn voru kjörnir Árni
Larsson rithöfundur og Friðrik
Páll Jónsson fréttamaður.
Að loknum fundarstörfum sagði
Kristján Árnason frá Balkanvina-
félaginu Bysantíon, Kristín Anna
Þórarinsdóttir leikkona las upp,
fluttir voru kaflar úr Lýsiströtu
og sýndir voru grískir dansar. Á
borðum var grískur matur.
Ráðgert er að halda fundi í
Grikklandsvinafélginu á tveggja
mánaða fresti yfir veturinn og
hafa ýmsir heitið fulltingi sinu og
munu flytja fróðleik um Grikk-
land fyrr og nú. í ráði er að fá
öðru hverju til landsins gríska
fræði- og listamenn og bjóða upp á
fræðslumyndasýningar.
skrift véla (en innkaupsverð
þeirra er cif-verðið + tollur, vöru-
gjald og söluskattur, auk annarra
kostnaðarþátta, en almennt eru
gjöldin til ríkisins um eða yfir
100% af cif-verði), fjármagns-
kostnaði, eldsneytisnotkun, vara-
hlutum og viðgerðum. Af eldsneyti
tekur ríkið sinn skerf, misjafnlega
mikinn eftir hvort um olíu eða
bensín er að ræða, af varahlutun-
um a.m.k. sama hlutfall og af vél-
inni sjálfri. Eigi er því fjarri að
hlutur ríkisins í vélahlutanum sé
a.m.k. 50%, þ.e. ca. 18% af heild-
arkostnaðinum við verkið.
Kostnaður við akstur felst í
sömu þáttum, nema hvað gjalda-
hlutfall er ívið hærra á minni bif-
reiðar en á vélar, en svipað á
stærri bifreiðum. Þessu til viðbót-
ar kemur síðan þungaskattur sem
greiddur er af öllum bifreiðum,
jafnvel þótt þær megi ekki aka á
vegkerfi landsins. Hlutdeild ríkis í
aksturshlutanum er því áætluð
60%, eða 18% af heildarkostnað-
inum. Kostnaður við efni felst á
sama hátt og við vélakaupin í cif-
verði og opinberum gjöldum. Þau
eru hér áætlaður helmingur verðs-
ins, eða 5% af heildarupphæðinni.
Við þessa skoðun hefur fengist að
ca. 55% af heildarkostnaði eða 165
milljónir fari á einn eða annan
hátt aftur í opinbera sjóði, auk
þeirra gjalda sem skipafélög, inn-
flytjendur og þjónustuaðilar
greiða til hins opinbera af þeirra
hlut í kostnaðinum og auk beinna
gjalda verktakans til hins opin-
bera, t.d. í formi aðstöðugjalda og
annarra gjalda, sem ekki er óvar-
legt að meta ca. 5% heildarkostn-
aðar eða 15 milljónir kr. og fæst
því heildarupphæð til hins opin-
bera kr. 180 milljónir eða um 60%.
Sé jafnframt tekið tillit til spar-
aðra atvinnuleysisbóta er raun-
kostnaður hins opinbera af fram-
kvæmdum 300 — 180 — 20 = 100
milljónir kr. Til frekari skýringa
er þetta uppsett í meðfylgjandi
töflu.
ÁeUaður Áetlað aflur
heildar- til rfliia og
kostnaður sreitarfélaga
Laun og launat.
gjöld 75.000 42.000
Vélar 105.000 54.000
Akstur 90.000 54.000
Efni 30.000 15.000
Samtals 300.000 165.000
af hlutdeild skipafélaga,
innflytjenda, þjónustuaðila,
verktaka 15.000
sparaðar atv.leysisbætur
— tekjur af atvinnul.bótum
Samtals
180.000
20.000
200.000
Leiðin upp úr
öldudalnum
Þýðingu niðurskurðar fram-
kvæmda skyldi skoða í Ijósi þess-
ara hugleiðinga, sem ekki eru
neinn stóri sannleikur heldur til-
raun til nálgunar stærðanna. Hér
er ekki tekið neitt tillit til þeirra
áhrifa á þjóðarbúið sem umrædd
framkvæmd gæti haft t.d. í minni
flutningskostnaði, sem á að leiða
til ódýrara vöruverðs, og sparnaði
í rekstri bifreiða landsmanna,
jafnvel í beinum gjaldeyrissparn-
aði, sem þá jafnframt hefði í för
með sér tekjuskerðingu fyrir rík-
issjóð, en kjarabætur fyrir al-
menning.
Á það skal bent að þegar arð-
semi framkvæmdar er skoðuð er
nauðsynlegt að vita raunkostnað
framkvæmdar fyrir þjóðina.
1 dæminu hér á undan er raun-
kostnaður 100.000.000. kr. Raun-
tekjur af framkvæmd fyrir þjóð-
ina geta verið fólgnar í gjaldeyris-
spörun eða jafnvel gjaldeyrisöfl-
un, þannig að sams lags greining
tekna og hér var gerð á kostnaði
kann að leiða í ljós að fram-
kvæmdir séu það arðbærar að þær
standi fyllilega undir erlendum
lántökukostnaði sem ráðist er í
vegna þeirra.
Dæmið hér að ofan snéri að
vegaframkvæmdum, en eigi verð-
ur heldur undan því komist að
hugleiða raunhæfni hinnar algildu
„mills“-viðmiðunar þegar virkj-
anakostnaður er metinn og semja
á um sölu raforku til orkufreks
iðnaðar, þó dæmið sé ekki alveg
hið sama sökum endurgreiðslu
ákveðinna gjalda vegna virkjana-
framkvæmda.
Allar aðrar tekjur þjóðarheild-
arinnar vegna atvinnurekstrar og
framkvæmda við orkufrekan iðn-
að þarf að taka inní myndina og
fráleitt að hrekja frá okkar landi
allan orkufrekan iðnað vegna
þess, að ríkið þurfi í raun að fá svo
stóran hlut af frumframkvæmd-
um sem raun ber vitni. Þannig
væri athugandi að orkufyrirtækj-
um væri gert kleift að selja orku á
samkeppnisfæru verði þannig, að
þjóðarheildin nyti góðs af.
Sömu rök og hér hafa verið
framsett gilda reyndar einnig á
sviði nýsköpunar í atvinnulífinu
eins og t.d. í fiskirækt, en núgild-
andi reglur um gjaldtöku hins
opinbera leiða að öllum líkindum
til þess að sá atvinnurekstur á erf-
itt uppdráttar í samkeppni við
slíkan atvinnurekstur erlendis.
Þar er atvinnureksturinn ekki
skattpíndur frá upphafi eða gert
að greiða óraunhæft hátt orku-
verð, heldur er allt gert til þess að
örva nýjungar í atvinnulífi.
Leiðin upp úr öldudalnum er því
ekki einhliða niðurskurður fram-
kvæmda heldur hófsemi hins
opinbera í skattlagningu atvinnu-
lífsins og örvun þess framtaks,
sem síðar er líklegt að skapi nýja
atvinnu og auð í þjóðarbúið. Leið-
in er því uppbygging atvinnulífs-
ins, aukning framleiðni og aukin
arðsemi. Þannig skapast grund-
völlur fyrir bættum kjörum í
landinu.
Jóhann G. Bergþórsson er Torstjóri
Hngrirkis bf.
n/aunv
MJÓLKURDAGSNEFND