Morgunblaðið - 28.03.1985, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. MARZ 1985
Reykingar foreldra og
sjúkdómar í börnum
— eftirSigurð
Arnason
Um áramótin síðustu gengu í gildi
ný lög um tóbaksvarnir, og eru nýj-
ungar þar þrjár:
★ Fraeðsluyfirvöldum, þar á meðal
skólum, er gert skylt að fræða
skólafólk og almenning annan
um skaða þann sem af tóbaks-
nautninni starfar. Einnig eru
ríkisfjölmiðlar skyldaðir til að
hafa í dagskrá sinni fræöslu um
þetta efni.
★ Bannað er að selja tóbak þeim
sem yngri eru en 16 ára.
★ Reykingum á almannafæri eru
takmörk sett.
Ljóst var í upphafi að ekki yrði
auðvelt að framfylgja þessum lög-
um amk. fyrst í stað, enda miklir
hagsmunir tóbaksframleiðenda og
umboðsmanna þeirra í húfi; tób-
aksseljendur missa spón úr askin-
um. Síðast en ekki síst ber nú tób-
aksneytendum að taka tillit til
annarra.
Um það bil 30—35% allra
krabbameina eru afleiðingar tób-
aksnautnar og tóbakið veldur
miklu um hjarta-, æða- og lungna-
sjúkdóma. Lög þessi marka þvi
tímamót i baráttu okkar íslend-
inga gegn einum skæðasta sjúk-
dómavaldi á Vesturlöndum.
En lögin segja lítið um hvernig
á að vernda hagsmuni þeirra sem
verst verða fyrir barðinu á tób-
aksmenguninni, nefnilega hvernig
á að gæta hagsmuna hins ófædda
barns og þeirra barna sem alast
upp í stöðugri eða nær stöðugri
reykmengun á heimilum.
„Hvað er maðurinn að fara?“
spyr nú einhver. „Vill hann setja
lög um hvernig fólk hagar sér inn-
an veggja heimilisins? Er maður
hvergi óhultur fyrir þessum reyk-
verndarpostulum?"
Til að forðast misskilning og
ofstæki tek ég fram að það stríðir
mjög gegn hugmyndum mínum
um mannréttindi að lögskipan
þjóðfélagsins troði sér inn á heim-
ili mitt eða annarra. Amk. svo
lengi sem ekki er níðst þar á ein-
hverjum þeim sem mega sín lftils.
Og það hvarflar ekki að mér að
reykforeldrar séu vísvitandi að
menga börnunum sfnum and-
rúmsloftið. Ég tel að reykingar
foreldra á heimilum innan um
börn eigi sér fyrst og fremst stað
vegna þess að foreldrar vita ekki
hvað þau eru að gera með því að
stunda tóbaksnautnina meðal
barna sinna.
Reykingar foreldra geta nefni-
lega valdið miklu um heilbrigði
barna. Og um það fjallar grein-
arkornið.
Áhrif tóbaksreykinga á
fóstur og meðgöngu
Fóstur í móðurkviði fær í sig
eiturefni úr tóbaksreyk, ef móðir-
in reykir sjálf og einnig ef hún er
stödd á meðal reykingafólks, en þá
f miklu minna mæli. Unnt er að
mæla sum þessara eiturefna.
Margar vísindalegar rannsóknir
eru samhljóða um það að fóstur
reykjandi mæðra eru með mun
meira af kolmónoxíði f blóði en
eðlilegt er. Einnig hefur verið sýnt
fram á nikótin og þfócyanat f fóst-
urblóði og legvatni. öll þessi þrjú
Sigurður Arnason
„Hvað er maðurinn að
fara?“ spyr nú einhver.
„Vill hann setja lög um
hvernig fólk hagar sér
innan veggja heimilis-
ins? Er maður hvergi
óhultur fyrir þessum
reykverndarpostulum?“
efni eiga það sameiginlegt, að þau
minnka hæfileika blóðsins til að
flytja súrefni. Það þarf þvf engan
að undra, þótt í ljós hafi komið, að
börn reykjandi mæðra þroskast að
jafnaði verr f móðurkviði. Þau eru
að jafnaði 250—350 g léttari við
fæðingu. Af öðrum rannsóknum er
vitað að því léttara sem barnið er
við fæðinguna, þeim mun erfiðara
á það uppdráttar, þeim mun næm-
ara er það fyrir sjúkdómum.
Reykingar mæðra um meðgöngu-
tímann auka hættuna á fylgjulosi.
Það er talið stafa af auknu kol-
mónoxiði í fylgjublóði og æða-
samdrætti af völdum nikótins.
Meiri líkur eru á að börn reykj-
andi mæðra deyi í kringum fæð-
inguna. Einnig eru fósturlát tíðari
(20—40% aukning), en erfitt er að
meta nákvæmlega tiðnina, vegna
þess hve snemma á meðgöngu
fósturlátin eiga sér stað.
Nokkrar rannsóknir benda til
aukinnar tiðni vanskapana meðal
barna reykjandi mæðra, en ekki
hefur verið sýnt fram á það svo
óyggjandi sé. Enn fremur eru til
rannsóknir, sem benda til aukinn-
ar tíðni illkynja sjúkdóma hjá
börnum reykjandi foreldra, en
þær eru á byrjunarstigi og of
snemmt að segja um endanlega
niðurstöðu nú. Hins vegar er ekki
órökrétt að ætla að reykmengun
geti valdið vanskapnaði og ill-
kynja sjúkdómum. Það hefur
nefnileg verið sýnt fram á aukna
tíðni stökkbreytinga f erfðaefni
baktería á stóru svæði umhverfis
þann sem reykir. Og breytingar í
erfðaefni geta verið undanfari
bæði vanskapana og illkynja
sjúkdóma.
Karlmenn fara ekki varhluta af
neikvæðum áhrifum reykinga,
þótt hlutur þeirra í viðhaldi
mannkyns sé harla lftill um með-
göngutíma. Ekki er nóg að reyk-
ingar geta átt þátt f getuleysi
(væntanlega af völdum minnkaðs
blóðflæðis) heldur hefur ennig
verið sýnt fram á aukna tfðni á
vansköpuðum sáðfrumum frá
karlmönnum sem reykja.
Áhrif á ungabörn
Berkjubólga, lungnabólga og
aðrir öndunarfærasjúkdóma, eru
mun algengari hjá börnum á
fyrsta ári, sem eiga sér foreldra
sem reykja. Mæðurnar valda þar
meiru en feðurnir, enda umgang-
ast börn þær að jafnaði meira en
feður sfna. Til eru ágætar rann-
sóknir frá Bretlandi, Bandaríkj-
unum og Nyja-Sjálandi, sem sýna
að því meira sem reykt er á heim-
ilinu, þeim mun oftar veikjast
börnin af öndunarfærasjúkdóm-
um og þeim mun lengur eru þau
veik vegna slíkra sjúkdóma.
Áhrifin eru mest á yngstu bðrnin,
en þeirra gætir alla bernskuna.
Ein rannsókn bendir til að astmi
hjá börnum stafi að hluta til af
reykingum foreldra. Það kemur
vel fram við aðrar rannsóknir,
sem sýna að um 90% astmabarn-
anna skánar astminn og sumum
batnar alveg, ef foreldrarnir
hætta að reykja.
Eldri börn
Rannsóknir á eldri börnum
benda einnig til orsakasambands
milli reykinga foreldar og bráðra
öndunarfærasjúkdóma, langvar-
andi hósta, uppgangs og pips f
lungum. Börn reykforeldra verða
einnig oftar fyrir því að taka þurfi
úr þeim háls og nefkirtla. Eldri
börnin eru eins og hin yngri oftar
í rúminu vegna öndunarfærasýk-
inga. Nýleg rannsókn bendir til að
reykingar foreldra eigi þátt í auk-
inni tíðni eyrnabólgu f börnum.
Lokaorð
Af ofanskráðu er ljóst að reyk-
ingar foreldra geta verið sjúk-
dómavaldur i fóstrum og börnum.
Góðir foreldrar vilja stuðla að
auknu heilbrigði barna sinna.
Foreldar, sem reykja, bægja
hættunni frá með því:
— að hætta að reykja og stuðla
þannig að bættri heilsu allrar
Þakrennur eru skaðvaldar
— eftir Kristján
Ottósson
Hver á að sjá um að til séu skilj-
anlegar vinnuteikningar áður en
framkvæmd hefst, er það meistari
viðkomandi faggreinar, eða er það
viðkomandi „hönnuður"?
Það var fyrir 2—3 árum að ég
fór að kynna mér hönnun og frá-
gang á þakrennum og þá sérstak-
lega „þakrennuböndum”. Niður-
staðan úr þeirri könnun varð frek-
ar dökk.
Þakrennur eru skaövaldar i alltof
mörgum tilfellum, eins og sjá má
ef lítið er upp á húsin séð frá göt-
unni.
í samtölum við menn kemur í Ijós
að staðsetning og frágangur á þak-
rennum er ekkert aðalatriði, bara
benda þessu á húsið og reyna a láta
það fara þannig að það sé failegt
fyrir augað. En notagildið hvað er nú
það?
Þakrennubönd virðast ekki vera
rétt smfðuð miðað við þá þak-
klæðningu sem hér tíðkast.
Eins og byggingarmátinn hefur
verið um langt árabil á þökum
með litlum halla, þá hefur þannig
verið gengið frá þakrennum að
þær eru settar allt að fast uppvið
vegg og klemmdar upp undir
þakklæðningu, sem sums staðar
nær sára lítið eða ekkert fram yfir
vegginn.
Hvað skeður eftir svona verk-
framkvæmd?
Á vetrum þegar snjór sest á
þökin og rennur fram f þakrenn-
una, þjappast hann saman og frýs
þar og myndar háan klakabing yf-
ir þakrennu og þakbrún og þrýst-
ist uppundir þakklæðninguna.
Þegar hlánar eða rignir, þá leit-
ar vatnið niður af þakinu en kemst
Kristján Ottósson
ekki fyrir klakabingnum. Hvert
fer vatnið? Eitthvað fer það.
Vatnið leitar innundir ísinn og
lóðrétt samskeyti á þakinu og inná
veggsylluna og þaðan inn i húsið.
Þetta er ísköld staðreynd. Við
þetta helst raki í þakklæðning-
unni og hún fúnar. Vandann er
síðan reynt að leysa með rándýr-
um rafmagns snjóbræðsluköplum
sem lagðir eru ofan í þakrennuna.
Ef skoðuð eru rennubönd eins
og flestir þekkja fyrir 4” og 5”
þakrennur, er bandið þannig smfð-
að að það heldur rennunni að aft-
anverðu fast uppundir bárujárn-
inu, en að framan spennir það
þakrennuna allt að 2—3 senti-
metra uppfyrir hábáru, sem þýðir
allt að 6 sentimetra uppfyrir lág-
báru.
Þannig er þakrennan ekki ein-
ungis til að taka á móti vatninu af
þakinu, það er búið að gera þak-
rennuna að snjógildru.
Þetta getur ekki átt að vera
svona.
Þessi framkvæmd eins og lýs-
ingin segir veldur skaða fyrir hús-
eigandann en mismiklum og fer
það eftir aðstæðum hverju sinni,
t.d. þakhalla og hvað þakið nær
langt framyfir útvegg hússins.
Ég minnist barnaskólans f
Keldudal í Dýrafirði þar sem ég
hóf nám. Þar náði þakið cirka 40
sentimetra framyfir veggsylluna,
og þakhallinn góður. Þar var eng-
in hætta á vatnsskaða inn í húsið
þótt hugsanlega frysi í þakrenn-
unni.
Þá má ekki gleyma steyptu þak-
rennunum, sumar af þeim eru
skaðvaldar, en aðrar eru það síður
því snjórinn stoppar ekki á þeim,
hann steypist yfir þær og þar af
leiðandi hefur vatnið greiðan að-
gang frá húsinu þegar hlánar.
Sjáið fyrir ykkur þakrennu sem
situr f jafnsíðum böndum, þak-
rennan hlýtur að vera lárétt og
hún er það.
Tökum dæmi: 14 m. löng þak-
renna með niðurföllum við sitt-
hvorn enda. Samkvæmt þvf ætti
vatnið að renna til sitthvorrar
handar niður í niðurföllin, en
hvernig á vatnið að geta runnið
þegar rennuböndin eru öll jafn síð
og þakrennan er því lárétt?
Hvað skeður svo næst? Rennan
byrjar að sligast niður undan
snjóþyngslum af þakinu og
óhreinindum sem í hana setjast og
sitja þar föst.
Niðurföll þakrennunnar halda
henni uppi til endanna og það þýð-
ir að rennan fyllist af vatni og skit
á milli niðurfalla. Rennan sligast
niður og vatnið fer að renna stystu
leið útaf henni.
Þetta þýðir að húseigandinn,
einstaklingur eða opinberir aðilar,
þurfa að kaupa menn oft á ári til
að lyfta rennunni og hreinsa hana
eða í annan stað láta hana hanga
uppi, ryðga í sundur undan skítn-
um og vera til óprýði og lítils
gagns.
Þakrennubönd ættu að vera þann-
ig smíðuð að hæsta rennuband bæri
uppi þakrennuna þannig að efsti
punktur hennar, frambrúnin, væri
minnst 2—3 sm fyrír neðan Ifnu
samsíða lágbáru I þakklæðningunni
og önnur þakrennubönd hvert öðru
síðara sem nemur hæfilegum halla á
þakrennu að niðurfallsstút t.d. 5 mm
á metra eða 2,5 mm mismun á
hverju rennubandi miðað við 50 sm
millibili á milli þakrennubanda.
Svona smíðuð þakrennubönd
Slétt eirklæðning. — Takið eftir bápunkti og lágpunkti í
þakrennu sem sýnir hver hallinn á að vera á þakrenn-
unni. Skýringartexti með þessari mynd segir að rennu-
hallinn eigi að vera 5 mm á metrann. Myndin er tekin úr
sænska „Hus-Ama 1972“.
Efsta rennubandið sýnir hvernig böndin hafa verið smíð-
uð hingað til og hvernig rennan stoppar snjó sem rennur
niður þakið. Tvö neðri böndin sýna hvernig ég tel að þau
eigi að vera smíðuð. Þannig verður góður halli á rennunni
og snjór sem rennur niður þakið steypist framyfir renn-
una en skemmir hana ekki og óhreinindi sem falla í
rennuna geta runnið burt.