Morgunblaðið - 31.05.1985, Blaðsíða 29

Morgunblaðið - 31.05.1985, Blaðsíða 29
28 MORGUNBLADIÐ, FÖSTUDAGUR 31. MAÍ 1985 MORGUNBLADIÐ, FÖSTUDAGUR 31. MAÍ 1985 29 |tíúri0íit Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavik. Framkvæmdastjóri Haraidur Sveinsson. Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason. Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö- alstræti 6, simi 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift- argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 25 kr. eintakiö. Smánarleikur í Briissel Siðmenningarlegt stig manna má mæla með ýmsu móti. Oft er notuð sú mælistika sem nær til þess hve mikinn áhuga menn hafa á íþróttum og hvernig þeir láta hann í ljós. Á íþróttir er litið sem æskilegt tómstunda- gaman fyrir ungt fólk og allir eru þess hvetjandi að sem flestir leggi stund á íþróttir með einum eða öðrum hætti: Heilbrigð sál í hraustum lík- ama. íþróttamennska getur þó snúist í andhverfu sína. Breyt- ist hún í takmarkalausa sókn eftir fjármunum og frægð er hætt við að íþróttaandinn víki fljótt fyrir græðginni. Á mið- vikudagskvöld gátu tugir eða hundruð milljóna manna fylgst með því í sjónvarpi hvernig knattspyrnuleik- vangur í Brússel breyttist á örskömmum tíma í vígvöll. Ekki er um það deilt hvern- ig hörmungarnar á Heysel- leikvanginum í Brússel hófust. Drukkinn fylgismaður enska liðsins frá Liverpool fór inn í hóp ítalskra fylgismanna Juv- entus. Þar hófust stimpingar sem lauk með því um 40 áhorf- endur týndu lífi. Veggur hrundi undan þrýstingi mannfjöldans, sumir létust vegna þess, aðrir tróðust undir og einhverjir urðu fyrir hnífsstungum. Þetta gerðist áður en leikurinn hófst. Um skeið virtist leika vafi á því hvort boltanum yrði sparkað á Heysel-velli þetta kvöld. Það var þó gert meðal annars af öryggisástæðum að því er sagt var, því að kannski hefði geng- ið illa að hemja tæplega sextíu þúsund áhorfendur hefðu þeir misst af leiknum sínum. Þjóðarsorg er á Ítalíu vegna þessa máls, þótt Juventus hafi sigrað með einu marki. Marg- aret Thatcher, forsætisráð- herra Breta, hefur lýst skömm á hendur ofbeldismönnunum og stjórnvöld í Belgíu sæta ámæli fyrir að hafa ekki haft nægilega mikið lið lögreglu- manna og hermanna á vellin- um til að halda áhorfendum í skefjum. Því er þessu lýst svo ná- kvæmlega hér, að þessi at- burður er til marks um þær hryllilegu öfgar sem setja orð- ið alltof sterkan svip sinn á einhverja vinsælustu íþrótta- grein samtímans, knattspyrn- una. Verstar eru óeirðirnar í kringum knattspyrnuleiki þegar Bretar eiga í hlut. Þegar Skotar komu hingað á dögun- um höfðu menn helst áhyggjur af því hvaða óskunda áhang- endur þeirra myndu gera. Að- dragandi leiksins í Brússel einkenndist meðal annars af því að fylgismenn Liverpool- liðsins fóru með illindum um höfuðborg Belgíu. Hér skal sú skoðun hiklaust látin í ljós, að sú ákvörðun að efna til knattspyrnuleiksins eftir það sem á undan var gengið á áhorfendapöllunum var röng og þeim ekki til sóma sem að henni stóðu. Brauð og leiki, hrópaði lýðurinn í Róm til forna og fyrir það gátu óprúttnir valdhafar náð sínu fram. Væri nógu mikið um að vera í Colosseum hélst friður á götunum í Róm. Svipuð rök réðu hjá þeim sem ákváðu að láta leikinn fara fram í Brúss- el á meðan lík hinna látnu voru borin út og gert var að sárum hundruð manna á sjúkrahúsum í nágrenni vall- arins en óeirða-lögreglumenn gráir fyrir járnum fylgdust með öllu því sem áhorfenda- skarinn gerði. Hvaða mæli- stiku er unnt að nota og kom- ast að þeirri niðurstöðu að þetta sé innan ramma sið- menningarinnar? Og öllu þessu var sjónvarp- að beint á íslandi. Skyldi aldr- ei hafa hvarflað að ráða- mönnum sjónvarps íslenska ríkisins að það væri ekki við hæfi að halda þessari útsend- ingu áfram? Voru þeir svo uppteknir af því hvert boltinn færi, að þeir gleymdu öllu öðru? Afstaða vestur-þýsku sjónvarpsstöðvarinnar sem slökkti á útsendingunni frá Brússel er virðingarverð og einnig sú ákvörðun austur- ríska sjónvarpsins að breyta útsendingu sinni í viðvörun gegn fjöldamorðum. íslenska sjónvarpið gat auk þess ekki sýnt leikinn í heild. Slökkt var á gervihnettinum sem sendi myndir hingað þegar um hálf- tími var eftir af leiknum. Var ráðamönnum sjónvarps ríkis- ins ekki ljóst að það myndi gerast, þegar þeir ákváðu að láta allt sjónvarpsefni víkja fyrir þessum smánarleik? Breskir áhorfendur eru orðnir alræmdir á knatt- spyrnuvöllum. Það verður að grípa til skipulegra, alþjóð- legra aðgerða til að stemma stigu við voðaverkum þeirra í tengslum við íþróttaleiki. Get- um við íslendingar ekki haldið áfram þátttöku í alþjóðlegri knattspyrnu án þess að efla víkingasveit lögreglunnar? Þurfi menn að njóta hervernd- ar til að geta horft óhultir á knattspyrnu er leikurinn orð- inn svo öfgakenndur að jafn- vel söguleg fordæmi finnast ekki. Lítum á sameinaða Evrópu sem öflugan samherja — eftir Ronald Reagan Við minnumst nú þeirra tíma- móta er Evrópa var frelsuð frá harðstjórum sem höfðu náð álf- unni á sitt vald og steypt henni út í hryllilega styrjöld. Fyrir réttum fjörutíu árum hljóðnuðu byssurn- ar og friður var hafinn — sá frið- ur sem langvinnastur hefur orðið á þessari öld. Fyrir fjörutíu árum flykktist fólkið út á breiðgötur Parísar, streymdi undir Sigurbogann og söng „Marseillaise“ undir beru lofti þar sem frelsið var ríkjandi. í Róm fyllti ómur kirkjuklukkna loftið á Péturstorginu og bergmál- aði um alla borgina. Fyrir réttum fjörutíu árum stóð Winston Churchill á svölum í Whitehall og sagði við brezku þjóðina: „Sigur- inn er ykkar" — og mannfjöldinn tók undir, á þessu ógleymanlega andartaki kærleika og þakklætis „Nei — hann er þinn“. Lundúna- búar sviptu myrkvunartjöldunum frá gluggunum og flóðlýstu hin miklu tákn sögu Englands. Og í fyrsta sinn í nærfellt sex ár gnæfðu turnar Big Ben, Buck- ingham-hallar og Dómkirkju post- ulans Páls upplýstir við himin. Handan hafsins var hálfrar milljón manna örtröð á Times Square og fólkiö hló og spókaði sig fyrir framan myndavélarnar. I Washington kvaddi Harry Trum- an, nýi forsetinn okkar, frétta- menn á sinn fund og sagði: „Fánar frelsisins blakta um alla Evrópu.“ Þann dag fyrir fjörutíu árum var ég á mínum stað í stöðvum flughersins í Culver City í Kali- forníu. Nér var gengið fram hjá útvarpstæki og heyrði þessi orð: „Herrar og frúr, styrjöldin í Evr- ópu er á enda.“ Það fór um mig hrollur, eins og kaldur gustur hefði farið hjá, og enda þótt Bandaríkjamenn ættu enn í styrj- öld á Kyrrahafsvígstöðvunum varð mér það ljóst að ég mundi aldrei gleyma þessari stundu. Það fer ekki hjá því að tilfinn- ingarnar ríki á þessum degi. Römm er taug minningarinnar. Sameiginleg gleði og sameiginleg- ur sársauki rifjast upp. Gamall hermaður í Kaliforníu sagði fyrir nokkrum vikum með tárin í aug- unum: „Heimurinn var svo allt öðru vísi þá. Það er nánast ómögu- legt að lýsa honum fyrir þeim sem voru þar ekki en það var eins og endurfæðing þegar þeir tendruðu ljósin í borgunum á ný.“ En sé tjáning hamingju þessa tima erfiðleikum bundin þá er jafnvel enn erfiðara að lýsa ang- istinni í Evrópu fyrir þeim sem þar voru ekki þátttakendur. Mikill hluti álfunnar var í rúst. Heilum borgum hafði verið eytt. Börnin léku sér í rústunum og betluðu brauð. Hvernig vildi þetta til? Þennan dag fyrir fjörutíu árum lágu meir en fjörutíu milljónir í valnum og þeir sem eftir lifðu byggðu álfu fórnarlambanna. Og allt fram á þennan dag höfum við spurt: Hvernig vildi þetta til? Hvernig gat menningin tekið þetta óheillaspor? Eftir allar þess- ar bækur og alla þessa annála, eft- ir alla þessa sagnaritun og fræði- mennsku? Og enn spyrjum við: Hvernig vildi það til? Hannah Arendt kallaði það „lágkúru hins illa* — lágkúru lít- ilmennanna sem drýgðu ódæðin. Við vitum, að þetta voru alræðis- sinnar sem beittu fyrir sig ríkinu. Þeir höfðu lyft því upp á „guð- dómlegt stig“ og notuðu það til að heyja styrjöld á hendur friðsöm- um þjóðum og fremja morð á sak- lausum þjóðflokkum. Við vitum að hið illa býr í hjört- um mannanna og við vitum að i Þýzaklandi nazista var hið illa bundið í kerfi. Því voru fengin völd og yfirráð af hálfu ríkisins og þeirra sem gengu erinda þess. Við vitum líka að þær tilraunir sem gerðar voru í fyrstu í því skyni að sefa alræðissinnana forðuðu, okkur ekki frá styrjöld, heldur gerðu hana raunar óumflýjanlega. Af þessu á að draga lærdóma og gleyma þeim aldrei. En það er önnur reynsla frá þessum tíma sem vert er að draga lærdóm af. Hana getum við nefnt „alþýðlega dyggð". Alþýðumenn og -konur grófu stórmennsku upp úr hugskoti sínu. Það var fólkið sem söng fyrir börnin meðan á leiftursókninni stóð, fólkið sem gekk í andspyrnuhreyfinguna og hafnaði harðstjórninni, fólkið sem faldi Gyðinga og andófsmenn, fólkiö sem eina örskotsstund geymdi í vörzlu sinni alla djörfung á Vesturlöndum — allt frá barni sem hét Anna Frank til hetju sem nefndist Raoul Wallenberg. Þetta eru nöfn sem birtu stafar af. Þau gera hjörtu okkar eilíf. Ljómi minningar þeirra lýsti upp Evrópu þegar myrkur hennar var mest. Evrópa rís úr rústum Hver getur gleymt hinum erf- iðum tímum að stríðinu loknu? Við getum ekki annað en horft um öxl og hugsað: Þá var lífið svo sterkt. Það hafði svo mikinn til- gang og sameiginlegt átak veitti okkur svo mikla gleði. Síðar kom þessi ótrúlega gleði yfir sigrinum sem við höfðum unnið. Þetta var þegar Vesturlandabúar brettu upp ermarnar og bættu úr eyðilegging- unni sem orðin var. Það var þegar Evrópa reis í dýrð sinni úr rústun- um. Gamlir fjendur sættust við hina evrópsku fjölskyldu. í sam- einingu sömdu Bandaríkjamenn og Evrópubúar og framkvæmdu Marshall-áætlunina um endur- reisn rústanna. I sameiningu mynduðum við Atlantshafsband- alagið, ekki í þágu skammtíma- hagsmuna Rikisins heldur í þágu sameiginlegra hugsjóna. Saman mynduðum við NÁTO, samtök sem fengu það hlutverk að tryggja að harðstjórar sem höfðu níðzt á Evrópu skyldu aldrei níðast á henni aftur. NATO var árangur skipulagn- ingar og átaks, um leið og það var nýtt og mjög nýstárlegt. NATO fékk styrk sinn beint úr siðgæðis- vitund fólksins sem það var full- trúi fyrir, úr háleiturn hugsjónum þess, ást þess á frelsinu og ásetn- ingi þess að varðveita friðinn. Þó var mesti sigurinn e.t.v. ekki í þágu skynsamlegra varna eða efnahagslegs árangurs. Nei, mikil- vægasti sigurinn í kjölfar styrj- aldarinnar var sá að þrátt fyrir allt öngþveitið, örbirgðina, sjúk- leikann og ógæfuna sem hrjáðu þessa álfu, anzaði fólkið í Vestur- Evrópu ekki kalli nýrra harð- stjóra sem reyndu að ginna það með villukenningum. Þjóðlög ykk- ar urðu ekki ný gróðrarstía nýrra öfgakenninga. Þið stóðust freist- ingar alræðisins. Fólkið ræktaði með sér lýðræðið, drauminn sem fasistum tókst ekki að eyðileggja. Það kaus frelsið. í dag minnumst við með virð- ingu þeirra leiðtoga sem fóru í fylkingarbrjósti — Churchills, Monnets, Adenauers og Schum- ans, De Gasperis og Spaaks, Trumans og Marshalls. Við met- um líka að verðleikum hina frjálsu stjórnmálaflokka sem lögðu sitt af mörkum, frjálslynda, kristilega demókrata, sósíal-demókrata, verkamannaflokka og íhaldsmenn. Saman toguðu þeir í sömu árina og hinn mikli og máttugi knörr Evrópu hélt áfram. Eining Evrópu Efist einhverjir um árangur irra þá ættu þeir að líta á ykkur. þessum sal eru samankomnir þeir sem börðust fyrir 40 árum, synir þeirra og dætur. Nú starfið þið saman að því að veita Evrópu lýðræðislega forystu. Þið grófuð úlfúð og hatur í rústunum. Um sættir og friðsamlega einingu Evrópu er enginn stórkostlegri vitnisburður en karlar þeir og konur sem eru samankomin í þess- um sal. Á áratugunum eftir styrjöldina urðu völd og vöxtur hlutskipti Evrópu og undraverð gróska ein- kenndi allt athafnalíf, listir, tízku, framleiðslu, vísindi og hugmynda- smíð. Evrópa hafði á sér yfirbragð hreysti og fjörs og það var engin tilviljun. Þetta voru eðlileg áhrif frelsisins, eðlilegur ávöxtur lýð- ræðishugsjónarinnar. Við Banda- rikjamenn litum til Evrópu og nefndum hana réttu nafni: Efna- hagsundur. Það kom okkur varla á óvart. Þegar við Bandaríkjamenn minn- umst evrópskrar arfleifðar okkar er okkur gjarnt að hugsa um menningaráhrif ykkar og þjóðleg verðmæti sem þið hafið látið okkur í té. En sú efnahagslega bylting sem breytti amerísku efnahagslífi kom frá Evrópu. Vís- dómurinn sem varð lýðræðisþjóð- félagi okkar leiðarljós kom frá Evrópu og nægir í því sambandi að minnast manna eins og Locke, Montesquieu og Adams Smith. Til Evrópu áttu líka rætur sínar aö rekja þeir snillingar sem voru brautryðjendur á sviði nútíma- iðntækni og í því sambandi nægir að nefna tvö dæmi: Alexander Graham Bell, en hin stórkostlega uppgötvun hans velgir enn undir uggum foreldrum barna sem vilja fremur hringja í pennavini sína í Evrópu en að skrifa þeim. Hann var Skoti. Og Guglielmo Marconi, sem fann upp útvarpið, var eins og við vitum fæddur á ítaliu. Hann sá ungum manni frá Dixon í 111- inois sem síðar fór út í pólitík fyrir lífsviðurværi. Ég ætti kannski að bæta því við að sá ungi maður var ég, svo þið getið kennt Marconi um. Á morgun minnumst við 35 ára afmælis Schuman-áætlunarinnar, sem var undanfari Kola- og stál- bandalags Evrópu. Tilgangurinn var sá að tengja iðnaðarfram- leiðslu Frakka og Þjóðverja — svo og Evrópu — svo náið að styrjöld milli þessara þjóða yrði ekki ein- ungis „nánast óhugsandi heldur efnahagslega útilokaður mögu- leiki“, eins og Robert Schuman tók til orða. Kola- og stálbandalagið var afsprengi snilli hans. Væri hann meðal okkar í dag held ég að hann mundi segja: „Við erum rétt að byrja.“ Ég er hingað kominn til að segja ykkur að Ameríka er enn þann dag í dag staðráðin í því að standa vörð um einingu Evrópu, á sama hátt og hún var fyrir 40 árum. Enn lítum við á öfluga og samein- aða Evrópu, ekki sem keppinaut heldur sem enn öflugri samherja. Þegar John F. Kennedy flutti hina frægu yfirlýsingu sína í Fíladelfíu, þar sem Frelsisklukkan er varð- veitt, um að við værum háð sam- stöðunni, áréttaði hann svo ekki varð um villzt að þetta var lykil- atriði í stefnu Bandaríkjanna eftir stríðið. Enn lítum við Ameríkanar á einingu Evrópu sem meginatriði í þessari sögulegu þróun. Við erum hlynntir eflingu Evrópubanda- lagsins. Við fögnum inngöngu Spánverja og Portúgala í þetta bandalag, af því að aðild þeirra eflir Evrópu og efld Evrópa eflir Vesturlönd. Efasemdir samtímans En þrátt fyrir evrópska efna- hagsundrið sem varð svo mörgum til hagsældar, þrátt fyrir fram- sýni evrópskra Ieiðtoga, og þrátt fyrir útfærslu landamæra lýðræð- isins innan sjálfs Evrópubanda- Iagsins þá er mér tjáð að efasemd- ir aukist varðandi vöxt og viðgang Evrópu. Ég heyri að menn eru svartsýnir og hafa á orði að Evr- ópa sé að lamast. Ég heyri að Evr- ópubúar hafi glatað þvf sjálfs- trausti sem var allsráðandi á ár- unum eftir stríð. Hafi eitthvað glatazt af ágæti þessa tíma stafar það þá ekki m.a. af því að á síðustu árum hafa ýmsir farið að efast um þær hugsjónir og þá heimspeki sem hefur verið Vesturlandabúum leiðarljós um aldir? Af því að ýmsir hafa jafnvel tekið að efast um siðgæði og gildi vestrænnar hugsunar? Um þennan efa m.a. ætla ég að ræða í dag. Hvergi hæfir betur að gera það en í Strassborg — þar sem Goethe nam, þar sem Pasteur kenndi og Hugo fékk innblástur. I þessari borg hefur vel gefizt að efast og komast að niðurstöðu. Þetta er líka borg sem sum okkar hafa miklar mætur á. Þið vitið að Frelsisstyttan okkar var gjöf frá Frökkum og myndhöggv- arinn, Auguste Bartholdi, var son- ur Frakklands. Ég veit ekki hvort Ronald Reagan, Bandaríkjaforseti, flytur ræöu sína á Evrópuþinginu í Strasbourg. þið hafið nokkurn tíma virt fyrir ykkur ásjónu styttunnar, en inn- flytjendur sem sigldu inn í höfn- ina í New York voru vanir að gaumgæfa hana og lesa út úr henni eitthvað um nýja heiminn. Þetta er svipmikil og góðleg ásjóna. Fyrirmyndin var móðir Bartholdis en hún var frá Elsass. Við þökkum ykkur fyrir hana eins og svo margt annað sem við Am- eríkanar höfum að þakka ykkur fyrir. F’relsisstyttan var gerð í Evrópu og reist í Ameríku. Hún minnir okkur ekki einungis á tengsl for- tíðarinnar heldur og staðreyndir nútímans. Á þessar staðreyndir verðum við að líta til þess að eyða þeim efasemdum sem uppi kunna að vera um þann farveg sem sagan er í og stöðu frjálsra karla og kvenna í henni. Við byggjum heim sem er margslunginn, hættulegur og klofinn, en þó er það heimur sem getur veitt okkur öll þau gæði sem við sækjumst eftir, andleg og efnisleg, aðeins ef við höfum hug- rekki og þrek til að svara þeim kröfum sem sagan gerir til okkar. Við Vesturlandabúar höfum margt til að vera þakklátir fyrir, frið, hagsæld og frelsi. Eigi okkur að takast að varðveita þessi gæði í þágu barna okkar og barna þeirra verða þeir sem nú eru í forystu að sýna af sér sömu staðfestu og framsýni sem einkenndu Chur- chill, Adenauer, De Gasperi og Schuman. Hlutverk þeirra var að endurreisa Evrópu undir merkjum lýðræðis í skugga hins sovézka valds. Verkefni okkar er að ýmsu leyti enn torveldara. Það er að halda friðinn við Sovétríki sem verða æ öflugri, að koma á aukn- um stöðugleika í samskiptum okkar við þau og að lifa saman í heimi þar sem gildi okkar fá að dafna. Lært af reynslunni Leiðtogar og þjóðir Evrópu drógu að stríðinu loknu lærdóm af mistökum fyrirrennara þeirra. Þeim lærðist að árásargirni nær- ist á undanlátssemi og að veik- lyndi getur í sjálfu sér verið ögr- un. Við getum fyrir okkar leyti dregið lærdóma af þeim árangri sem fyrirrennarar okkar náðu. Við vitum að unnt er að koma í veg fyrir átök og árás og við vitum að lýðræðisþjóðirnar búa yfir þeirri staðfestu, fórnarlund og stefnu- festu sem þarf til að verjast ásókn slíkra afla. Frá því að NATO var stofnað árið 1949 og þar til snemma á átt- unda áratugnum var árásarhneigð Sovétríkjanna haldið í skefjum af- dráttarlaust. Styrkur efnahagslífs á Vesturlöndum, þróttmikið þjóð- líf og stjórnvizka áttu sinn þátt í því að halda aftur af Sovét- mönnum. Þó fer ekki á milli mála að meginatriðið hlýtur að hafa verið hið hernaðarlega mótvægi og umfram allt kjarnorkustyrkur- inn sem Vesturlönd höfðu yfir að ráða til varnar hagsmunum sín- um. Það var í upphafi áttunda ára- tugarins sem Bandaríkin glötuðu þeim yfirburðum á sviði lang- drægs kjarnorkuvopnabúnaðar er einkennt hafði eftirstríðstímabil- ið. Afleiðingar þess komu ekki skýrt í ljós í Evrópu þegar í stað. En með tilliti til heimsbyggðar- innar breyttist framkoma Sovét- manna afdráttarlaust um leið og hún varð ískyggileg. Fyrst kom það fram í Angóla 1975 og síðan — er vestrænar þjóðir létu undir höf- uð leggjast að veita viðnám — í Eþíópíu, Suður-Jemen, Kamp- útseu og loks í Afganistan, en þeg- ar þar var komið sögu voru Sovét- menn orðnir áræðnari. Þeir seild- ust til aukinna áhrifa og beittu nú hervaldi sínu beint og óbeint. Nú er svo komið að við stöndum and- spænis því að Sovétmenn beita sér með svipuðum hætti í því skyni að hagnast á átökum á tilteknum svæðum í Mið-Ameríku og magna þau. Hér birtist fyrri bluti ræðu sew Ronald Reagan Bandaríkjaforseti flutti hinn 8. maí síöastliðinn i Errópuþinginu, þingi Evrópu- bandalagsins, í Strassborg í Frakklandi. AF ERLENDUM VETTVANGI Ríkisstjóra Craxis treystir stöðu sína NÚ BENDIR flest til þess að Bettino Craxi, forsætisráðherra Ítalíu, verði lengur við völd en allir aðrir ítalskir stjórnmálaleiðtogar síðan Mussolini réð lögum og lofum á árunum milli heimsstyrjaldanna. Þessa ályktun virðist mega draga af góðri frammistöðu fimm flokka ríkisstjórnar hans í nýafstöðum bæjar- og sveitar- stjórnakosningum. Flokkur ítalskra kommúnista, stærsti kommúnistaflokkurinn í Vestur-Evrópu, er ekki lengur stærsti stjórnmálaflokkur Ítalíu. Sú staða flokksins var raunar ótrygg fyrir kosningarnar. Þótt kosningarnar hafi engin bein áhrif á afdrif rikisstjórnar Craxis er almennt viðurkennt að úrslitin hafi stóreflt stöðu henn- ar. Ef Craxi getur lafað til hausts mun hann hafa setið lengur við völd en nokkur annar forsætisráðherra á Italíu siðan síðari heimsstyrjöldinni lauk. Ríkisstjórnir á Ítalíu hafa yf- irleitt ekki haldizt lengur við völd en í sjö mánuði síðan strið- inu lauk. Ríkisstjórn Craxis er fyrsta ít- alska stjórnin, sem hefur verið undir forsæti sósíalista. Hún kom til valda fyrir tæpum tveimur árum. Flokkarnir fimm, sem standa að samsteypustjórninni — sósí- alistar, kristilegir demókratar, lýðveldissinnar, sósíaldemókrat- ar og frjálslyndir — njóta nú stuðnings 58 af hundraði kjós- enda samkvæmt úrslitum bæjar- og sveitarstjórnakosninganna. Stjórnarflokkarnir hafa því aukið fylgi sitt um tvo af hundr- aði síðan kosningarnar til Evr- ópuþingsins fóru fram fyrir einu ári. Kommúnistar fóru þá fram úr kristilegum demókrötum og urðu í fyrsta skipti stærsti stjórnmálaflokkurinn á Ítalíu. Nú lítur helzt út fyrir að úrslit kosninganna til Evrópuþingsins á Ítalíu hafi ekki verið dæmi- gerð. Það kann vel að hafa haft áhrif á afstöðu kjósenda þá að í miðri kosningabaráttunni lézt virtur leiðtogi kommúnista, Enr- ico Berlinguer, fyrir aldur fram. Kommúnistar virtust vera mjög bjartsýnir fyrir kosn- ingarnar að þessu sinni og spáðu því að þeir yrðu stærsti flokkur- inn. Úrslitin leiddu annað i ljós og flokkurinn missti fylgi í flest- um landshlutum. Miðað við kosningarnar í fyrra hefur fylgi kommúnista minnk- að um fjóra af hundraði, en sósi- alistar og kristilegir demókratar hafa aukið fylgi sitt um um það bil tvo af hundraði. Kommúnistar hafa ekki farið dult með að úrslit kosninganna hafa valdið þeim vonbrigðum. Fabiomussi, talsmaður flokks- ins, sagði: „Þetta er ekki það sem við vildum eða það sem við gerð- um ráð fyrir.“ Hins vegar neitaði Fabiomussi að viðurkenna að kommúnistar hefðu beðið ósigur og sagði að framrás flokksins hefði aðeins verið „hnekkt". Ein skýringin á hrakförum kommúnista er talin sú að frammistaða Alessandro Netti, hins nýja leiðtoga flokksins, var heldur léleg. Kommúnistar hafa gert kröfu til þess að fá aðild að ríkisstjórn og sú viðleitni hefur orðið fyrir áfalli vegna kosningaúrslitanna. Niðurstöður kosninganna eru taldar gefa einstaklega ná- kvæma mynd af viðhorfum ít- alskra kjósenda, því að kjörsókn var furðugóð, eða 88,9 af hundr- aði. Þetta var töluvert meiri kjör- sókn en spáð hafði verið fyrir- fram, því að óttazt hafði verið að stór hluti kjósenda mundi ekki mæta á kjörstað og sitja heima til þess að mótmæla sparnaðar- ráðstöfunum, sem samsteypu- stjórnin hefur talið sig tilneydda að grípa til. í síðustu bæjar- og sveitar- stjórnakosningum, sem fóru fram 1980, var kjörsóknin 70,8 af hundraði. Það sem mest kom á óvart í kosningunum nú var sigur hægrihreyfingarinnar Movim- ento Sociale Italiano i Bolzano, höfuðborg Alto Adige (Suður- Týrol). MSI hlaut 22,5% atkvæða miðað við 6,3% 1980, Suður-Týr- olflokkurinn 20,2% og kristilegir demókratar 18,4%. Þýzkumæl- andi fólk er í meirihluta í hérað- inu, en Italir búa aðallega í bæj- um. Spáð er aukinni spennu þýzku- og ítölskumælandi manna í Alto Adige. Flokkur kristilegra demó- krata, sem hefur verið áhrifa- mesti stjórnmálaflokkurinn á Ít- alíu í fjóra áratugi, hefur nú stöðvað hnignun, sem var farin að virðast óstöðvandi, og endur- heimt sinn fyrri sess sinn í ít- ölskum stjórnmálum. Kristilegi demókrataflokkur- inn hefur unnið að því öllum ár- um að hrista af sér slyðruorðið undir forystu nýs ritara síns, Ciriaco de Mita. Flokkurinn hefur reynt að breyta þeirri skoðun býsna margra að hann sé orðinn steinrunninn kerfisflokkur og spilltur klúbbur aldraðra flokksgæðinga. Nú virðist þetta starf farið að bera ávöxt. Þótt Bettino Craxi hafi ástæðu til þess að vera ánægður með frammistöðu samsteypustjórn- arinnar í heild var frammistaða sósíalista sjálfra ekki eins góð og þeir höfðu gert sér vonir um. Sósíalistar fengu aðeins 13,3 af hundraði greiddra atkvæða. Fyrir kosningarnar hafði verið álitið að flokkurinn þyrfti að fá meira en 14 af hundraði atkvæða til þess að geta haldið því fram að hann hefði farið með sigur af hólmi. Engu að síður eru úrslit kosn- inganna talin jafngilda trausts- yfirlýsingu við Craxi og stjórn hans, sem treysti sig í sessi. Fyrir kosningarnar hafði Craxi látið svo um mælt að stjórnin mætti ekki við því að bíða alvarlegan ósigur. Sá ótti reyndist ástæðulaus. Það athyglisverðasta, sem kosningarnar leiða í ljós, er að ítalir eru í grundvallaratriðum mjög íhaldssöm þjóð. Breytingar á fylgi flokkanna nema sem fyrr aðeins nokkrum prósentum. Flokkar kristilegra demókrata og kommúnista eru enn sem fyrr tveir stærstu stjórnmálaflokkarnir eins og þeir hafa jafnan verið undan- farna fjóra áratugi. Hættan af kommúnistum, sem stöðugt er til staðar, hefur enn- þá þokazt til hliðar og lífið held- ur áfram að ganga sinn vana- gang án verulega breytinga frá því sem verið hefur. Höfundar erv brezkir fréttaritarar i Róm. - eftir ROBIN LUSTIG, ALAN COPPS og JOHN EARLE Forsætisráöherra ftalíu, Bettino Craxi (til vinstri), og forseti Ítalíu, Sandro PertinL
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.