Morgunblaðið - 31.05.1985, Blaðsíða 42

Morgunblaðið - 31.05.1985, Blaðsíða 42
42____________________MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. MAÍ 1985 Tölvur fyrir blinda — eftir Arnþór Helgason Inngangur Um þessar mundir kemur út hljómplata til styrktar útgáfu bóka á blindraletri, sem Gísli Helgason og Hljómplötuútgáfan Þor hafa gefið út. Rennur allur ágóði af sölu plötunnar til þess að kaupa tölvubúnað sem notaður verður við setningu bóka og um- breytingu texta, sem settur hefur verið í prentsmiðju, svo hægt verði að gefa bækur út jöfnum höndum á blindraletri um leið og þær koma á almennan markað. En aðalefni greinar þessarar er söfn- un Kiwanisklúbbsins Esju undir kjörorðinu „Birta fyrir blind börn“. Reyndar get ég ekki orða bundist vegna þessa kjörorðs Kiw- anismanna, því slagorð þetta er villandi, þótt ekki verði deilt um mikilvægi starfsins sem þessir ágætu menn vilja inna af hendi i þágu blindra barna. Það verður aldrei of oft endurtekið, að blind- an er ekkert myrkur og væri því guðsþakkarvert að forráðamenn félaga sem hugsa sér að stuðla að framförum í málefnum blindra beittu sér fyrir viðhorfsbreytingu á meðal almennings. Það hlýtur að vera skelfilegt fyrir menn að gera sér í hugarlund að þeir lifi í kol- svörtu niðamyrkri moldvörpunn- ar, verði þeir fyrir því að missa sjón. Myrkrið leggst á sál þeirra og þeir verða miður hæfir til þess að kljást við þann vanda sem fylg- ir því óneitanlega að verða blind- ur. Forráðamenn Blindrafélagsins eiga því skammir skildar fyrir að reyna ekki með öllum ráðum að koma í veg fyrir að jafnskelfilegt kjörorð og „birta fyrri blind börn“ sé notað til að afla fjár þeim til handa. En látum nú inngangi þessum lokið og snúum okkur að efni greinar þessarar. Almennt um tölvur fyrir blinda Þegar farið var að ræða hvernig verja skyldi þeim fjármunum sem eftir Agnar Guðnason Laugardaginn 25. maí sl. birtist í Morgunblaðinu grein eftir dr. Jón Óttar Ragnarsson sem fjallaði m.a. um óhollustu fitunnar. Þar víkur hann vinsamlegum orðum að mér. Jón Óttar telur að ég hafi verið helsti aðdáandi fitunnar og m.a. boðið Astrup nokkrum til ís- lands til að halda fyrirlestra um ágæti fitunnar. „Þetta reyndist gagnslaust því skynsamir menn tóku ráðin af Agnari,“ skrifar Jón Óttar. Talið er til sjálfsagðrar kurteisi að þakka fyrir sig og gjalda í líku. Fitan og æða- og hjartasjúkdómar Það mun vera nálægt 10 ár síð- an að Framleiðsluráð landbúnað- arins, sem hefur verið vinnuveit- andi Jóns Óttars um nokkur ár, bauð hingað til landsins prófessor Paul Astrup. Hann er virtur lækn- ir í Danmörku og þekktur í flest- um löndum fyrir framlag sitt til læknavísinda. Astrup hafði um nokkurt skeið skrifað greinar í blöð og tímarit og flutt fyrirlestra þar sem hann taldi að ekki mætti einfalda málið um of, þegar rætt væri um ástæðu fyrir auknum æða- og hjartasjúkdómum. Mér fást fyrir happdrættismiða þeirra Kiwanismanna kom fljótlega í ljós að tölvubúnaður var mjög fýsi- legur kostur. Ætlun þeirra félaga er að safna fé til styrktar blindra- deild Álftamýrarskóla, en eins og kunnugt er hafa skólar iandsins yfirleitt verið vanbúnir tækjum og bitnar það ekki síst á allri sér- kennslu. En nú eru skólarnir sem óöast að tölvuvæðast og þótti því þeim sem fjölluðu um þetta mál sjálfsagt að leggja til að fénu yrði varið til fjárfestingar í slíkum búnaði sem miðaðist við þarfir blindra og sjónskertra barna. Ritsjáin Ýmsar leiðir eru fyrir hendi þegar um tölvur í þágu blindra er að ræða. Til er tæki, sem nefnist ritsjá (optacon) og gerir það blindu fólki kleift að lesa texta með venjulegu letri en lesandinn skynjar það með vísifingri vinstri handar. Tæki þetta er einnig hægt að nota til þess að lesa af venju- legum tölvuskjá. Að vísu hefur rit- sjáin þann annmarka að lestur er fremur hægur og krefst talsverðr- ar áreynslu. Það er því ekki á allra færi að tileinka sér notkun henn- ar. En á hinn bóginn þarf ekki sérstakan hugbúnað fyrir tölvur til þess að hún nýtist. Talgerflar Önnur leið fyrir blinda til þess að nálgast tölvur eru talgerflar. Fyrir mörgum árum var slíkur búnaður mjög dýr. Árið 1975 kost- aði forritun hvers orðs um 300 dollara eða um 13.000 ísl. kr. En nú er hægt að fá sæmilega tal- gerfla fyrir helmingi lægri upp- hæð. Sá galli fylgir hins vegar gjöf Njarðar að talgerflarnir ráða nær eingöngu við tungumál stórþjóð- anna og sérstakan hugbúnað þarf til að nýta þá við ritvinnslu. Sér- stök ritvinnslukerfi hafa nú komið á markaðinn á Norðurlöndum sem gera ráð fyrir notkun talgerfla, og hefur heyrst að IBM á íslandi hafi nú ráðið til sín kerfisfræðing til þess að íslenska talbúnað. Þegar grundvallarrannsóknir á íslenskri tungu hafa verið inntar af hendi finnst lítið hafa breyst á þessum árum, nema þá að fleiri og fleiri hafa tekið undir með Astrup, að það beri að varast ýmislegt fleira en fitu. Mikil áhersla hefur verið lögð á ýmsa aðra áhættuþætti eins og t.d. reykingar, hreyfingarleysi, streitu og háþrýsting. Þá virðist ættgengi ekki vera lítill þáttur í þessum sjúkdómum. Paul Astrup hélt því fram að heilbrigður maður ætti að neyta fjölbreyttrar hollrar fæðu, láta að vera að reykja, forðast gerfiefni og stunda líkamsrækt. Jón Óttar er mikill vísindamað- ur enda skrifaö mörg fræðirit og lesið prófarkir að mjólkurauglýs- ingum. Þá hefur hann skrifað bæklinga sem lokaðir hafa verið inni í geymslu. Ég efast ekki um að Jón óttar telji sig nokkuð öruggan, að þær kenningar sem hann hampar séu réttar. Hvort sem það er fitan eða bjórinn. Þó eru ýmsir ineð efa- semdir bæði um ágæti bjórsins og óhollustu fitunnar. Við sem komnir eru yfir fimm- tugt hugsum stundum til matar- æðis foreldra okkar og þeirra for- eldra. Þetta fólk borðaði harða feiti í öll mál. Smurði feitt hangi- kjötið með smjöri. Mörfloti var úðað í sig eins og gosdrykkjum i dag. Spikfeitir bringukollar voru eftirsóttustu bitarnir. Samkvæmt kenningum Jóns hefði þjóðin ekki verður hægt að hefjast handa við að íslenska ritvinnslukerfið sjálft og mun slíkur búnaður valda ger- byltingu á ýmsum sviðum: Unnt er að nýta talgerfil til þess að koma á framfæri ýmsum tilkynningum, sem eru oft endurteknar. Má til dæmis nefna tilkynningar strand- stöðva Landsímans, sjálfvirka símsvara, áningarstöðvar stræt- isvagna o.fl. Þá verður einnig unnt að nýta þennan talbúnað í sam- bandi við lesvélar, sem nú eru á markaðinum og geta lesið prentað letur. Slíkum vélum hefur nú verið komið fyrir í nokkrum bóka- söfnum í Bretlandi og Svíþjóð og blindir nemendur sem eru við nám í greinum eins og sagnfræði hafa fengið þær til af- nota til þess að eiga greiðari að- gang að lesefni. Þá hafa þessar sömu lesvélar einnig verið notaðar til þess að lesa prentaðar bækur, skrá textann í minni tölvu, sem er tengd prentvél fyrir blindralestur og prentar út textann á því letri. íslenskur talgerfill mun því opna ýmsar dyr sem hafa verið lokaðar sjóndöpru fólki og þegar til lengd- ar lætur spara stórfé vegna minnkandi þarfar á aðstoð við blinda nemendur. Tölvan og blindraletriö Þriðja leiðin til þess að hafa samskipti við tölvur er blindra- letrið. I Þýskalandi, Frakklandi og Bandaríkjunum hafa verið smíðuð sérstök lestæki sem unnt er að tengja við tölvur auk þess sem þau eru sjálfstæð lestrar- og rit- vinnslutæki. Er þá annaðhvort lyklaborð tölvunnar notað til þess að skrifa texta í minni hennar og sérstakur skjár fyrir blindraletr- ið, eða sérstakt lyklaborð, sams konar og á blindraletursritvél, þ.e. með 6 lyklum, tengt við tölvuna og notað til að rita textann og blindraletrið lesið af sérstökum skjá eins og áður. Þessi Jaðar- tæki“ fyrir tölvur má einnig tengja við venjulegar tölvustýrðar ritvélar sem skila textanum á venjulegt letur, en þannig er þessi grein skrifuð. Síðan má nota þau til þess að inna af hendi forritun með tölvum, en þegar til rit- átt að endast lengur en geirfugl- inn. Ekki eru allir eins skapaðir. Sumir þola að reykja án þess að verða meint af, aðrir þola að éta feitt kjöt. Sumir þola áfengan bjór en aðrir verða drukknir af honum. Þannig mætti lengi halda áfram. Tilraunir sem mistakast Að sögn Jóns óttars mistókst tilraun mín um árið að snúa ís- lendingum að feitu sauðakjöti. Það eru fleiri tilraunir sem hafa mistekist. Mér er sérstaklega minnisstæð tilraun Jóns óttars, sem hann gerði á vegum Fram- leiðsluráðs landbúnaðarins, sem mistókst áður en hún var hálfnuð. Þetta átti að vera „Neytendaþjón- usta framleiðsluráðs". Gert var ráð fyrir að hann skrifaði í fyrstu 4 bæklinga. Tveir hafa komið út og báðir verið lokaðir niður í geymslu og verða þar sennilega best geymdir. Bæklingur nr. 1 kom út í sept- ember 1984. Ætlunin var að selja hann á Búvörusýningunni sem þá stóð yfir. Það seldust tvö eintök. Þannig tókst dreifing á þeim bækling. Bæklingur nr. 2 kom út mánuði síðar. Það hefur ekki verið gerð tilraun til að dreifa honum. Það eru allir sammála um sem hafa séð þessa bæklinga og lesið að þeir séu best komnir í geymslu. Arnþór Helgason „Af þessu greinarkorni sést vonandi, þótt rugl- ingslegt sé, ad við stöndum á þröskuldi menningarbyltingar í málum blindra og sjón- skertra.“ vinnslu kemur vandast málið: Skjástýringar fyrir blindraletur eru nokkuð með öðrum hætti en þegar um venjulegan skjá fyrir sjáandi fólk er að ræða. Þá kom- um við enn að sama vandamálinu, hugbúnaður er ekki fyrir hendi til þess að almennar tölvur nýtist blindu fólki. Tæknin er til, en hún hefur ekki verið aðlöguð vegna þess hversu fámennur hópur blindra er. Um dýrleika hjálpar- tækja Það er sameiginlegt öllum þess- um búnaði að hann er fokdýr. Sem dæmi má nefna að ritvinnslutækið sem notað er til að skrifa þessa grein, kostar um 350.000 kr. án tolla. Aftur á móti má nefna að prentarinn, sem ég nota, kostar um 25.000 kr. Væri hann hins veg- ar fyrir blindraletur og skrifaði um 130 stafi á sekúndu eins og prentarinn minn gerir, myndi hann ekki kosta undir 600.000 kr. Ritsjáin, sem nefnd var framar í „Þó eru ýmsir með efa- semdir bæði um ágæti bjórsins og óhollustu fit- unnar.“ Ég tel ekki ástæðu til að tíunda fleiri tilraunir hjá Jóni Óttari sem hafa mistekist. Það er ágætt að eiga það til góða. Það eru þó ákveðnar tilraunir sem ekki mis- takast hjá vísindamanninum en það er þegar hann verðleggur framlag sitt til vísindanna. Von- andi á Jón eftir að hressast og gleymir því ef til vill einhvern tíma, að ég neitaði að greiða 56.638 kr. fyrir hégóma. Höfundur er blaóafulltrúi bænda- samtakanna. grein þessari, kostar um 150.000 kr., en linsa til að lesa af tölvuskjá um 30—40.000. -Þannig kostar heimilistölva blindan einstakling á bilinu 230—500.000 kr. Þetta háa verð stafar auðvitað af því hversu lítið er framleitt af þessum tækj- um. Tölvustýrð lestæki fyrir blinda hafa því miður ekki náð al- mennri útbreiðslu vegna mikils kostnaðar, en þau gera kleift að framleiða bækur með blindraletri á snældum í stað pappírs og minnkar því fyrirferð bókanna. Er það skoðun mín að allir þeir, sem nota blindraletur að staðaldri, eigi rétt á slíkum tækjum. Þeim er hægt að útvega bækur í aðgengi- legu formi og á mun fljótlegri hátt en með öðrum aðferðum. Og enn fleygir tækninni fram. Nýlega sá ég auglýst í bandarísku tímariti tæki, Omnireader, sem tengist venjulegum heimilistölv- um. Hér er um litla myndavél að ræða sem rennt er yfir blaðsíðuna og skráir bókstafi í minni tölvunn- ar. Samkvæmt upplýsingum frá framleiðendum er hugsanlegt að breyta þessu tæki án mikils kostn- aðar fyrir önnur tungumál en ensku, en óbreytt kostar tækið um 500 dollara eða rúmlega 20.000 kr. Er þetta sennilega svona ódýrt vegna þess að það er ekki fram- leitt sem hjálpartæki, enda getur ýmsum komið vel að þurfa ekki að skrifa texta inn í minni tölvu, sem þegar hefur verið vélritaður. Má búast við að tækið nái talsverðri útbreiðslu. Lokaorð Af þessu greinarkorni sést von- andi, þótt ruglingslegt sé, að við stöndum á þröskuldi menningar- byltingar í málum blindra og sjón- skertra. Nú er unnið að markverðu þróunarverkefni á vegum Blindr- abókasafns íslands til þess að auka bókaútgáfu á blindraletri og Kiwanisklúbburinn Esja er að safna fé til þess að kaupa tölvu- búnað í þágu blindra grunnskóla- nemenda. Vonandi ber öll þessi viðleitni árangur og gerir blinda einstaklinga að þátttakendum i tölvubyltingunni sem loksins er hafin hérlendis. Einhverjum kann að þykja það, sem fram kemur í grein þessari, draumórakennt, en staðreyndirnar tala sínu máli. Tölvur hafa þegar verið notaðar hér á landi til þess að vinna texta á blindraletri og nú er að koma út fyrsta bókin, sem unnin er á þann hátt, en það er „Sjö vindur gráar“ eftir Jakobínu Sigurðardóttur. Starfsmaður Blindrabókasafns ts- lands skráöi texta bókarinnar á Apple Ile tölvu, og með aðgerð, sem einungis tók fáar mínútur, var textanum breytt þannig að stafagildin samsvara íslenska blindraletursstaðlinum. Sannaði þessi tilraun, að við getum nú þeg- ar tekið texta frá almennum tölvunotendum og breytt honum í blindraletur. í framtíðinni tekst vonandi samstarf með Blindra- bókasafni fslands og bókaútgef- endum þannig að sá búnaður, sem nú er verið að afla fjár fyrir, nýt- ist til þess að auka framboð bóka á blindraletri. Þannig munu íslend- ingar verða framarlega í bókaút- gáfu fyrir blinda. 11. maí 1985. Feitt kjöt, áfengur bjór og Jón Óttar Ragnarsson
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.