Morgunblaðið - 26.06.1985, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. JÚNl 1985
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. JÚNÍ 1985
25
Plnrgmi Útgefandi níílaliíli hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 360 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 30 kr. eintakiö.
Svartolían
selst ekki
Fyrir fáeinum árum gekk sú
alda yfir skipastól lands-,
manna, að ekkert væri honum
til bjargar nema að kynda vélar
hans með svartolíu. Þetta var á
þeim tíma, þegar töluverður
munur var á verði svartolíu og
gasolíu. Þá og jafnan fyrr og
síðar hefur því jafnframt verið
haldið að íslendingum, að ein
besta ástæðan fyrir olíuvið-
skiptunum við Sovétmenn væri
sú, að þeir framleiddu svo ein-
staklega góða svartolíu. Enginn
kæmist í hálfkvisti við þá í því
efni. En það virðist vera með
svartolíuna eins og svo margt
annað í síbreytilegri veröld, að
vinsældir hennar eru hverfular.
Nú er svo komið, að svartolíu-
brennslu hefur verið hætt á 60
skuttogurum frá áramótum
vegna þess hve olían er dýr.
Sitja olíufélögin uppi með um
30.000 lestir af svartolíu sem
enginn vill kaupa. Félögin
lækka ekki verðið á þessum
birgðum, þótt svartolíuverð hafi
lækkað um 2.200 krónur á Rott-
erdammarkaði. Hið sama á
raunar við um gasolíuna. Verð-
lagsstofnun fæst ekki til að
lækka verðið á henni, þótt inn-
kaupsverð á henni hafi lækkað.
í Morgunblaðsviðtali á laug-
ardaginn leitast Þórður Ás-
geirsson, forstjóri Olís, við að
rökstyðja nauðsyn þess að við-
halda hinu háa olíuverði. Rökin
eru þau, að olíufélögin hafi
keypt olíuna á þessu háa verði.
Þau geti ekki lækkað verðið,
enda sé ekki á tap olíufélaganna
bætandi.
Hér á þessum stað hefur
oftar en einu sinni verið vakið
máls á því undanfarin misseri,
að viðskiptahættir með olíu hér
á landi séu orðnir í meira lagi
úreltir. Þessi viðskipti lúta
samræmdri heildarstjórn ríkis-
valdsins, þar sem viðskipta-
ráðuneytið í samkomulagi við
Sovétmenn heldur öllum þráð-
um þeirra í sinni hendi. Verð-
myndunarkerfið byggist á opin-
berum ákvörðunum, þar sem
hvorki er tekið tillit til neyt-
enda né seljenda, að því er virð-
ist. Öllum vandanum er ýtt yfir
á herðar kaupenda með því hug-
arfari einokunarsinnanna, að
þeir eigi að taka allt sitt á
sléttu.
Um árið lækkaði verð á sykri
á heimsmarkaði. Innflytjendur
á sykri, sem lúta að vísu ekki
vernd ríkisvaldsins, höfðu sum-
ir sýnt fyrirhyggju og sátu uppi
með birgðir, er þeir höfðu keypt
fyrir verðlækkunina. Keppi-
nautar þeirra gátu boðið vöruna
á lægra verði. Eigendur birgð-
anna hlupu ekki undir pilsfald
ríkisvaldsins eða verðlagsyfir-
valda og báðu um hjálp heldur
lækkuðu verðið á birgðunum til
að losna við sykurfjallið sitt.
Hvernig væri nú fyrir olíufé-
lögin að huga að því, hvort þau
geti selt eitthvað af svartolíu-
birgðunum með því að lækka
verðið? Er það sjálfsagt og eðli-
legt að þau geti látið aðra
gjalda þess, að þau fluttu inn
mikið magn af svartolíu á verði
sem gerir hana óseljanlega?
Samkeppni hefur verið að
færast í aukana milli olíufélag-
anna. Hún snýst því miður ekki
um það að bjóða viðskiptavin-
unum helstu söluvörur félag-
anna á sem lægstu verði. Það
virðist nú aðeins spurning um
klukkustundir, hvenær bensín-
verðið hækkar. Samkvæmt
heimildum Morgunblaðsins
sitja verðlagsyfirvöld og bíða
þess eins að nógu margir sam-
þykki nýgerða kjarasamninga
til að þau telji hækkunina tíma-
bæra. Er unnt að ímynda sér
óskemmtilegri mynd af úreltu
verðlags- og stjórnkerfi? Hvers
vegna fá markaðsöflin ekki að
ráða á þessu sviði? Er það mis-
skilin hagsmunagæsla fyrir
Sovétmenn sem þarna ræður
ferðinni? Eða ótti olíufélaganna
við raunverulega samkeppni?
Nöfná
kjúklinga-
stöðum
Kjúklingastaðir eru þeir
matsölustaðir almennt
kallaðir sem selja steikta kjúkl-
inga. Efnið sem þeir nota við
matseldina gefur vörunni ólíkt
bragð og virðist nær eingöngu
upprunnið í Bandaríkjunum ef
marka má hin ankannalegu,
framandlegu og afkáralegu
nöfn sem menn velja þessum
stöðum. Á þessu sviði viðskipta
hefur kaupsýslu-íslenskan lent i
hvað mestum ógöngum síðustu
mánuði.
Við þetta ameríska orðaflóð
er ekki unnt að una. Lýsir það
furðulega litlu hugmyndaflugi
hjá eigendum þessara matsölu-
staða, að geta ekki valið þeim
íslensk nöfn þannig að þar komi
fram, hvers viðskiptavinirnir
mega vænta. Er hér með skorað
á þá sem hlut eiga að máli að
leggja höfuðið í bleyti og hugsa
á íslensku.
A-hluti rfkissjóðs:
Rekstrarafkoma jákvæð
um 1,6 milljarða króna
REKSTRARAFKOMA A-HLUTA RÍKISSJÓÐS
sem hlutfall af tekjum
+ 8,2
Rekstrarafkoma A-hluta ríkis-
sjóðs 1984 var hagstæð um 1
milljarð 614 milljónir króna eða
7,4 %af tekjum. A árinu 1983 var
afkoman neikvæð um 1,4 millj-
arða króna. Frá 1977 hefur
rekstrarafkoman sem hlutfall af
tekjum aðeíns einu sinni verið
hagstæðari, en það var árið
1982, eins og sést á meðfylgj-
andi súluriti.
A-hluti ríkissjóðs sýnir fjár-
reiðu ríkissjóðs og ríkisstofn-
ana, annarra en fyrirtækja og
sjóða í eigu ríkisins, en þeirra er
getið í B-hluta ríkisreiknings.
Tekjur A-hluta ríkissjóðs á
síðasta ári námu 22 milljörðum
88 milljónum króna, sem er
35,6% hækkun frá fyrra ári. Ot-
gjöld hækkuðu um 15,5% og
voru 20 milljarðar 474 milljónir
krónur. Stærsti hluti gjalda er
vegna heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytisins 38,1%.
Hlutfall einstakra tekjuflokka
í heildartekjum er sýnd á
sneiðmynd. Hækkun beinna
skatta frá fyrra ári er 23,5%, en
beinir skattar námu 3 milljörð-
um 230 milljónum króna. Tekjur
af sölu- og orkujöfnunargjaldi
voru um 8,2 milljarðar króna,
eða 37,1% heildartekna. Sölu-
gjald hækkaði milli ára um
37,6%. Fjöld af innflutningi
voru 3,58 milljarðar króna og
hækkuðu um 40%. Á árinu 1984
voru aðflutningsgjöld um 16,2%
af heildartekjum A-hluta ríkis-
sjóðs.
Eins og áður segir voru gjöld
vegna heilbrigðis- og trygg-
ingamála 38,1% af heildar-
gjöldum, en félagsmál 3,5%. Til
samans runnu 8 milljarðar 523
milljónir króna til þessara
málaflokka. Til menntamála var
ráðstafað 15,5% af heildargjöld-
um eða 3 milljörðum 181 milljón
króna. Um 60% heildarútgjalda
ríkissjóðs er varið til trygginga-,
félags-, og menntamála. Skipt-
ing útgjalda eftir ráðuneytum er
sýnd á sneiðmynd.
Ef litið er á hlutfall gjaldaliða
í heildarútgjöldum A-hluta á
síðasta ári, þá kemur í ljós að
25,2% gjaldanna er vegna líf-
eyris-, sjúkra- og slysatrygg-
inga. Laun og ýmis starfs-
mannaútgjöld eru 24,3% gjald-
anna. Lánasjóður islenskra
námsmanna tekur til sín 2%
gjaldanna, útflutningsbætur
vegna landbúnaðar 2% en nið-
urgreiðslur eru 3,8% af gjöldum
A-hluta.
HLUTFALL EIMSTAKRA GJALDATEGUNDA
í huildargjöldum A-hluta ríkissjóðs á árinu 1984
Ymsar tilfærslur
til aðila utan A-hlufa _
16,5%
Lánasjóður íslenskra
námsmanna 2
Laun og ymis
_ starf smannaútgjöld
24.3%
1977 1978 1979
I I P 1980 1981 1982
-0,4
-1.0
Húsbyggingarsióöui
1,9*1
Utflutningsbætur___
v, landbúnaöarafurða
2.0%
Niöurgreiöslur_____
3.8%
Lifeyris-, sjúkra-
og slysatryggingar_
25,2%
-2,5

8,8
vStofnkostnaöur
7,4%
HLUTFALL EINSTAKRA RAÐUNEVTA
í GJÖLDUM A-HLUTA RÍKISSJÓÐS A ARINU 1984
Fjárlaga og
hagsýslust Æösta stjórn ríkisins
Ríkisendurskoöun \ 0,8%
0,1%
Hagstofa Islands
0.1%
1984
5
9%
HLUTFALL EINSTAKA TEKJUFLOKKA l HEILDAR
TEKJUM A HLUTA RÍKISSJOOS A ARINU 1984
Ymsir
óbeinir skattar
Tekju- og
Forsætisráöuneytiö
0.6%
Viöskiptaráöuneytið 4,3 %
Iðnaöarráöuneytiö 5
Samgönguráöuneytið
10,6%
Menntamálaráðuneytiö
15,5%
Fjármálaráöuneytiö
3,9%
Utanríkisráöuneytið
1,5%
Landbúnaöarráöuneytiö
5%
Sjávarútvegsráöuneytið
1.7%
Dóms og
5,3% kirkjumálaráöun
Félagsmálaráöuneytið
'3,5%.
38.1%
Heilbr. og tryggingamálaráðuneytið
Sölu- og
orkujöfnunargi
Vegagerðin:
180 km af bundnu slitlagi lagðir í ár
Á ÞESSU ári verður 1650 milljónum króna af fjárlögum varið
til vegamála. Um 35% af þessari upphæð fara til viöhalds vega
og mannvirkja, en rúm 40% til nýrra þjóðvega. Bundið slitlag
á þjóðvegum landsins var í ársbyrjun 920 km en verður í
árslok 1100 km. Vegagerðin hefur aldrei lagt jafn mikið af
bundnu slitlagi á einu ári.
Bundiö slitlag
I árslok 1984____
Aætlaö 1985------
Hringvegurinn er sem
kunnugt er rúmlega 1400 km.
Þó er langt í land að hann
verði allur lagður bundnu
slitlagi. „Það er ekkert loka-
takmark okkar að leggja
slitlag á allan hringveginn,"
sagði Snæbjörn Jónasson
vegamálastjóri í viðtali við
Morgunblaðið. „Þjóðvegur 1
er ekki fjölfarnasti vegurinn
á mörgum stöðum á landinu,
og þarafleiðandi er ekki
nema hluti þessa slitlags á
honum." Fleiri sjónarmið en
umferðarþungi ráða þó ferð-
inni hjá vegagerðinni þegar
teknar eru ákvarðanir um
lagningu slitlags. Þannig
verður lagður 19 km kafli á
Skeiðarársandi í sumar, en
umferð þar er um 60 bílar á
dag á háannatimanum. Nær
allt slitlag sem lagt verður í
sumar fer í það að bæta við
eldri kafla eða tengja saman.
Þannig lengjast „sléttu"
kaflarnir á Þingvallavegin-
um, Vestur- og Suðurlandi, í
Eyjafirði og á Austfjörðum,
svo eitthvað sé nefnt.
Fjórar stærri ár verða
brúaðar í sumar. Þar er um
að ræða Stóru-Laxá í Ár-
nessýslu, Hvítá hjá Kljá-
fossi, Selá í Selárdal og
Bjarndalsá í Bröttubrekku.
Um 57 milljónir fara til brú-
argerðar á árinu. Einnig
verður unnið við ganga-
munna í Ólafsfjarðarmúla.
Um 170 milljónum verður
varið til viðgerðar á malar-
vegum, og kostnaður við
vetrarviðhald, heflun og ryk-
bindingu þeirra verður rúm-
lega 220 milljónir.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir PÉTUR PÉTURSSON
Kosningabaráttan í Svíþjóð:
Höfuðfylkingarnar eru jafnar
samkvæmt skoðanakönnunum
Skoðanakannanir benda til þess að fylgi höfuðfylkinganna í sænskum
stjórnmálum, hinnar sósíalísku fylkingar jafnaðarmanna og kommúnista
annars vegar og borgaraflokkanna hins vegar, sé mjög jafnt. I>ann 16.
júní voru birtar niðurstöður tveggja óháðra stofnana (IMU og SIFO) sem
byggja á svipuðum aðferðum. Um 1000 manns vorn beðnir að velja á milli
flokkanna á líkan hátt og á kosningadaginn — sem verður 15. september
nk.
Þessum tveim könnunum ber
ekki að öllu leyti saman.
Einkum er munur á fylgi Mið-
flokksins, sem gengur til kosn-
inga i bandalagi við Kristilega
sameiningarflokkinn (KDS).
Samkvæmt IMU fær þetta
bandalag 16% atkvæða (Miðfl.
12,5% og KDS 3,5%) en sam-
kvæmt hinni könnuninni, SIFO,
aðeins 11,5% (Miðfl. 9% og KDS
2,5%). Einnig er töluverður
munur á fylgi Móderataflokks-
ins (ihaldsfl.) sem SIFO-könnun-
in gefur 30% en IMU 25. Varð-
andi höfuðlínurnar, fylkingarn-
ar tvær, ber hins vegar þessum
könnunum vel saman. Sam-
kvæmt IMU hafa sósíalistar
samanlagt 49% atkvæða en
borgaraflokkarnir 47,5% en SI-
FO sýnir þær hnífjafnar, 49%
fylgi hvor um sig.
Batnandi afkoma ríkissjóðs og
ljósir punktar í fjárlagafrum-
varpi stjórnarinnar og fyrr á
þessu ári hafa án efa átt sinn
þátt í fylgisaukningu sósíalista á
fyrsta ársfjórðungi þessa árs.
Síðustu skoðanakannanir um fylgi
sænsku flokkanna 1985
JafuaanB.
MóderatiR
MMIokkar
l'rjáMjadir
Krntiktir
Akrír
IMll
Júbí Apríl
4W% 454%
25,0% 254%
124% 12.0%
64% 6,0%
64% 4,0%
34% 3,0%
34% 4.0%
100% 100%
nema söluskatt á matvælum hafi
áhrif á fylgi þeirra nú. Skoðan-
akannanir sýna aö 9 af 10 kjós-
endum styðja þessa kröfu.
Skoðanakannanir og kosningaspár
En hvað segja þessar skoðana-
kannanir um úrslit kosninganna
í haust? Margt getur gerst á
þremur mánuðum, lokaátök
kosningabaráttunnar eru fram-
undan. Einnig virðast margir
málaflokkum og hvers konar rík-
isstjórn þeir vildu helst að lokn-
um kosningum. Það kom fram að
27% þeirra, er spurðir voru, vilja
sósíalíska stjórn, 27% vilja borg-
aralega og 24% vilja samstjórn
jafnaðarmanna og borgara-
flokka. Jafnaðarmönnum var
best treyst til að leysa atvinnu-
leysisvandamálið og tryggja fé-
lagslegt öryggi. Miðflokknum
var best treyst fyrir umhverfis-
verndarmálum en frjálslyndum
og móderötum til að tryggja rétt
einstaklingsins gagnvart kerfinu
og lækkun skatta. Ef til þess
kæmi að borgaraleg stjórn yrði
vildu menn helst hafa formann
Móderataflokksins, Ulf Adel-
siro
Júní Maí
434% 444%
30,0% 304%
3,0% 3,0%
74% 7,0%
54% 5,0%
24% 2,0%
2,0% 2,0%
100% 100%
Sænska rikisstjórnin hefur itt undir bögg að sækja síðustu vikur og
mánuði enda minnkar fylgi stjórnarflokksins, Jafnaðarmanna. Myndin
sýnir mótmæli bænda í Stokkhólmi.
Séu síðustu niðurstöður born-
ar saman við næstu þar á undan,
frá því í apríl og maí í ár, ber
báðum aðilum saman um að
jafnaðarmenn standi nú verr að
vígi en í vor og er talið að síðustu
efnahagaðgerðir stjórnar jafn-
aðarmanna sem tilkynntar voru
13. maí sl. hafi valdið hér nokkru
um. Þessar aðgerðir miða að því
að draga úr einkaneyslu almenn-
ings og grunnvextir voru hækk-
aðir, sem þýðir að skuldugir hús-
eigendur verða illa úti. Einnig er
talið að undangengin átök á
vinnumarkaðinum, verkfall rík-
isstarfsmanna og verkbann
ríkisins hafi áhrif.
IMU-könnunin sýnir að
kommúnistar fá aukið fylgi, allt
að 6,5%, en í kosningunum 1982
fengu þeir 5,6%. Þetta er talið
stafa af því að um mánaðamótin
maí/júní neyddust jafnaðar-
menn tii þess að setjast að
samningaborði við kommúnista
varðandi lagafrumvörp í skatta-
málum, sem ekki náðu fram að
ganga á þingi nema með atkvæð-
um þeirra. Hefðu kommúnistar
greitt atkvæði með borgara-
flokknum hefði frumvarp ríkis-
stjórnarinnar fallið — en stjórn-
in varð aftur á móti að taka tölu-
vert tillit til krafna kommún-
ista. Einnig er talið að ein aðal-
krafa kommúnista um að af-
eða um 10% enn óráðnir hvað
þeir ætla að kjósa. SIFO-stofn-
unin hefur aldrei i skoðana-
könnunum sínum rætt við eins
marga sem eru óákveðnir og nú.
Það sem af er kosningabarátt-
unni hefur viðleitni stjórnmála-
mannanna að sannfæra fólkið
um „hina einu réttu stefnu" sem
sagt haft þveröfug áhrif — fleiri
hafa orðið óákveðnir.
Ef við lítum á hvernig
skoðanakönnununum í júní 1982
bar saman við niðurstöður kosn-
inganna það sama haust, i sept-
ember, sést að bæði SIFO og
IMU gerðu ráð fyrir sigri sósíal-
ísku fylkingarinnar. Minna var
að marka fylgi borgaraflokk-
anna innbyrðis og bendir það til
þess, eins og raunar niðurstöð-
urnar fyrir júní í ár, að þar liggi
hinn veiki punktur í öllum spám
sohn, sem forsætisráðherra.
Varðandi mikilvæg mál eins og
verðbólgu, skuldir ríkisins og
utanríkismál treystu svarendur
öllum flokkum jafn vel eða illa.
Fólk var einnig spurt að því, hve
miklu máli það skipti að ríkis
stjórnin væri annars vegar borg-
araleg og hins vega sósíalísk.
Eftirfarandi tafla sýnir niður
stöðuna: Borgirale* Sósúlísk
stjórn stjórn
mikhi betri 11% 13%
nokkru betri 20% 15%
eagu betrí 29% 29%
▼crri 11% 11%
miklu rerri 14% 17%
reit ekki 14% 15%
99% 100%
byggðum á þeim.
llrslit IMU- SIFO-
kosn. skoó- skoó-
sept anak. anak.
1982 mai/ mai/
júní jnní
1982 1982
Jafnaóarm. 45,6% 454% 464%
KommuniNt 5,6% 34% 44%
Móderatad. 23,6% 22,0% 274%
Miófl. 154% 12,0% 10,9%
KrjiLsl 5,9% 7,0% 7,0%
Hverju skiptir hver vinnur?
ítarleg könnun hefur verið
gerð á viðhorfum kjósenda nú í
vor á vegum SIFO og hagstof-
unnar (SCB). Þar var spurt sér-
staklega hvaða flokkum kjósend-
ur treystu best fyrir ákveðnum
Kosningabaráttan — og þar
með stjórnmálabaráttan hér í
Svíþjóð almennt — virðist snú
ast um það hvorir séu verri og
hvorir séu betri, þeir borgara-
legu eða sósíalistar, hverjum sé
best treystandi til þess að sitja
við stjórnvölinn og hverjir hafi
betur gert í fyrri stjórnum. Þessi
könnun bendir til þess, að al-
menningur sé ekki á sama máli
og stjórnmálamennirnir að
þessu leyti. Næstum því helm-
ingur kjósenda segir það ekki
skipta máli eða veit ekki hvorir
eru i betri stjórn, sósíalistar eða
borgaraflokkarnir.
Höfundur er félagsfræðingur og
írétUriUri Morgunbladsins í
Lundi í Svíþjóð.