Morgunblaðið - 21.07.1985, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. JÚLÍ 1985
Gengið um kirkjugarðinn
í Flatey á Breiðafirði
í gömlum kirkjugörðum má oft sjá frá hvaða tíma
legsteinar eru, þó ekki sé litið á áletranir. Það er
ekki frítt við að tískan, sem er svo máttug í lífi
okkar, hafi áhrif á það hvernig legsteinar eru
gerðir á hverjum tíma og hvernig búið er um leiði.
I vissum skilningi nær tískan þannig út yfir gröf
og dauða.
„Allt er
Kirkjan í Flmtey, séð gegnum sáluhliðið.
í heiminum
hverfult"
'n- -K-i' h* ívMlP sjwŒww* w'‘
f" v 'á
t*.
: T'Wj

’4.,! •' <0 yJSn 'wf
Þetta blasir við þegar komið er í
kirkjugarða víða um land. Þar eru
á leiðum trékrossar, steinkrossar,
jafnvel járnkrossar, granítleg-
steinar, hrjúfir grágrýtissteinar,
slípaðir steinar og hvítir
marmarasteinar svo eitthvað sé
nefnt. Lögun steinanna er einnig
mismunandi eftir því frá hvaða
tíma þeir eru. Uppréttir, skáhallir
eða láréttir hvíla þeir á leiðum
sem ýmist eru girt með steypu eða
tré, eða ógirt.
Allt þetta ber fyrir augu og
margt fleira í kirkjugörðum og
þegar nánar er að gáð má sjá að
viss einkenni eru frá hverjum
tíma. Oft má marka af legsteinum
þjóðfélagsstöðu þess er undir ligg-
ur, þó ekki sé það einhlítt. Og allra
síst nú á tímum.
Einn er sá kirkjugarður sem
mörgum fremur vitnar um forna
frægð — þar sem fyrirmenn hvíla
í röðum undir glæstum legstein-
um, sniðnum eftir þeirra tíma
tísku.
Það er sönnu næst að kirkju-
garðurinn í Flatey hefur yfir sér
undarlegan þokka. Flest þar innan
girðingar vitnar um hverfulleika
mannlífsins. Allt frá ryðbrunnum
járnkrossum og signum og skökk-
um legsteinum til ótal grænna af-
langra þúfna sem geyma fúin bein
Flateyinga sem áður börðust ötul-
lega gegn veðri og vindum á úfn-
um Breiðafirðinum. Að ekki sé
talað um konurnar sem máttu sjá
á eftir börnum sínum einu af öðru
ofan í moldina brúnu áður en þær
fengu sjálfar hvíldina.
Gamall Flateyingur sagði mér
að uppúr síðustu aldamótum hafi
kirkjugarðurinn í Flatey verið
eins og fínasti skrúðgarður en nú
hafa þar orðið umskipti á, í garð-
inum er mikið af hvönn og jafnvel
njóla, gróðurinn er svo þéttur að
skakkir og signir steinar og kross-
ar hverfa næstum í hann þegar
líða tekur á sumarið.
En eitt er það sem ekki hefur
breyst, útsýnið af hólnum þar sem
kirkjugarðurinn stendur. Það á
vart sinn líka fyrir fegurðar sakir.
Garðurinn er umlukinn hvítri
trérimlagirðingu og sáluhliðið er
gegnt kirkjunni sem stendur
nokkru austar en garðurinn.
Gamla kirkjan var áður innan
girðingar.
Á björtum sumardegi er fegurð-
in þarna slík að vissan um fall-
valtleika lísins víkur fyrir upphaf-
inni eilífðartilfinningu. Blá fjöllin
ber í fjarska við létt og ljósfingruð
ský, eyjarnar dökkar á brún eins
og dílar á glitrandi haffletinum.
Gömul hús álengdar, þögul og
leyndardómsfull, fuglasöngur og
lítil lömb að bíta grængresið í
kringum legsteinana.
Flest leiðin eru gömul en þó er
stöku sinnum grafið í garðinum
enn, síðast í fyrrasumar. f gesta-
bók veitingahússins Vogs í Flatey
má lesa nöfn fjölda fólks sem þar
sat erfidrykkju Pétru Sveinsínu
Ingólfsdóttur sem jarðsett var í
Flateyjarkirkjugarði í ágústmán-
uði í fyrra. Hún hvílir við hlið afa
síns Péturs Kúld Péturssonar og
ömmu sinnar Hallfríðar Aradótt-
ur. Pétur Kúld Pétursson fæddist í
Svefneyjum á Breiðafirði 1874.
„Legsteim" úr járni fri síöustn öld.
Steingirðing utan um leiðL
Foreldrar hans voru ungir ógiftir
elskendur sem ekki fengu að eig-
ast fyrr en tólf árum seinna.
Pétur var mikill sjómaður og
sigldi oft krappan sjó. Hann bjó
lengi í Skáleyjum , svo í Bjarnar-
eyjum og loks í Flatey. Bergsveinn
Skúlason segir um hann látinn að
með honum hafi horfið af sjón-
arsviðinu „einn sérkennilegasti
Breiðfirðingur sinnar samtíðar,
sannur fulltrúi horfinnar sjó-
mannastéttar — síðasti víkingur-
inn“.
Vestarlega í kirkjugarðinum
eru tveir skínandi hvítir marm-
aralegsteinar. Undir öðrum hvílir
ólafur Sívertsen. Hann var mikill
dugnaðarmaður, bóndi og útvegs-
maður og mikill menningarfröm-
uður. Á brúðkaupsdag hans 6.
október 1820 ákváðu hann og kona
hans Jóhanna Friðricka „að fá á
stofnsett eitt legatum af bókum og
peningum til eflingar upplýsingu,
siðgæði og dugnaði í Flateyjar-
hreppi".
Ólafur varð auðugastur maður á
Vesturlandi um sína daga. Sonur
þeirra Ólafs og Jóhönnu, séra Ei-
ríkur Kúld var um tíma prestur í
Flatey. Hann og kona hans, Þuríð-
ur Sveinbjarnardóttir Kúld,
misstu fjölda barna á æskuskeiði
og eru einhver þeirra ugglaust
jarðsett í Flateyjarkirkjugarði.
Af fimmtán börnum þeirra
komust tvö til fullorðinsára.
Brynjólfur Kúld, sem margir sam-
tíðarmenn sögðu hugþekkan gáfu-
mann, varð óreglu og ógæfu að
bráð og lést 37 ára gamall. Eftir
lifði móðir hans, orðin eignalaus
og hafði misst mann sinn og öll
börn. Dóttirin Jóhanna dó af
barnsförum tvítug að aldri. Um
hana orti Matthías Jochumson:
“Ertu dáin, unga vina mín
eru slokknuð blíðu ljósin þín?
Blæða bitru sárin,
brenna angurstárin.
Kveð mér huggun,
harpan veika mín.
Svona erfið urðu örlög Þuríðar,
þeirra glæstu, ættstóru og gáfuðu
konu. Drottinn fór ekki í mann-
greinarálit þá frekar en nú. Sorgin
er söm og jöfn hvort sem menn
leggja dýra danska marmara-
steina yfir ástvini sína eða fátæk-
legt íslenskt grágrýti.
Undir ryðbrunnum járnkrossi
innan ryðgaðrar járngirðingar
hvílir Brynjólfur Bogason Bene-
diktsen ásamt þremur sonum sin-
um. Brynjólfur reisti elstu bók-
hlöðu íslendinga sem enn stendur.
Bókhlaðan er lítið hús, gulmálað,
steinsnar frá kirkjunni. Þar eru
nú engar bækur geymdar og hið
dýrmæta bókasafn Flateyinga á
bak og burt.
Brynjólfur var mikill mektar-
maður, kaupmaður í Flatey og
sterkríkur. Hann lést árið 1870 á