Morgunblaðið - 15.09.1985, Qupperneq 10

10 B
MORGUNBLAÐID, SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 1985
Ólafur Bachmann atvinnurekandi í Kaliforníu:
Framleiddi rafmagn
með vindmyllu
13 ára gamall
Maður er nefndur Ólafur Bachmann, fæddur
á Urðarstíg 5,28. september 1920. Úppalinn
í Hafnarfirði, menntaður í tæknifræði í
Bandaríkjunum og atvinnurekandi í
Kaliforníu síðan árið 1956. Fyrirtækið heitir
„Bachmann Industries“ og framleiðir það
ýmis tæki fyrir málmiðnað, landbúnað og
gúmmíiðnað. Eru þetta hugvitsafurðir Ólafs,
sem snemma heillaðist af rafmagsnfræði og
tók aö smíða ótrúlegustu hluti úr
frumstæðum efnivið. Ólafur er auk þess
lærður flugmaöur og verður komið nánar að
því ásamt öðru síðar í þessum pistli.
Ólafur kom hingað til lands til að hitta
vini og vandamenn í ágústmánuði og var
fram í september, en er nú horfínn til
Kaliforníu á nýjan leik. Morgunblaðið
heimsótti hugvitsmanninn á heimili vinar
hans skömmu fyrir brottfarardaginn. Spjallið
byrjar á því hvort ættarnafnið sé ritað með
c eða k, því blm. sér ekki betur en að
ósamræmi sé í því í auglýsingabæklingum
og sýnishornum af umfjöllun um framleiðslu
Ólafs í erlendum blöðum.
Ólafur Bachmann
Morgunblaðið/Bjarni Giríksson
Ólafur, fyrir miöju, hitti á dögunum Brynjar Haraldsson tæknifrsöing, annar f.h., eiginkonu hans og foreldra.
Sjá nánar um tengsl þeirra í texta...
„Það er ritað með c-i, síðan
Hallgrímur Bachmann lærði til
læknis í útlöndum og tók sér „sigl-
ingarnafnið" Bachmann. Menn
skipuðu sér í hefðarflokka hér á
landi í þá daga ef þeir voru „sigld-
ir“ sem kallað var og allir skilja
enn í dag. Nafnið á rætur að rekja
300 ár aftur í tímann eða svo og
Hallgrímur varð e.t.v. kunnastur
fyrir að taka prest hörkutaki í
kirkju og varpa honum út úr hús-
inu. Hann var kraftakarl og ég hef
alltaf haft tilhneigingu til' að
kunna heldur vel við hann,“ segir
Ólafur.
„En hvað um það, ég eyddi
sokkabandsárum mínum suður í
Hafnarfirði, ólst þar upp hjá Sig-
ríði Þórðardóttur og Ara Jóhann-
essyni. Hafnarfjörður var þá að-
eins 2-3000 manna þorp, en ég á
afar góðar minningar frá árum
mínum þar í bæ. Þetta voru
strangir tímar, þannig fór ég að
vinna í fiski 7 ára gamall og síðan
var maður á kafi í uppskipun á
fiski, kolum og salti, öll börn voru
í þessu, þetta var algeng barna-
vinna og þó ég hafi eflaust verið
leiður að þurfa að vinna svona
mikið á þessum aldri, þá sé ég
ekki eftir því, þetta var gott vega-
nesti fyrir framtíðina."
Fórstu snemma að fá
hugmyndir og
framkvæma þær?
„Já, ég var alltaf að grúska í
tæknilegum hlutum, sérstaklega
var mér rafmagnið hugleikið. En
það var við ramman reip að draga,
aðstaða fyrir barn að koma hug-
myndum sem þessum til fram-
kvæmda var ekki upp á það besta.
Ég get nefnt sem dæmi, að þegar
ég var 12 eða 13 ára, bað vinur
minn einn, Lárus Bjarnason, mig
um að smíða fyrir sig skauta úr
vörubílsfjöður. Var ég fús til þess,
en vinnuaðstöðu hafði ég litla eða
enga. Helst ég gæti stungið mér í
kjallarann hjá afa, en þar var
ekkert ljós. Ljósaperur voru dýrar
í þá daga og það þýddi ekkert fyrir
mig að reyna að fá peru í kjall-
arann. En ég fann ráð við þessu,
setti rafal úr bíl á reiðhjólagjörð
og setti blöð á milli teina. Þannig
fékk ég vindmyllu og setti allt
dótið á grind sem ég hengdi upp á
skorsteininn. Leiddi ég svo vír úr
grindinni niður í kjallara og tengdi
hann við batterí og þannig fékk ég
ljós.
— Svona gekk þetta í fáeina
daga, en svo tók að hvessa og þá
kárnaði gamanið, því vindmyllan
mín fór þá að titra og skjálfa með
miklum gný og húnn á kolaofnin-
um tók að titra ákaflega. Eftir því
sem það hvessti meira, þeim mun
hræddari varð ég, því afi var skap-
maður mikill og svefnfriður var
enginn. Ég grúfði mig undir sæng-
ina lafhræddur, vissi að hann
myndi koma, en bara ekki hvenær
upp úr syði hjá honum. Loks þusti
hann inn til mín og skipaði mér
að taka grindina niður og mátti ég
snauta upp á þak í öskrandi veðri
og þá voru auðvitað allir hræddir
um mig, að ég myndi falla af
þakinu og slasa mig. Þetta gekk
þó allt stórslysalaust, en nú var ég
aftur orðinn ljóslaus og skautarnir
ekki búnir.
— Ég greip því til þess ráðs
að nota reiðhjólagjörðina áfram,
festi spaðana á hana að utanverðu
og lét vatn leka ofan á blöðin.
Aftur fékk ég ljós, en aftur lét afi
til sín taka, vatnið var of dýrt til
að henda í svona vitleysu. Þá fór
ég að gefa rafmagnsmælinum
gaum og tók eftir því, að ef ég
notaði svokallaða „hálfspennu", þá
hreyfðist ekki álestrarmælirinn.
Ég varð að vonum ákaflega glaður
yfir þessari uppfinningu og flýtti
mér að segja afa og öllu heimilis-
fólkinu frá henni. En þá sagði afi:
„Nú ertu farinn að stela.“ Ég
gleymi þessu aldrei og heiðarleiki
afa hafði ákaflega mikil áhrif á
mig, bæði þá og svo síðar meir.
En hann breytti því ekki, að þó ég
hefði fundið þrjár leiðir til að fá
ljós án þess að afi þyrfti að fjár-
festa í ljósaperu, þá sat ég enn
uppi ljóslaus. Það varð úr, að afi
færði mér 5 kerta peru og gat ég
þá farið að smíða. Fyrst skautana
og kláraði ég þá með aðstoð vél-
smiðju einnar í Hafnarfirði sem
hjálpaði mér að mýkja stálið.
Fyrir nokkrum árum hitti ég Lár-
us og fórum við að tala um skaut-
ana. Kom þá i ljós, að hann átti
þá enn og gaf hann mér þá eftir
öll þessi ár.
— Ég smíðaði svo allt mögu-
legt, m.a. útvarpstæki sem amma
mín austur í Flóa notaði og átti í
mörg ár. Einnig smíðaði ég talstöð
og fleira. Ég fann það að þeir hjá
Ríkisútvarpinu litu þessar smíðar
mínar hornauga, voru lítið hrifnir
af þeim, enda mátti ekkert smíða
eða gera í þessum málum. En þeir
létu mig í friði, líklega vegna þess
að ég var bara barn.“
Hvenær kom flugið til
skjalanna?
„Ég fór í tæknifræðinám til
Minneapolis í Minnesota-ríki f
Bandaríkjunum og lærði þar flug.
þetta var bara fyrir sportið og
þegar ég kom heim aftur, keypti ég
flugvél af „Fleet Finch“-gerð, tví-
þekju af tegund sem notuð var til
að þjálfa herflugmenn vestra. Ég
keypti hana alveg nýja frá Kan-
ada. Svo tók ég atvinnuflugmanns-
próf, ekki af áhuga á að vinna sem
flugmaður, heldur taldi ég að það
gæti komið sér vel að hafa réttind-
in. Mér fannst þetta spennandi, ég
flaug mikið fyrir þáverandi flug-
málayfirvöld í leit að mögulegum
flugvöllum sem nota mætti ef til
nauðlendinga, sjúkraflugs eða bil-
ana kæmi. Erlingur Erlingsson var
þá flugumferðarstjóri og ég fór
mikið með Hauki Classen í þessa
athugunarleiðangra. Ails lenti ég
á 108 stöðum þar sem aldrei hafði
verið lent áður og mér þótti það
mikið ævintýri. Aðstæðurnar voru
misgóðar, oft lélegar. Samt henti
aðeins einu sinni óhapp, þá slóst
annar vængurinn í stein. Það var
ekki svo undarlegt, því þá lenti ég
í þurrum og grýttum árfarvegi
austur á landi.“
„Þú lentir einu sinni
í eftirminnilegu
sjúkraflugi ekki satt?
„Jú, það gætu verið eitthvað um
30 ár síðan. Það kom neyðarkall
til flugturnsins frá bændaskólan-
um á Hvanneyri í Borgarfirði. Þar
var fársjúkt barn sem var svo
aðframkomið að læknar á staðnum
sáu enga leið aðra til að bjarga
lífi þess en að koma því I sjúkra-
hús í Reykjavík. Þetta var að vetri
til, seint um kvöld og í bandsjóð-
andi vitlausu veðri. Um flutning í
bíl var því ekki að ræða. Ég var
kominn með töluverða reynslu
þegar hér var komið sögu og var
því spurður hvort ég treysti mér.
Veðrið í ágúst:
Sólríkt sunnanlands en kalt
og úrkomusamt fyrir norðan
VEÐURGUÐIRNIR voru Sunnlend-
ingum hliöhollir í ágústmánuöi,
þurrkar voru miklir og sólskins-
stundir hafa ekki talist fleiri í þess-
um mánuöi síðan 1965. En veður-
blíðan sunnanlands hefur veriö
nokkuð á kostnað Norðlendinga, en
þeir hafa þurft aö búa við óvenju
mikla vætu og kulda miöaö við
þennan árstíma.
Adda Bára Sigfúsdóttir, for-
stöðumaður veðurfarsdeildar Veð-
urstofunnar lýsti veðurfari mán-
aðarins svo:
„Norðlægar áttir voru ríkjandi
í ágúst og setti það svip á tíðarfar-
ið. Sólríkt var og þurrt um sunnan-
vert landið, en norðaustanlands
var úrkomusamt og kalt. Meðalhiti
í Reykjavík reyndist vera 10,6 stig,
sem er um það bil í meðallagi
áranna 1931—60, en á Akureyri
var meðalhiti 8,4 stig, 1,9 stigi
undir meðallagi, eða jafnkalt og í
ágúst 1979. f Hjarðarnesi í Horna-
firði var meðalhitinn 9,3 stig og
5,7 stig á Hveravöllum. Næturfrost
var sums staðar á landinu í síðustu
viku mánaðarins og snjóaði víða í
fjöll.
Úrkoma í Reykjavík mældist 18
millimetrar, sem er um það bil
fjórðungur meðalúrkomu. Var
þetta þurrasti ágústmánuður frá
1963. A Akureyri mældust 65 milli-
metrar og er það hið mesta í ágúst
frá 1961. í Hjarðarnesi mældist
úrkoma 56 millimetrar og 64 milli-
metrar á Hveravöllum.
Sólskinsstundir í Reykjavík
reyndust 212, hið mesta í ágúst
síðan 1965. Á Akureyri mældist
sólskin aðeins í 91 klukkustund og
hefur ekki orðið minna þar frá
1969. Á Hveravöllum mældust 133
sólskinsstundir."
Um sumarið í heild sagði Adda
Bára:
„Hitinn í Reykjavík hefur verið
nærri meðallagi það sem af er
sumrinu, en kalt á Akureyri, þótt
kuldinn hafi ekki verið jafnmikill
og árið 1979. Mánuðirnir júní og
ágúst eru samtals þeir þurrustu í
Reykjavík frá 1963, en þeir úr-
komusömustu á Akureyri frá 1972.
Sólríkt hefur verið þessa mánuði
í Reykjavík, og hefur ekki mælst
þar jafn mikið sólskin frá 1974. Á
Akureyri hefur sól ekki verið
minni frá 1979.“