Morgunblaðið - 10.11.1985, Blaðsíða 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR10. NÓVEMBER1985
Yelena Bonner er gísl á meðan
Genfarfundurinn stendur yfír
„Þaö voru einkum tvær ástæður
fyrir því að ég kaus að yfirgefa
Sovétríkin og setjast að á Vestur-
löndum,“ sagði Michael S. Voslen-
sky, prófessor og forstöðumaður
Sovétrannsóknarstofnunarinnar í
Miinchen, er blaðamaður Morgun-
blaðsins hitti hann að máli á Hótel
Loftleiðum í vikunni. Voslensky var
51 árs að aldri, háttsettur embættis-
og fræðimaður, er hann kom vestur
árið 1972. Kunnastur er hann fyrir
bókina Nomenklatura, sem fjallar
um valdastéttina í Sovétríkjunum og
kom fyrst út fyrir fimm árum.
„Ég var sagnfræðingur og
stjórnfræðingur í Sovétríkjunum
og hafði skrifað fjórar bækur og
ótal greinar í blöð og tímarit. En
í starfi mínu og skrifum varð ég
ætíð að gefa mér niðurstöðurnar
fyrirfram. Ég varð að álykta í
samræmi við stefnu kommúnista-
flokksins á hverjum tíma, en ekki
á grundvelli röksemda og sjálf-
stæðrar yfirvegunar. Fræðileg
niðurstaða var aðeins rétt ef hún
var í samræmi við hina opinberu
línu. Þetta gat ég ekki sætt mig
við til lengdar," sagði Voslenski.
„Hitt atriðið, sem réð mestu um
brottför mína, var einfaldlega
sovéskt þjóðfélagskerfi. Sovétríkin
erU sannarlega ekki það land, sem
valdhafar láta í veðri vaka, heldur
alræðisríki, þar sem stjórnað er
af harðýðgi. Þjóðskipulagið sjálft
viðheldur efnahagslegri og félags-
legri stöðnun."
Yurchenko verður skot-
inn
Ákvörðun Voslenskys að setjast
að á Vesturlöndum vakti mikla
reiði sovéskra valdhafa á sínum
tíma. Leyniþjónustan, KGB, gerði
tilraun til að ræna honum í Vínar-
borg skömmu síðar. Það ráðabrugg
mistókst og líka tilraun til að ráða
hann af dögum með eitri (í Bremen
í september 1981). Það lá því bein-
ast við að spyrja hann um mál
Sovétmannsins Vitaly Yurchenko,
sem mjög hefur verið í fjölmiðlum
undanfarna daga. Yurchenko,
háttsettur yfirmaður í KGB, baðst
hælis á Vesturlöndum í ágúst sl.
og veitti Bandaríkjamönnum upp-
lýsingar um njósnir Sovétmanna
á Vesturlöndum, sem talið er að
séu mjög mikilsverðar. Á mánudag
birtist hann óvænt á blaðamanna-
fundi í sovéska sendiráðinu í
Washington og fullyrti að sér hefði
verið rænt af bandarísku leyni-
þjónustunni, sem hefði reynt að
þvinga hann til sagna.
„Yurchenko er áreiðanlega ekki
frjáls maður," sagði Voslensky,
„frekar en t.d. Oleg Bitlov, sem
sneri heim til Sovétríkjanna með
sams konar hætti í fyrra. Þessi
atburður er settur á svið af sov-
ésku leyniþjónustunni eftir að hún
hefur rænt Yurchenko. Hann verð-
ur skotinn, þegar hann kemur
heim.“
Voslensky sagði, að hver sá sem
kynnti sér alla málavöxtu gæti séð
að sú saga sem Yurchenko sagði í
sovéska sendiráðinu væri ósönn.
Hann væri beittur hótunum á
sama hátt og samherjar Stalíns,
sem j átuðu á sig á hina ótrúlegustu
hluti við Moskvuréttarhöldin á
fjórða áratugnum. „Væri eitthvað
hæft í sögunni hefði ekki verið
staðið að þessu máli eins og gert
var. Auðvitað gaf Yurchenko
Bandaríkjamönnum upplýsingar
og trúir nokkur því að William
Casey, yfirmaður CIA, hefði boðið
honum til kvöldverðar heima hjá
sér ef hann væri fangi á valdi
deyfilyfja?"
Ekki „nýr stíll“ Sovét-
leiðtoga
„Allt talið um „nýjan stíl“ hinna
nýju forystumanna í Sovétríkjun-
um er ýkjukennt,“ sagði Vosl-
ensky. „Þetta er í rauninni sá
framgöngumáti sem tekinn var
upp að Stalín látnum. Eru menn
búnir að gleyma Nikitka Krusjeff
og uppátækjum hans á Vestur-
löndum? Og fundunum sem hann
átti með Eisenhower og Kennedy?
Hann var líka vinsæll í fjölmiðlum.
Gorbachev fer troðnar slóðir í
þessu tilliti. Það sem er nýtt og
undarlegt í þeirri uppstokkun sem
orðið hefur í leiðtogasveitinni í
Sovétríkjunum er hins vegar Shev-
ardnadze. Hann er gerður að utan-
ríkisráðherra og er þó gersamlega
reynslulaus á því sviði. Fyrirrenn-
ari hans, Andrei Gromyko, er
þrautreyndur maður og var skól-
aður í utanríkisþjónustunni þegar
hann tók við utanríkisráðherra-
embættinu. Hann hafði sótt
Yalta-fundinn með Stalín. En
þetta boðar samt að mínu viti enga
stefnubreytingu."
Haldlaus rök gegn
ferðafrelsi Sakharovs
Talinu var vikið að máli andófs-
mannsins Andreis Sakharov og
konu hans Yelenu Bonner, sem búa
í einangrun í Gorkí í Sovétríkjun-
um. Voslensky var spurður um
skýringu á þeim fregnum og
myndum af Sakharov-hjónunum
sem KGB hefur af og til sent til
Vesturlanda.
„Þeir vilja bara sýna að Sakh-
arov er á lífi, enda þótt hann hafi
verið í mótmælasvelti. Og líka að
hann sé ekki alvarlega veikur.
Þetta er gert til að lægja mót-
mælaöldur á Vesturlöndum og
friða þá sem óttast að hann sæti
illri meðferð."
Voslensky kvaðst eiga erfitt með
að svara því hvort hann teldi að
Sakharov yrði einhvern tíma leyft
að fara frjálsum ferða sinna. Hann
sagðist hafa trúað því um tíma að
honum yrði sleppt og þá sem lið í
viðleitni Gorbachevs til að sýna
sig sem frjálslyndan mann. Öll þau
rök, sem Sovétstjórnin bæri fram
til að banna honum að fara úr
landi, væru hins vegar haldlaus,
enda hefði Sakharov ekki unnið
við kjarnorkurannsóknir í nærri
tvo áratugi.
Hvað þá með konu Sakharovs,
Yelenu Bonner? Nú hefur verið
upplýst að hún fái að fara úr landi
í lok nóvember til að leita sér
læknishjálpar.
„Frú Bonner fær ekki að fara úr
landi fyrr en að fundi Gorbachevs
og Reagans í Genf loknum,“ sagði
Voslensky. „Það þýðir einfaldlega
að hún er gísl Sovétstjórnarinnar
á meðan á fundinum stendur. Það
er verið að nota hana til að þrýsta
á Bandaríkjamenn að hafa ekki
hátt um mannréttindamál í Genf.
Ef þeir gera mannréttindi að
Rætt við Michael
S. Voslensky,
einn háttsettasta
Sovétborgara
sem sest
hefur að á
Vesturlöndum
óþægilegu máli fyrir Sovétstjórn-
ina á meðan á fundinum stendur,
verður afstaðan til Yelenu Bonner
endurskoðuð. En ég held að þrýst-
ingur af þessu tagi borgi sig ekki.
Hann skapar ekki gott andrúms-
loft, hvorki í Genf né annars stað-
ar. Vestrænir stjórnmálamenn
átta sig á því hvað Gorbachev er
að gera og sjá að hann uppfyllir
ekki þau fyrirheit sem sumir
bundu við hann. Dæmið um sov-
ésku ritstjórana fjóra sem tóku
viðtal við Reagan bandaríkjafor-
seta fyrir nokkrum dögum og birtu
aðeins brot af því með ýtarlegum
athugasemdum í einu dagblaði er
líka lærdómsríkt í þessu sam-
hengi."
Umbætur rekast á hags-
muni valdastéttarinnar
„Það er ágætt að leiðtogafundur-
inn skuli haldinn í Genf,“ sagði
Voslensky, „en það er varhugavert
að búast við einhverjum raun-
verulegum árangri af honum. Við
verðum að hafa í huga að forseti
Bandaríkjanna getur aðeins sam-
þykkt það, sem líklegt er að kjós-
endur fallist á, og leiðtogi Sovét-
ríkjanna aðeins fallist á samkomu-
lag, sem nomenklatura, valdastétt-
in í landinu, getur sætt sig við.
Bók í tilefni 150 ára
afmælis Matthías-
ar Jochumssonar
Á MORGUN, mánudaginn 11. nóv-
ember, eru lióin 150 ár frá fæðingu
Matthíasar Jochumssonar. Af því
tilefni kemur á morgun út bókin
„Þjóðskáldið séra Matthías Joch-
umsson“ eftir Ólaf I. Magnússon.
Höfundur er fæddur á ísafirði
en hefur verið búsettur í Reykjavík
síðustu 30 árin. Hann var lengi
starfandi sem gjaldkeri og bókari
Háskóla íslands. Ólafur var spurð-
ur um ástæðu þess að hann réðst
í að skrifa bók um séra Matthías:
„Ég var að skrifa þætti um leik-
rit og leikritahöfunda — og kom
að Matthíasi. Þátturinn um Matt-
hías átti upphaflega aðeins að vera
einn hluti bókar en textinn varð
fljótlega miklu lengri en ætlað var
þannig að ég freistaðist til að setja
saman heila bók um hann,“ sagði
ólafur.
Hefurðu verið lengi að skrifa bók-
ina?
„Já, já. Það var um síðustu há-
tíðar að ég ákvað að ráðast í þetta
þannig að ég hef verið veturinn
og sumarið að skrifa Ég stefndi
að því að koma bókinni út á af-
mælisdegi Matthíasar og mér sýn-
ist það ætla að takast. Hann fædd-
ist á Skógum í Barðastrandarsýslu
11. nóvember 1835.“
Ólafur gefur bókina út sjálfur —
„ég fékk engan til að gefa hana út
fyrir mig og vildi ekki bakka með
þetta þar sem ég hafði verið lengi
að. Ákvað því að gera það sjálfur.
Það er spennandi — en ætli maður
fari ekki á hausinn við þetta! Og
þó, ég er vongóður um að hún
seljist vel,“ sagði hann.
Ólafur var spurður hvort hann
hefði fengist mikið við skriftir um
ævina:
„Ég hef fengist mikið við að
skrifa já — en það hafa nú mest
verið tölur!“ svaraði hann að
bragði; en hann starfaði sem bók-
ari og gjaldkeri eins og áður sagði.
„Annars er ég núna að skrifa um
leiklist á Islandi á síðastliðinni
Morgunblaftið/Bjarni
Ólafur I. Magnússon, höfundur bók-
arinnar um séra Matthías.
Höfundurinn, Ólaf-
ur I. Magnússon,
gefur hana sjálfur út
öld, og kannski skrifa ég um leik-
list á ísafirði, ef aldurinn leyfir
og guð lofar.“
Var mikill leiklistaráhugi á ísafirði
er þú varst þar?
„Já, það var mikill áhugi fyrir
leiklistinni. Og þó maður hafi ekki
haft mikinn tíma var alltaf gaman
að vera með. Ég lék t.d. í Skugga-
Sveini á ísafirði og einnig hef ég
lesið mikið eftir Matthías, þannig
að ég þekki verk hans vel.“