Morgunblaðið - 10.11.1985, Blaðsíða 28

28 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR10. NÓVEMBER1985
Á stjórnpalli Týs við Norðausturland í febrúar 1976, Guómundur Kjærnested skipherra, Birgir Jónsson 2. stýrimaó-
ur, Sigurjón Jónsson vióvaningur.
Við rífum
þá á hol
Um miðjan nóvember kemur síðari hluti ævisögu Guðmundar Kjærnested skip-
herra á markaðinn. í þessum hluta bókarinnar segir Guðmundur meðal annars
frá hinni hörðu baráttu sem hann og aðrir Landhelgisgæslumenn háðu á miðunum
eftir útfærslu fiskiveiðilögsögunnar í §0 og síðan 200 mflur. Þetta var þrotlaust
stríð við landhelgisbrjóta, dráttarbáta og herskip sem áttu að vernda þá við
landhelgisveiðarnar.
Sveinn Sæmundsson skráði bókina „Guðmundur skipherra Kjærnested“.
Morgunblaðið birtir hér kafla úr bókinni um það þegar freigátunni Falmouth
mistókst að sökkva varðskipinu Tý.
Allt frá mánaðamótunum
apríl/maí hafði upplausnarástand
ríkt á miðunum fyrir austan.
Bresku togararnir höfðu lítið sem
ekkert getað veitt vegna aðgerða
varðskipanna og hótanir um heim-
siglingu voru sendar nær daglega.
Freigáturnar sem breski flotinn
hafði á miðunum ásamt dráttar-
bátum komu ekki að því gagni sem
til var ætlast. Góð sjómennska
íslenskra varðskipsmanna, skip-
herra jafnt sem áhafna, vó upp á
móti þeim yfirburðum sem stærri
og hraðskreiðari skip veittu breska
flotanum. Þetta vissu bresku tog-
araskipstjórarnir mæta vel. Þess
vegna þorðu þeir ekki að hætta
veiðarfærum sínum en létu reka
eða lónuðu um. Einn skipstjórinn
hafði kastað trollinu, vel varinn
af öðrum skipum. Hann tilkynnti
að ekki væru þessar veiðar fyrir
heimamarkað heldur fyrir flotann
á svæðinu.
Síðdegis fimmtudaginn 6. maí
barst togurunum skeyti frá bresku
ríkisstjórninni þess efnis að varnir
yrðu stórauknar á íslandsmiðum.
Freigáturnar fengu ný fyrirmæli
um að sýna hörku og tilkynnt var
að tvær freigátur í viðbót yrðu
sendar frá Bretlandi.
Þegar kvöldaði varð stinnings-
kaldi, sex vindstig af suð-
suðvestri, þungur sjór og súld. ís-
lensku varðskipin fjögur, óðinn,
Baldur, Ver og Týr, sigldu innan
um togaraflotann en freigáturnar
Galathea F 18, Falmouth F 113,
Mermaid F 76 og Gurkha F 122
ásamt dráttarbátunum Lloydsman
og Statesman sigldu þétt með
varðskipunum og sýndust til alls
Ifkleg.
Skipshöfnin á Tý sat að kvöld-
verði, hafði nýlokið matnum og
hlustaði á fréttirnar frá Reykja-
vík, þegar hringt var úr brúnni.
Herskip og dráttarbátur nálguð-
ust. Skipherrann flýtti sér á
stjórnpall. Skipið hafði verið á
hægri ferð. Nú var hraðinn aukinn.
Hringt í vélarrúm og vélstjóra á
vakt tilkynnt að átök gætu verið
framundan. Beðinn að setja báðar
dælurnar fyrir stýrisvélina í gang.
Freigáturnar Galathea og
Falmouth náðu varðskipinu brátt
og sigldu þétt sín að hvoru borði
Týs. Dráttarbáturinn Lloydsman
kom i kjölfarið. Þegar þessi stóri
og kraftmikli úthafsdráttarbátur
nálgaðist urðu varðskipsmenn að
sigla með þeim hraða að dráttar-
bátarnir næðu ekki að sigla á skip-
in.
Freigáturnar þrengdu að Tý og
sigldu nokkra faðma frá honum.
Herskipin höfðu hvatt togaramenn
til veiða, nú skyldi vörnin verða
algjör: engin varðskip mundu
framar trufla landhelgisbrjótana.
Eftir að hafa siglt meðfram Tý f
tæpa klukkustund ákvað skipherr-
ann á Galathea, sem jafnframt var
yfirmaður flotans á Hvalbaks-
svæðinu, að fara annað. Galathea
og Lloydsman viku frá og hófu
fljótlega að áreita önnur varðskip.
Guðmundi skipherra Kjærnested
var ljóst að ný fyrirmæli herskip-
anna þýddu harðari baráttu,
ósvífnari ásiglingar og að samtím-
is yrði erfiðara að halda veiðiflot-
anum í skefjum. Það var klukkan
rúmlega átta um kvöldið. Týr á
suðlægri stefnu. Falmouth nokkra
faðma frá til bakborðs. Snögglega
beygði herskipið á Tý, renndi að
varðskipinu en tók síðan krappa
beygju til bakborðs og sló skut-
horninu í bóg varðskipsins. Það
brast og brakaði í skipinu og það
hallaðist við höggið en hélt sömu
stefnu og ferð. Guðmundur bað
ólaf Val 1. stýrimann að athuga
skemmdirnar. Stórt gat hafði
komið á bóginn um það bil einn
metra fyrir aftan hnífil og þar
bognuöu bönd og plötur í byrðingi.
Þeir hófust strax handa að gera
við skemmdirnar til bráðabirgða.
ólafur Ragnarsson bátsmaður og
Sófus Alexandersson háseti unnu
að þessu ásamt Ólafi Val, sem
stjórnaði verkinu. Týr hélt áfram
að sex togurum, sem létu reka.
Varðskipið Ver, skipherra Krist-
inn Árnason, kom nú til Týs.
Guðmundur sagði Kristni að fyigja
sér eftir. Hann ætlaði að kanna
til þrautar hvort einhverjir í flot-
anum hefðu byrjað að fiska.
í þessari ferð voru aðeins tveir
stýrimenn á Tý. Birgir Jónsson 2.
stýrimaður hafði verið afskráður
vegna veikinda og farið í land í
Neskaupstað tveim dögum áður.
Þeir Ólafur Valur 1. stýrimaður
og Tryggvi Bjarnason 3. stýrimað-
ur gengu því tviskiptar vaktir. Nú
var Tryggvi í brúnni ásamt Guð-
mundi og Guðjóni Karlssyni, sem
stóð við stýrið. Jón Steindórsson
loftskeytamaður heyrði að her-
skipin gerðu harða hríð að hinum
varðskipunum. Nú var það Baldur,
sem freigátan Mermaid lagði í
einelti. Herskipsmenn kölluðu i
Baldur, sögðust ekki ábyrgjast
afleiðingarnar ef varðskipið
reyndi að nálgast togarahópinn.
Höskuldur Skarphéðinsson skip-
herra á Baldri lét kvitta fyrir þessa
orðsendingu, en setti síðan á ferð
og stefndi að togurunum.
Rétt áður hafði óðinn, skipherra
Helgi Hallvarðsson, gert sig líkleg-
an til þess að klippa á togvíra
togarans Ross Ramillies GY 53.
Freigátan Gurkha sigldi á óðinn
bakborðsmegin og bægði honum
þar með frá togaranum. Brúar-
vængur óðins beyglaðist en gat
kom á freigátuna að framanverðu.
Á meðan þessu fór fram, fóru Týr
og Ver að togurum sem létu reka
en síðar að öðrum sem eftir hrað-
anum að dæma gátu verið að veið-
um.
Freigátan Mermaid hafði nú
gert alvöru úr hótunum sínum við
Baldur. Hvað eftir annað reyndu
herskipsmenn ásiglingar en Bald-
ur var snar í snúningum, komst
jafnan undan. Eftir margar ásigl-
ingaratilraunir tókst freigátunni
að sigla á Baldur sem sneri enn
undan, en nú lenti herskipið á
afturhorni Baldurs með þeim af-
leiðingum að stórt gat kom á
miðsíðu þess. Gatið var um hálfur
metri á breidd og eins og hálfs
metra langt. Þar með var freigátan
Mermaid óvíg að sinni.
Skömmu síðar reyndi Gurkha
að sigla á óðin, sem tókst að víkja
sér undan. Aftur reyndi herskipið
og nú skullu skipin saman. Þeir
sögðu í talstöðinni að skemmdir
væru litlar. Um borð í Tý höfðu
skipsmenn næstum lokið viðgerð.
Troðið dýnum og teppum í gatið
una“, varð þegar viss um að þeir
tveir væru á veiðum. Hann til-
kynnti Guðmundi skipherra þetta.
Ertu viss um að hafa heyrt rétt?,
spurði Guðmundur. Já, alveg viss,
svaraði loftskeytamaðurinn. Ég
heyrði til þeirra á VHF svo þeir
hljóta að vera hérna. Guðmundur
gekk að stjórntækjunum og jók
ferðina. í tölvuradarnum sá hann
tvö skip sem fóru með grunsamleg-
um hraða, hann setti stefnu á þau.
Augnabliki áður hafði hann
orðið þess fullviss að þarna væru
skipin sem Jón loftskeytamaður
hafði heyrt í. Nú voru gefnar
snöggar skipanir: Hringið út!
Mann á stýrið!
Um leið og sírenur varðskipsins
gullu, hraðaði skipshöfnin sér í
viðbragðsstöðu. Vélstjórar, sem
voru á frívakt, komu í stjórnstöð
vélarrúms. Nú var allt gert klárt
til aðgerða. Á siglingunni hafði
aðeins önnur ljósavélin verið í
gangi. Nú var hin ræst og eftir
andartak framleiddu báðir rafalar
skipsins straum inn á kerfið.
Nafnarnir ólafur Valur og ólaf-
ur bátsmaður ásamt Sófusi voru
enn að ganga frá f framskipinu,
en þaulvanir menn fóru að vind-
unni afturá, hásetarnir Elías
Sveinbjarnarson, Sigurður Berg-
mann og sá yngsti þeirra, Sigurjón
Jónsson. Kallkerfið milli brúar og
skuts var opið, rödd skipherrans í
hátalaranum: Út með klippurnar!
Slaka 160 föðmum! Á stjórnpallin-
um var Guðmundur skipherra við
Freigátan Salisbury siglir iTýviö Norð-Austurland.
og skálkað fyrir með timbri. Rekið
tréfleyga í til öryggis.
Varðskipið og herskipið sigldu á
mikilli ferð hlið við hlið. Sælöðrið
gekk yfir þessa grámáluðu skips-
skrokka þegar þeir hálsuðu sjóina
á suðlægri stefnu, spýttist upp
þegar stefnin stungust í ölduna og
ýrðist aftur yfir yfirbygginguna.
Það var eins og rúðurnar í brúnni
grétu söltum tárum. Mennirnir í
brúnni voru þöglir. Guðmundur
skipherra stóð við tölvuradarinn,
var að glöggva sig á hvort einhver
skipanna sigldu með toghraða.
Þeir fóru að tveim togurum sem
lónuðu um.
Skipherra Falmouth spurði tog-
arana hvern af öðrum hvort þeir
væru að fiska Þeir svöruðu því
neitandi. Jón loftskeytamaður
fylgdist grannt með þessum sam-
tölum. Hann heyrði nú á tal
tveggja á VHF-bylgjunni. Jón,
þaulvanur samtölum við þessa
karla og glöggur á „dokku ensk-
stjórntæki vélanna fremst í
brúnni. Hann kallaði í Jón loft-
skeytamann bað hann vera á út-
kíkki bakborðsmegin. Tryggvi
stýrimaður tók sér stöðu stjórn-
borðsmegin. Guðjón Karlsson
kominn á stýrið. Klukkan var
21:52.
Týr stefndi að tveim togurum
og enn spurði Falmouth hvort þeir
væru að veiðum. Annar skipstjór-
inn svaraði: Já foringi, er að toga!
Jón hafði vakandi auga með
herskipinu, sem sigldi með sömu
ferð 50 faðma til bakborðs. Um
leið og skipstjóri togarans svaraði
játandi sá hann að reykur gaus
upp úr Falmouth og um leið beljaði
ógnþrungin sírenan: Herskipið
snerist hart á stjórnborða og Jón
kallaði til Guðmundar: Hann er
búinn að setja á ferð og kemur á
okkur!
Guðmundur sneri sér við og
kallaði um leið til Guðjóns við
stýrið: Hart í stjór! Týr var á 19