Morgunblaðið - 10.11.1985, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR10. NÓVEMBER1985
B 29
Her8kipið Falmouth F 113 gerir aðför að Tý síðdegis 6. maí 1976.
sjómílna hraða og var byrjaður að
snúast.
Þeir sem ekki höfðu sérstökum
störfum að gegna í augnablikinu
fóru flestir í þyrluskýlið þegar
hringt var út. Það var opið og
þaðan var gott að fylgjast með
atburðum. Það var líka einn örugg-
asti staðurinn á skipinu þegar í
odda skarst.
Þeir þremenningarnir höfðu
lokið viðgerðinni frammí og voru
á leið aftur í skipið. Ólafur Valur
kom við i herbergi sínu en ólafur
bátsmaður fór beint upp í brú.
Hann staðnæmdist hjá Guðjóni
þar sem hann stóð við stýrið. Þeir
sáu stefni herskipsins nálgast
miðsíðu Týs á ofsaferð. Guðmund-
ur sló stjórnstöngum skrúfublað-
anna á miðstillingu. { því skall
herskipið á Tý. Brak og brestir,
ærandi hávaði, kvað við þegar hár-
beitt stefni herskipsins skall á Tý,
sem lagðist á hliðina undan högg-
inu og þessum heljarþunga og
snarsnerist undan herskipinu, sem
fylgdi ásiglingunni eftir með fullu
vélarafli. Um leið skall sjórinn
yfir.
Mennirnir þrír sem voru afturá
við vinduna höfðu lokið við að
slaka út. Elías stóð á spilpallinum,
en Sigurður og Sigurjón til hliðar
við vinduna. Um leið og þeir sáu
Falmouth koma inn á Tý á ofsaferð
leituðu þeir handfesti en hér var
aðeins um sekúndur að ræða. Elías
greip utan um víratromluna en
Sigurður og Sigurjón náðu í hand-
föng á hurð. Straumröstin sem
myndaðist þegar vaðpskipið
snarsnerist á stefni Falmouth
hafði næstum hrifið þá með sér
en þeir neyttu ýtrustu krafta til
að halda sér. Þetta var óratfmi.
Var nú komið að endalokunum?
Þeir fundu loks að mesta þungan-
um létti, þeir komu úr kafinu og
gátu aftir dregið andann.
Mennirnir í þyrluskýlinu sáu
hvað verða vildi þegar herskipið
kom á þá. Þeir héldu sér þar sem
handfesti var að fá. Egill mat-
sveinn stökk upp í gúmmíbát sem
fór á flot þegar skýlið hálffylltist.
I vélarrúminu sáu menn að sjálf-
sögðu ekki aðförina, en hrötuðu til
við höggið og veltuna. Þeir sáu að
um leið og skipið lagðist og snerist
fossaði sjór niður um loftlúgu yfir
stjórnborðsljósavélinni. Sam-
stundis sló rafkerfi vélarinnar út,
nú var aðeins annar rafallinn virk-
ur. Nokkrum augnablikum síðar
kvað við ærandi hávaði og aðalvél-
in bakborðsmegin stöðvaðist
snögglega. Skipið lá enn á hliðinni.
Mennirnir i brúnni voru þögulir.
Guðjón, sem hafði misst fótfestu
en hékk á stýrinu, rauf þögnina.
Nú fer hann yfir!
Nei, svaraði skipherrann. Hann
fer ekki yfir.
Fleira var ekki sagt í bili. Hægt
og hægt byrjaði Týr að rétta sig.
Hann hafði snúist 180 gráður og
nú lágu skipin síbyrt, bakborðssíð-
ur þétt saman. Augnablik horfðust
þeir í augu, skipherrarnir Guð-
mundur á Tý og Plumer á Fal-
mouth. Guðmundur kallaði afturá
og var svarað að þeir þrír væru
allir enn um borð. Hann bað ólaf
bátsmann að fara að athuga hvað
hefði skemmst. í sömu svifum kom
Ólafur Valur í brúna. Guðmundur
greip símann til vélarrúms: Er
skipið lekt? Getið þið keyrt? Róleg
rödd Stefáns Jónssonar 1. vél-
stjóra: Já, við þurfum að athuga
hluti en við getum keyrt. Það er
ókei. Guðmundur Kjærnested sló
báðum skrúfunum á fullt áfram.
Bakborðsaðalvélin hafði verið
ræst, en hún fór á yfirsnúning og
hristi skipið. Guðmundur setti
bógskrúfuna á til þess að losna
frá herskipinu en hún virkaði ekki,
sló út vegna þess að aðeins önnur
ljósavélin var í gangi og nú skorti
rafstraum. Skipin slógust saman á
þungri öldunni. Hávaðinn var
hrikalegur og þeir á Tý voru
hræddir um enn meiri skemmdir.
Týr rann aftur með herskipinu,
straukst við byrðinginn og komst
aftur fyrir. Um leið sá Guðmundur
togarann Carlisle GY 681 — skipið
sem hann hafði stefnt að fyrir
áreksturinn — framundan til
stjórnborðs. Stutt skipun til Guð-
jóns við stýrið: Hart í stjór! Þeir
fundu strax að nú lét Týr ekki að
stjórn sem fyrr. Beygði hægar og
nú vantaði bógskrúfuna til að snúa
skipinu. Týr jók ferðina og lét þá
betur að stjórn. Fór fyrír aftan
togarann, hélt beygjunni og það
kom gríðarlegur hnykkur þegar
slakur dráttarvír varðskipsins dró
klippurnar upp að togvírunum og
klippti! Þá voru liðnar fjórar
mínútur frá því að Falmouth sigldi
á Tý. Hinn togarinn var með vörp-
una úti stutt frá. Til þess að
komast aftur fyrir hann varð enn
að ná krappri beygju til stjórn-
borðs. Guðmundur skipherra ætl-
aði ekki að láta hann sleppa, var
byrjaður að beygja að þessu skipi.
1. Falmouth siglir Tý uppi.
2. Falmouth beygir 30° i stjórnborða
3. Falmouth siglir á Tý.
4. Falmouth leggur Tý á hliðina.
5. Falmouth hefur snúið Tý 180°
Haldið þið að þetta hafist? sagði
hann. Ólafur Valur 1. stýrimaður
sagði: Nei, Statesman er að koma
hérna á okkur á fullri ferð. Jón
heyrði flotaforingjann um borð í
Galathea kalla á dráttarbátana til
aðstoðar við ákeyrslurnar. Skip-
stjóri Statesman svaraði: OK
commander, you just stop the
bastard. I’ll finish him off! (Allt í
lagi foringi, þú stöðvar þrælmenn-
ið. Ég geng svo frá honum).
Nú kallaði Falmouth Tý upp á
VHF-bylgjunni, spurði hvort þeir
þörfnuðust aðstoðar. Þessu var
svarað neitandi. Þurfum enga
aðstoð frá ykkur.
Ólafur bátsmaður hafði farið
niður í gegnum þyrluskýlið, þar
sem skipsmenn voru byrjaðir að
ausa út úr skýlinu. Þeir voru allir
blautir nema Egill matsveinn, sem
hafði komist upp í gúmmíbátinn.
ólafur fór aftur eftir þyrluþilfar-
inu, sem nú vantaði að hluta. í
sama bili kom Elías upp stigann
frá skutnum, í gegnum „sáluhliðið"
og bölvaði hressilega. Þeir Sigurð-
ur og Sigurjón komu á hæla hon-
um. Þeir voru holdvotir eftir kaf-
færinguna. Þeir sögðust hafa verið
að gefast upp þegar skipið loks
rétti sig og þeir komu úr kafinu.
Þar mátti engu muna.
Þeir voru að ausa í þyrluskýlinu.
Rödd skipherrans yfir hátalara-
kerfið: Verið viðbúnir frekari
ákeyrslum! Þeir flýttu sér að loka
þyrsluskýlinu. Nú var enginn aft-
urá, vindan í bremsu og 160 faðmar
úti. Þeir fundu hnykkinn þegar
klippurnar tóku togvírana, fundu
glö^t óvenjulegan titring frá vél-
arrúminu. Yfir hátalarakerfið
skipsins önnur aðvörun: Hann
kemur aftur!
Þegar Guðmundur skipherra sá
að þeir myndu ekki ná beygjunni
að togaranum sem enn var að
fiska, en menn þar frosnir af
undrun yfir því sem á undan var
gengið, sneri hann Tý á aðra
stefnu. Ef togarinn bakkaði eins
og þeir gerðu oft, gæti Týr lent á
honum miðjum. Þetta var of
áhættusamt. Nú skyldi haldið til
lands og skemmdir athugaðar.
Þeir í vélinni létu vita að sjór hefði
nr. 8 væri lekt. Þó dimmt væri
orðið sáu mennirnir í brúnni að
Falmouth kom á eftir Tý á mikilli
ferð bakborðsmegin og snarbeygði
að varðskipinu: Önnur morðárás
var hafin. Að sigla aftur á laskað
varðskipið var hreint banatilræði
við skip og menn.
Um borð í Falmouth hafði allt
verið í viðbragðsstöðu á þriðju
klukkustund. Allir ofan þilfars
með björgunarbelti, öllum vatns-
þéttum skilrúmum lokað. Plumer
skipherra áleit sig hafa greitt
höfuðandstæöingi sínum, Guð-
mundi Kjærnested, það högg sem
dygði. Hér eftir myndi hann ekki
ergja þá flotamenn og aðra með
skyndiárásum þegar verst lét.
Hann hafði ásamt foringjaliði sínu
horft undir kjöl Týs, séð skrúfu
skipsins þeyta sjóinn og hverfa inn
í stefni freigátunnar og síðan gefið
skipun um fulla ferð áfram þótt
varðskipið væri komið á hliðina
undan bryndreka hans. Hér skyldi
kné látið fylgja kviði. Hann hafði
heyrt fulltrúa flotastjórnarinnar,
fylgdarmann óla Tynes íslenska
blaðamannsins um borð segja: Guð
minn góður, þeir ætla að hvolfa
skipinu! Á eftir hafði sami maður
spurt hvort þessar aðfarir væru
að skipun flotastjórnarinnar.
Plumer var harla ánægður með
sjálfan sig þótt skip hans væri
laskað. Hann áleit Tý og Guðmund
skipherra Kjærnested úr leik.
Hann trúði ekki sínum eigin aug-
um þegar hann sá Tý fara aftur-
fyrir Falmouth, beint að togaran-
um sem hann átti að vernda og
klippa af honum vörpuna.
Yfirmenn á stjórnpalli Fal-
mouth störðu á siglingu Týs og
klippinguna eins og bergnumdir.
Einn spurði í undrun: Hverskonar
maður er eiginlega þessi com-
mander Kjærnested?
Plumer skipherra hrökk upp við
ráma rödd skipstjórans á Carlisle:
Þvílík svívirðing! Þið þykist ætla
að passa uppá þessa djöfla. Þeir
koma svo og klippa þó maður geti
varla togað fyrir þrengslum vegna
herskipa og dráttarbáta! Þið flota-
menn eruð til einskis nýtir!
Plumer skipherra varð óður af
bræði. Þessa skyldi hefnt. Nú
skyldi þessi maður, sem var orsök
alls ófarnaðar, á botninn! Hann
gaf skipun um fulla ferð áfram.
Stáldrekinn tók kipp, skalf undan
þrjátíu þúsund hestöflum vélanna
sem nú var beitt til hins ýtrasta
og hraðaaukningin var geigvæn-
leg. Aðeins örskotsstund síðar,
þegar freigátan hafði náð Tý á
fullri ferð, gaf hann snögga skipun:
Þrjátíu gráður í stjór!
Guðmundur og aðrir á stjórn-
palli Týs sáu herskipið beygja og
æða að varðskipinu á fullri ferð.
Það hófst á öldunni og skall á
bakborðshlið Týs á sama stað og
áður. Eini munurinn að nú vantaði
stefnið á herskipið. Aftur lagðist
varðskipið undan högginu og þung-
anum. Falmouth, sem fylgdi eftir
og nú betur en áður — ýtti varð-
skipinu á undan sér og lagði það
gjörsamlega á hliðina — sjórinn
upp á brúarglugga — uns það
snerist og byrjaði að rétta sig.
Guðmundur skipherra Kjærnested
hafði skorðað sig við stjórnborðið.
Týr lá á hliðinni. Um huga hans
fóru ótal hugsanir samtímis.
Myndi skipið sökkva? Hverjar
voru líkurnar á að skipshöfnin
bjargaðist? Ætti hann að gefa
fyrirmæli um að yfirgefa skipið?
Hann sjálfur? Um borð í breska
herskipið færi hann aldrei. Frekar
að sökkva með Tý. Dráttarbátarn-
ir, þeir voru á leiðinni til að full-
komna verkið, höfðu þeir sagt. Það
var sýnu skárra að sökkva fyrir
herskipi en leiguofbeldismönnum
á dráttarbátunum.
Hávaðinn frá járni, rifnu stáli
og ískur og surg þegar skipin níst-
ust saman var yfirþyrmandi.
Varðskipið var fast við herskipið
en hafði rétt sig að mestu.
Aftur í þyrluskýlinu höfðu menn
haldið sér eins og hver og einn
best gat meðan á þessu stóð.
Nokkrir höfðu hlotið skrámur og
mar. Aðrir sloppið við meiðsli.
Þeir opnuðu dyrnar og litu út. ól-
afur bátsmaður ætlaði út á þilfarið
— en hann hikaði. Stefni herskips-
ins náði langleiðina yfir þyrluþil-
farið. Gat verið að herskipið hefði
sniðið afturskipið af? Þá væri stutt
í endalok þessa góða skips. Þeir
sáu þó fljótlega að ástæða þess aö
herskipið gein yfir Tý var að neðri
hluti stefnis þess hafði rifnað af —
var horfinn, hafði gjörsamlega
eyðilagst við árekstrana.
Týr rétti sig hægt — snerist í
skarðakjafti herskipsins, það var
eins og risastórt rándýr væri með
annað minna í kjaftinum, sem
væri að rífa sig laust frá rándýr-
inu. Það gnast og ískraði 1 sundur-
tættu stáli og þeir sáu eldglæring-
ar og neistaflug þegar mættist stál
í stál. Geysilegar skemmdir höfðu
orðið á Tý, en afturskipið var enn
á ssinum stað, þó allt í sárum.
Guðmundur skipherra tók sím-
ann til vélarrúms og fékk fréttir
— góðar fréttir — að vélarrúmið
væri ekki lekt. Hann óttaðist að
Týr væri ekki sjófær, ekki þess
megnugur að komast frá herskip-
inu. Skipin voru enn föst saman.
Hann setti stjórnstengur skrúf-
anna fullt áfram og varðskipið
reif sig laust frá bryndrekanum
og skrönglaðist aftur með síðunni.
Hver er stefnan til lands? 270
gráður svaraði 1. stýrimaður.
Stýrðu 270 gráður, Guðmundur
beindi orðum til Guðjóns við stýr-
ið, sem endurtók skipunina.
Þeir sáu að Statesman, sá sem
átti að klára það þokkaverk að
koma Tý á botninn, var skammt
undan á fullri ferð. Guðmundur
hringdi í vélarrúmið, talaði við
Stefán 1. vélstjóra, sagði honum
að nú yrði að keyra eins og mögu-
legt væri. Þeir vissu að bakborðs-
vél eða skrúfa voru í ólagi. Guð-
mundur bað um að vélin yrði stöðv-
uð og skrúfan fjöðruð. Nú náði Týr
17 mílna ferð á stjórnborðsvélinni
einni. Dráttarbáturinn Statesman
var í kjölfarinu.
Þetta var æsileg kappsigling.
Stefán yfirvélstjóri og menn hans
keyrðu á útopnuðu og þó allir
mælar væru komnir upp á rauðu
strikin sem sýna hættumerki var
ekki slegið af.
Dráttarbáturinn kom nær, var
eina skipslengd á eftir Tý.
Guðmundur kallaði á Baldur,
sem var næstur. Spurði Höskuld
Skarphéðinsson hvort hann hefði
fallbyssuna frammá klára. Ef
Statesman næði Tý yrði að skjóta
á dráttarbátinn. Fallbyssa Týs var
fyrir framan brú og nýttist ekki
til varnar undir þessum kringum-
stæðum. ( fallbyssuna afturá, sem
var með 47 mm hlaupvídd, voru
ekki til kúluskot og púðurskot
dugðu lítt við þessar aðstæður. Týr
hafði einnig samband við óðin,
sem var utar. Þessi harða kapp-
sigling stóð í rúmlega 30 mínútur,
inn fyrir 12 mílna mörkin. Þá gafst
Statesman upp og sneri við.
Nokkru síðar varpaði Týr akkerum
á Berufirði.