Morgunblaðið - 29.01.1986, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. JANÚAR1986
r
w i»
Nýgræður og rof
eftirHauk
Magnússon
Hinn 10. desember sl. birtist í
Morgunblaðinu grein eftir doktor
Andrés Amalds um afréttar- og
ítölumál Þingbúa og Vatnsdælinga
og er hún framhald fyrri skrifa um
þessi mál.
í lok greinar sinnar mælist dokt-
orinn til að blaðaskrifum sé látið
lokið um áðumefnd málefni. Því
miður er ekki hægt að verða við
þeim tilmælum án þess að benda
fyrst á nokkrar missagnir og hæpn-
ar fullyrðingar í seinustu grein
hans. Að öðru leyti mega þessi
blaðaskrif senn falla niður mín
vegna enda hóf ég þau ekki. Við
skulum þó hafa það I huga að
meðan beitar- og landnýtingarmál
em svo mjög í brennidepli sem raun
ber vitni þarf ekki að búast við
öðm en bændur beri öðm hveiju
hönd fyrir höfuð sér þegar jafn
óvægilega og ómaklega er að þeim
vegið og doktor Andrés gerði í grein
sinni í Morgunblaðinu hinn 16. júlí
sl. _
í öðm lagi er vert að benda á
að meðan unnið er að landnýtingar-
málum með annarri eins einræðis-
hneigð eins og gert hefur verið síð-
an núverandi landgræðslustjóri tók
við því starfí völdum við Andrés
Amalds litlu um það hvort blaða-
deilur og málaferli um landnýting-
armál em meiri eða minni. Fyrst
Landgræðslan valdi þá starfsaðferð
að vinna að landnýtingarmálum í
andstöðu við bændur sem meinta
sökudólga geta forsvarsmenn henn-
ar ekki búist við öðm en þess sé
krafíst að Landgræðslan haldi sig
innan þeirra mark sem lög gera ráð
fyrir. Hvað er þá eðlilegra en að
bændur leiti til dómstóla þegar þeim
þykirásérbrotið?
Það er svo kapítuii út af fyrir
sig sem vert er að hugsa um að
þegar tvær til þijár kynslóðir bænda
á þessari öld hafa gjörbreytt íslandi
til hins betra og vel er komið áleiðis
að bæta fyrir það sem gengnar
kynslóðir hafa orðið í neyð sinni á
undanfömum öldum að ganga á
gæði Iandsins skuli forsvarsmenn
ríkisrekinnar stofnunar bera bænd-
um blákalt á brýn að þeir séu að
„éta upp höfuðstól framtíðarinnar"
að því er landgæði snertir. Skyldi
nokkmm detta í hug vísa skáldsins:
„Lastaranum líkar ei neitt“. Það
er kunnara en frá þurfí að segja
að um nokkurt skeið hafa viss öfl
í þjóðfélaginu haft það á stefnuskrá
sinni að ná yfirráðum yfír helst
öllum afréttum landsins úr höndum
bænda. Með furðu lævísum áróðri
hefur Landgræðslan lagst á sveif
með þessum öflum og þykist svo
vera að bjarga bændum. Hefur hún
notið dyggrar aðstoðar fjölmiðla og
em ríkis^ölmiðlar síður en svo
undanskildir.
í grein sinni hinn 10. desember
greinir doktor Andrés frá því að
hann hafí hinn 4. september sl.
farið um Grímstunguheiði við þriðja
mann. Nú skyldi heiðin könnuð
rækilega, það var varið til þess
dijúgum hluta úr einum degi að
skoða þetta mikla heiðarland, að
vísu trúlega að mestu á tveimur
jafnfljótum. Enn kemur þó niður-
staðan í véfréttarstíl, þrátt fyrir
samfylgd „gagnkunnugs heima-
manns“. Ekkert er sagt hvaða hluti
heiðarinnar var skoðaður, ekkert
ömefni nefnt sem gæti vísað mönn-
um til þeirra svæða sem doktorinn
telur „verst farin".
Doktor Andrés telur sig hafa
fundið það út að síðustu árin hafi
um 5.000 fjár gengið á Grímstungu-
heiði og þykir miklu muna á því
og þeim 2.000 ærgildum sem í ítölu-
gerðinni taldist að næg beit væri
fyrir á heiðinni. Ekki verður hjá
því komist að benda doktomum á
að 2.000 ærgildi em 2.000 ær með
lömbum að vori, 1,3 lömbum hver
ær að meðaltali eða 4.600 kindur
að hausti eins og afréttarfénaður
er talinn. Ekki væri úr vegi að hann
endurskoðaði það sem hann gefur
í skyn um rányrkju Sveinsstæðinga
í ljósi þessarar staðreyndar.
Doktorinn talar um að fé sé farið
að flæmast inn á auðnimar á Stóra-
sandi. Já, víst er Stórisandur mikil
auðn og hefur eflaust verið svo allt
frá lokum ísaldar og lítið er beitar-
þolið þar. Hitt er jafn ljóst að sá
stijáli gróður sem þar er og hefur
farið vaxandi er síðsprottinn ný-
græðingur allt til hausts enda hefur
fé sem þar hefur gengið löngum
þótt vandmeðfarið í göngum vegna
þess hve feitt það er. Margur nýliði
í heiðargöngum hefur flaskað á
því að fara of hratt að fé á Stóra-
sandi og uppgefið það á stuttri
stundu. Líklegt er að ef æmar
mættu mæla teldu þær sig ekki
hafa farið neina fyluferð til fanga
fram á Sandinn. En þær hafa
Haukur Magnússon
„Sú mikla fyrirhöfn
sem bændur hér um
sveitir hafa lagt á sig
til að jafna dreifingu
fjárins um afréttirnar
veldur auðvitað þvi að
féð fer víðar og dreifist
jafnar en áður var ...
greinilega ekki notið neinna sér-
fræðilegra leiðbeininga í beitarmál-
um, aumingja skepnumar.
Þar sem doktorinn fellir þann
sleggjudóm að fé sem flutt er á
Grímstunguheiði sé í auknum mæli
farið að leita á önnur heiðarlönd
þykir mér ókunnugur maður ætla
að færa kunnugum nýjar fréttir.
Sú mikla fyrirhöfn sem bændur hér
um sveitir hafa lagt á sig til að
jafna dreifíngu fjárins um afréttim-
ar veldur auðvitað því að féð fer
víðar og dreifíst jafnar en áður
var, meðal annars færir það sig
milli heiðarlanda.
Þetta kemur ekki síður fram í
því að fjöldi fjár rennur inn á Gríms-
tunguheiði engu síður en burt af
henni. Þar sem fé er nú svo til allt
bílflutt milli rétta er tiltölulega
auðvelt að gera sér grein fyrir þeim
ijölda fjár sem fluttur er úr hverri
skilarétt í önnur upprekstrarfélög.
Við athugun hefur komið í ljós að
á síðastliðnu hausti var flutt nokkuð
yfír 2.000 Ijár sem var eign fláreig-
enda í Upprekstrarfélagi Auðkúlu-
heiðar en kom fyrir á afréttum og
heimalöndum Þingbúa og Vatns-
dælinga. Þar af komu 1.400 til
1.500 þessa fjár af Grímstungu-
heiði. Þingbúar og Vatnsdælingar
fengu aftur á móti um 900 fjár af
Auðkúluheiði og heimalöndum í
því upprekstrarfélagi. Hve margt
fé fer til vesturs af Grímstunguheiði
em eflaust engar tölur til um en
persónulega hefi ég lýsandi dæmi
af eigin fé sem einu sinni var
hagvant á Haukagilsheiði og í
Lambatungum en hefur ekki verið
rekið þangað síðustu tuttugu árin.
A fáum ámm þróuðust málin þann-
ig að ég fékk einungis fáar kindur
af Haukagilsheiði og þaðan af færri
af Víðidalstunguheiði og er svo
enn. Ef meta á haglendi á Gríms-
tunguheiði eftir því hversu fé leitar
þaðan og þangað ber það heiðinni
og meðferð hennar sannarlega gott
vitni.
Það er eins og doktorinn óri eitt-
hvað fyrir því að vænleikatölur frá
haustinu 1985 að því er varðar fé
af Grímstunguheiði verði ekki alveg
í samræmi við lýsingu hans á heið-
inni á sl. sumri, eða hvaða tilgangi
á eftirfarandi málsgrein að þjóna,
en hún er úr seinustu grein hans:
Gróður sölnaði óvenju snemma
inn til landsins nú í ár. Vaxtarhraði
lamba var því lítill síðasta hluta
beitartímans á flestum afréttum
landsins. Aðstaða til að taka lömb
á kostaríka há var hins vegar
óvenjugóð í Húnavatnssýslum og
reyndar víðar.
Frá sjónarmiði bænda horfði
þetta þannig við að allur gróður
sölnaði snemma á sl. sumri, háin
laut þar ekkert öðmm lögmálum
en annar gróður, hún var óvenju
léleg sl. haust, spratt illa og sölnaði
snemma. Meira að segja var það
yfirleitt viðkvæðið hjá þeim fáu
bændum hér um slóðir sem reyndu
kálrækt að uppskeran væri mjög
rýr og sums staðar nær engin. I
raun er því enn í góðu gildi sú
kenning sem doktor Andrés lagði
til gmndvallar í grein sinni 16. júlí:
vænleiki §árins er ekki betri en
sumarhagamir gefa tilefni til.
Þegar þetta er ritað liggja ekki
fyrir meðaltalstölur frá sl. hausti
um vænleika §ár hjá SAH úr ein-
stökum hreppum en ekkert bendir
til, nema síður sé, að fé af Gríms-
tunguheiði reynist öðm fé rýrara
þegar þeir reikningar verða gerðir
upp.
Doktor Andrés hefur oftar en
einu sinni vitnað til álits Rann-
sóknastofnunar landbúnaðarins um
slæmt ástand Grímstunguheiðar.
Fróðlegt er því að bera saman hans
orð um þetta efni og orð starfs-
manna RALA sem framkvæmdu
gróðurmælingar á Grímstungu- og
Haukagilsheiði svo og í Lambatung-
um og Komsártungum að beiðni
sveitarstjóma sumarið 1984. Álit
RALA kemur fram í Greinargerð
vegna ákvörðunar á fóðurfram-
leiðslu á upprekstrarlandi Ás- og
Sveinsstaðahrepps, Austur-Húna-
vatnssýslu, útgefíð í mars 1985.
Doktor Andrés segir í síðustu
grein sinni þar sem hann lýsir niður-
stöðum af dagsstundar ferð sinni
um heiðina hinn 4. sept. sl.:
Rof í þúfnakollum er áberandi
mikið og á óvart kom hversu víða
gróður og jarðvegur er að eyðast á
heiðinni.
Rannsóknarmenn RALA hafa
aftur á móti þetta um efnið að segja:
Á úthlutum heiðanna, frá afrétt-
argirðingu og upp undir 600 m y.s.
er jarðvegseyðing hlutfallslega lítil,
rof eru fátíð og eru einkum þar sem
landi hallar t.a.m. utan í Svína-
vatnshæðum. Meðalvirkni rofs er
oftast fremur lág, því er lækkun
beitarþols vegna jarðvegseyðingar
hlutfallslega lítil eða 6%.
Þegar komið er í meira en 600
m hæð y.s. telja rannsóknarmenn
RALA rof heldur meira enda kemur
líklega engum á óvart sem eitthvað
þekkir til hálendis íslands að gróð-
urþekja sé ekki samfelld á þurrlendi
þegar komið er í þá hæð yfír sjó.
I rannsóknum RALA kemur
fram, að á þeim sjö svæðum afrétt-
anna sem gróðurmatið náði til telj-
ast vera samtals 92 ha nýgræður,
þar af eru 89 ha á Grímstunguheiði.
Þá er það og athyglisvert að við
gróðurmat RALA er ekki notaður
lægri aðlögunarstuðull á Gríms-
tunguheiði en öðrum svæðum afrét-
tanna heldur er hann jafn hár því
sem hæst er notað annars staðar á
afréttunum.
Trúlega er flestum ljóst að að-
staðan til að fella dóm um ástand
gróðurfarsins er harla ójöfn; annars
vegar hjá starfsmönnum hlutlausr-
ar stoftiunar sem hafa varið til
verksins einhveijum vikum. Hins
vegar er dagsstundar verk eins
manns auk nokkurra skyndiferða
um bílveginn. Þótt doktor Andrés
hafí löngun til að bera blak af
ítölukröfunni sem sett var fram af
landgræðslustjóra í bráðræði á við-
kvæmri stund vorið 1984 verða
bændur enn sem fyrr að trúa því
betur sem þeir sjá sjálfir og þekkja
en því sem þeim er stundum sagt
af þeim sem lítið þekkja til.
Höfundur er kennari og bándi að
Brekku íÞingi i Austur-Húna-
vatnssýslu.
Fundur um vímuefnafræðslu
Samstarfshópur Æskulýðsráðs, Fræðslustofu og vímuefni, sem ætlaðir eru foreldrum og skólabörnum,
Félagsmálaráðs Reykjavíkur heldur fund með og ræða og skipuleggja hugsanlegt samstarf um
formönnum og fulltrúum foreldra- og kennara- dreifíngu þeirra.
félaga í grunnskólum Reykjavikur í Gerðubergi Kaffiveitingar á staðnum.
í dag, miðvikudaginn 29. janúar, kl. 20.30. Allt áhugafólk velkomið.
Markmið fundarins er að kynna bæklinga um (Fréttatiikynning)
f |#
mmF mi
VIMUEFNI
HVADERÞAD?
Upplýsingar ætlaðar unglingum
Upplýsingar agtla^r foreldru
ldrurrrí>*
'• • MésK *•
Afmæliskveðja:
Júlíana Jónatans-
dóttir frá Hrófá
í dag, miðvikudaginn 29. janúar,
er 90 ára Guðrún Júlíanna Jónat-
ansdóttir, Hrófá í Steingrímsfirði.
Hún fæddist í Gestsstaðaseli í
Kirkjubólshreppi en foreldrar henn-
ar voru Þuríður Guðmundsdóttir og
Jónatan Ámason.
Ung var hún tekin í fóstur af
ljósmóður héraðsins.Margréti Jóns-
dóttur, en fór snemma að vinna
hjá öðmm. Um tvítugt gekk hún
að eiga Sigurð Helgason og bjuggu
þau lengst af í Amkötludal í Stein-
grímsfírði en seinna á Hrófá. Eign-
uðust þau 10 böm og eru 8 þeirra
á lífi. Sigurður lést árið 1975 en
frá þeim tíma hefur hún haldið
heimili með tveimur sonum sínum
á Hrófá.
Afkomendur hennar em dreifðir
víða um land en flestir hafa þó
haldið tryggð við sveit sína í
Strandasýslu. í dag er hún amma
23ja barna og langamma 24urra.
Heimili hennar hefur alltaf staðið
okkur opið og höfum við barnaböm-
in flest notið þess að vera í sveit
hjá ömmu á Hrófá.
Hennar helsta áhugamál er lestur
og þá helst íslenskra fræða og
. j*. jlj Cr.?
ættfræði. Því miður hefur sjónin
versnað á seinustu ámm og hefur
það gert henni lesturinn erfíðan.
Við óskum henni til hamingju
með daginn og gæfu og góðrar
heilsu á komandi ámm.
Guðni og Rós