Morgunblaðið - 18.09.1986, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR-18. SEPTEMBEiR 1986
15
Heilbrig'ðisþj ónustan
Þörf fyrir nýj
eftir Vilhjálm
Egilsson
íslendingar 70 ára og eldri voru
yfir 17.000 um síðustu áramót. Á
næstu árum mun fjölga verulega í
þessum aldurshópi og um aldamótin
má reikna með að um 23.000 manns
verði á lífi 70 ára og eldri. Þessi
fjölgun eldri borgara kallar á aukna
heilbrigðisþjónustu og margs konar
aðra starfsemi af hálfu hins opin-
bera. Greinilegt er að aukin þjón-
usta við aldraða verður næsta stóra
verkefni heilbrigðisþjónustunnar og
mikilvægt er að hún verði í stakk
búin til þess að takast á við það.
Heilbrigðisþjónustan á íslandi er
með því besta sem þekkist í heimin-
um. Læknar okkar eru margir
hverjir menntaðir á bestu sjúkra-
húsum erlendis og hafa flutt hingað
þekkingu sem margar aðrar þjóðir
mega öfunda okkur af. Faglega
má segja að ísland sé í fremstu röð.
En heilbrigðisþjónustan er dýr
og hún gæti verið ódýrari. Mann-
afli í þjónustunni hefur vaxið
hröðum skrefum og reikna má með
að nú sé ellefta hver vinnandi hönd
að störfum í heilbrigðisþjónustunni.
Kostnaðurinn við þjónustuna sem
fellur á hið opinbera nálgast sjálf-
sagt 10 milljarða króna í ár eða
um 40 þúsund krónur á hvert
mannsbam — 160 þúsund krónur
á hveija fjögurra manna fjölskyldu.
Tæplega verður hægt að bjóða
skattgreiðendum uppá þyngri byrð-
ar vegna heilbrigðisþjónustunnar
en búið er að gera og aukning í
mannaflanum í þjónustunni verður
aðeins tekin frá atvinnulífinu, en
þar með er líka verið að klípa af
verðmætasköpuninni sem er undir-
staða þjónustunnar sjálfrar.
Við gætum náð meiri árangri á
sviði heilbrigðisþjónustu, þ.e. fengið
meiri og betri þjónustu fyrir þá
peninga sem við eyðum í hana nú
eða fengið sömu þjónustu fyrir
minna fé. Og framtíð þjónustunnar,
sérstaklega þjónustan við aldraðra,
byggist á því að það takist að ná
meiri árangri.
ir hugmyndir
Læknarnir eru
mannlegir
Gmndvallarvandinn sem við er
að etja varðandi kostnaðinn af þjón-
ustunni er sá að fjárhagsleg ábyrgð
og ákvarðanir um eyðslu fara ekki
saman. Þetta er reyndar vel þekkt
vandamál við heilbrigðisþjónustu
um allan heim, jafnt austan hafs
sem vestan. í mörgum tilfellum
hafa veitendur þjónustunnar (þ.e.
læknar) og neytendurnir (þ.e. sjúkl-
ingamir) mestan hag af því að kosta
sem mestu til þar sem þriðji aðili
borgar (þ.e. ríkið eða tryggingafé-
lög).
Hér á landi eru vel þekkt dæmi
um það að sjúkrahús sem nota dag-
gjaldafyrirkomulag láti fólk liggja
lengur en þarf til þess að fá tekjur
fyrir fleiri legudaga en ella. Og þar
sem sjúkrahús eru rekin fyrir föst
fjárlög má ganga út frá því að
stjómendur einstakra deilda reyni
að betjast fyrir auknum íjárveiting-
um og umsvifum sama hvort þörfin
fyrir slíku er raunveruleg eða ekki.
Stjómendur sjúkrastofnana, læknar
og hjúkrunarlið lúta nefnilega sömu
mannlegu lögmálunum og við hin.
Um allan heim er leitað leiða til
þess að lækka kostnaðinn við heil-
brigðisþjónustuna. Rætt er um að
endurskoða kröfurnar, bæta stjórn-
unaraðferðir og kostnaðareftirlit,
en mesta athygli vekja tilraunir til
þess að tengja betur saman ákvarð-
anatöku og fjárhagslega ábyrgð.
Þannig er verið að velta því fyrir
sér hvemig unnt sé að láta stjóm-
endur sjúkrahúsa, lækna og hjúkr-
unarfólk njóta þess þegar sýnd er
ráðdeild og spamaður í rekstri. Eins
er skoðað hvernig skynsamlegt sé
að auka kostnaðarhlutdeild neyt-
endanna án þess að fóma neinu af
meginmarkmiðum heilbrigðisþjón-
ustunnar varðandi framlag hennar
til almennrar velferðar borgaranna.
Reynsla Banda-
ríkjamanna
í Bandaríkjunum er blandað kerfi
sjúkratrygginga, ýmiss konar
einkatryggingar fyrir flesta sem
stunda reglubundna vinnu og hafa
sæmileg efni en opinberar trygging-
ar fyrir aldraða og hina efnaminni.
Óhætt er að fullyrða að Bandaríkin
standa fremst í heiminum í heil-
brigðisþjónustu en langflestar
nýjungar hafa komið þaðan á und-
anfömum árum. Meginvandi
Bandaríkjamanna felst í því að
þjónustan er mjög dýr og það hafa
ekki allir efni á því að veita sér
dýrustu og bestu þjónustuna.
Bandaríska kerfíð er því hvetjandi
á framfarir en ekki á jöfnuð, þótt
hitt sé annað mál að þjónustan fyr-
ir hina verst settu í Bandaríkjunum
er betri en víða þar sern áherslan
er á jöfnuð en ekki gæði.
Á undanfömum árum hefur
áhugi þeirra Bandaríkjamanna mik-
ið beinst að því sem þeir kalla
„Health Maintainance Organizati-
ons“ eða heilsuverndarfélög. Þessi
félög eru þannig uppbyggð að sami
aðilinn veitir þjónustuna og trygg-
inguna. Félögin eru flest í eigu
lækna að einhverjum hluta og
starfa þannig að þau bjóðast til
þess að annast alla heilbrigðisþjón-
ustu fyrir viðkomandi gegn föstu
árgjaldi. Með því fyrirkomulagi
hafa félögin hag af því að veita
bæði góða og ódýra þjónustu. Ef
gæðin minnka eða ef kostnaðurinn
verður of mikill fara viðskiptavin-
irnir annað.
Hér á Íslandi gilda að sjálfsögðu
íslenskar aðstæður og ólíklegt að
við gætum notfært okkur beint
þessar tilraunir Bandaríkjamanna
til að veita góða en ódýra heilbrigð-
isþjónustu. En án efa gæti þetta
hentað okkur í einhverri útgáfu,
t.d. með því að hið opinbera semdi
beint við hóp lækna um að taka að
sér einhveija vel skilgreinda þjón-
ustu fyrir hverfi í Reykjavík fyrir
fasta upphæð á hvern íbúa hverfís-
ins. Eða að semja við starfslið
Borgarspítalans um að taka að sér
reksturinn gegn fastri greiðslu og
skilgreina þá betur verksvið spítal-
ans í heilbrigðisþjónustunni í
Reykjavík. Ótal hugmyndir koma
til greina. Aðalatriðið er að við leyf-
um sjálfum okkur að fá hugmyndir
og kasta þeim fram, ræða þær og
Vilhjálmur Egilsson
„ Við gætum náð meiri
árangri á sviði heil-
brigðisþjónustu, þ.e.
fengið meiri og betri
þjónustu fyrir þá pen-
inga sem við eyðum í
hana nú eða fengið
sömu þjónustu fyrir
minna fé. Og framtíð
þjónustunnar, sérstak-
lega þjónustan við
aldraða, byggist á því
að það takist að ná
meiri árangri.“
meta fordómalaust. Það er nóg ef
ein hugmynd af hundrað er hugsan-
lega nothæf.
Á að borga meira beint?
Mikið hefur verið rætt um það
hvort skynsamlegt sé að fólk borgi
beint meira af kostnaðinum við
heilbrigðisþjónustuna. Margir telja
það aðför að sjálfri velferðinni ef
fólk þarf að borga meira milliliða-
laust en ekki með sköttunum. Þær
hugmyndir sem settar hafa verið
fram um aukna kostnaðarþátttöku
neytenda ganga yfirleitt útá það
að vel stætt og fullfrískt fólk sem
fer endrum og eins til læknis eða
á spítala greiði stærri hluta kostn-
aðarins en nú. Það er hvorki verið
að tala um að íþyngja eldri borgur-
um eða að koma í veg fyrir að
efnaminna fólk fái þjónustu.
Hagurinn við aukna kostnaðar-
þátttöku er sá að hún veitir aðhald.
Þegar fólk borgar beint vill það
yfirleitt fá eitthvað fyrir peningana
sína og síður eyða þeim í vitleysu.
Dæmin sanna hins vegar að bæði
almenningur og læknarnir eru í of
mörgum tilfellum tilbúnir til þess
að eyða peningum skattgreiðenda
í vitleysu. Það sem liggur t.d. bein-
ast við er að verðleggja mismunandi
lyfjategundir sem hafa sömu verkan
hlutfallslega miðað við kostnað. Nú
kosta slík lyf nánast jafn mikið
hvort sem þau eru dýr eða ódýr og
því enginn hvati til þess að nota
ódýrari lyfin þrátt fyrir að þau geri
sama gagn. Ef fólk þyrfti að borga
meira fyrir dýrari lyfin en þau ódýr-
ari myndi það stuðla að sparnaði
og meira yrði notað af ódýrari lyfj-
unum.
Hleypum almennri
skynsemi að
Hugmyndir eins og þessi sem
virðist svo sjálfsögð og eðlileg hafa
ekki átt upp á pallborðið hjá mörg-
um þeim sem telja sig verndara
velferðarinnar. En því miður mæla
þeir oftast árangur heilbrigðisþjón-
ustunnar í því hversu miklum
peningum er eytt í hana. Því meiri
kostnaður, því betri þjónusta. Raun-
veruleikinn er hins vegar ekki
þannig og slík viðhorf verða að víkja
ef takast á að gera heilbrigðis-
þjónustuna færa um að veita
stórauknum fjölda eldri borgara
viðunandi þjónustu á næstu árum.
Framtíð velferðarinnar á íslandi
fer eftir því hvort við leyfum al-
mennri skynsemi að njóta sín í
rekstri heilbrigðisþjónustunnar og
öðrum hlutum velferðarkerfisins
eða látum fordómana ráða eins og
við höfum gert í of ríkum mæli hing-
að til.
Höfundur er formaður Sambands
ungra sjálfstæðismanna.
Verðlaun
fyrir afrek
í öldurann-
sóknum
GÍSLI Viggósson, verkfræðingur
við Vita- og hafnamáiastofnun,
hefur hlotið verðlaun úr menn-
ingarsjóði Axels Lind fyrir afrek
í öldurannsóknum.
Gísli hefur um nokkurra ára skeið
stundað öldurannsóknir á hafínu
umhverfis landið. Starf hans er
mikilvægt brautryðjendastarf sem
vakið hefur verðskuldaða athygli
og getur haft mikil áhrif á hafnar-
gerð.
Prófessor Per Bruun, sem er sér-
fróður um bylgjuhreyfmgar og áhrif
öldugangs, afhenti verðlaunin í
Grene-listasafninu í Skagen á norð-
urodda Jótlands. Nema verðlaunin
10 þúsundum danskra króna.
Fróóleikur og
skemmtun
fyrirháa semlága!
GARÐHUS
Framleidum sérhönnuð
garðhýsi úr plastprófílum
eftir þínum smekk.
■■ tRT VWHAI£■
ÁLLTAFSt^J^
stako renn
\urdir og utl
H I hverskona
KOMIÐ OG SKODIÐ GÆÐAFRAMLEIÐSLU í SÝNINGARSAL OKKAR AÐ SMIÐSBÚÐ 8 GARÐABÆ.
GARÐHUS — GLUGGAR — HURÐIR
PLASTGLUGGAR
Framleiðandi: íbúðaval hf., Smiðsbúð 8, 210 Garðabæ. Sími: 91-44300