Morgunblaðið - 18.09.1986, Side 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMT-UDAGUR 18. SEPTEMBER 1986
Minning:
Jóharrn Stefáns-
son skipstfóri
Fæddur 14. nóvember 1889
Dáinn 10. september 1986
Fyrir rúmum aldarfjórðungi urðu
fyrstu kynni okkar Jóhanns Stef-
ánssonar skipstjóra. Hann var þá
kominn um sjötugt, en þó tiltölulega
nýhættur skipstjórn eftir um hálfrar
aldar sjómennsku. En þrátt fyrir
nokkurn aldur var engin ellimörk á
honum að sjá, líkamleg heilsa sem
maðurinn væri enn á bezta aldri
og þá ekki síður hin andlega. Má
ég því segja, að okkur hafi orðið
vel til vina, þótt um þijátíu ára ald-
ursmunur væri með okkur og
maðurinn hlédrægur og ekki marg-
máll í fyrstu. Fór ekki hjá því, að
virðing mín fyrir hinum aldna,
æðrulausa sjómanni yxi við hvem
okkar fund, sem hefðu þó mátt
vera fleiri.
Jóhann Stefánsson var enginn
málskrafs- eða hávaðamaður. En
ekki duldist það, að hann hafði í
miklum mæli til að bera þann góða
eiginleika, sem Danir nefna „den
stille intelligens", — rólega og ná-
kvæma íhugun og gaumgæfni.
Hann kvað ekki upp neina dóma,
sizt harða, að óathuguðu máli, en
ígrundaði hvert málefni til þeirrar
hlítar, sem kostur var. Svo ná-
kvæmur var hann, að eitt sinn, er
rætt var um samningsgerð eina,
minnti hann mig reyndar á lögfræð-
ing, þaulvanan að fjalla um slík
mál og sjá allar hliðar þeirra. Skyld
þessum skýrleika í hugsun var ein-
stök glöggskyggni hans á tölur. Er
ekki að efa, að nám í æðri stærð-
fræði hefði átt hið bezta við hann.
Hann var því, þótt ekki hlyti hann
neina akademíska þjálfun, að öllu
eðli vísindalega þenkjandi maður.
Til hárrar elli hélt hann þessu and-
lega atgervi sínu, las mikið og var
stálminnugur á flest. Var það ekki
fyrr en um miðjan tíræðisaldur, að
honum fór að förlast nokkuð og
hafði auðvitað fyrstur orð á.
En jafnframt þessum eðliskost-
um voru aðrir, sem ekki eru minna
virði hér í lífi. Heiðarleiki hans var
traustur sem bjarg, réttlætiskennd-
in sterk og góðviljinn einlægur. Það
var eitt sinn í samtali, að einn við-
mælenda lét í ljós þá skoðun sína,
að sumum mönnum virtist með öllu
vonlaust að bjarga, svo óviðráðan-
lega stefndu þeir i ógæfuna. Þessu
andmælti Jóhann þegar, kvað hveij-
um manni skylt að gæta bróður
síns og veita honum hjálp eftir
mætti. Þessi var einlæg lífsskoðun
hans, sem ekki varð bifað.
Nú hefur þessi hógværi öðlingur
lokið jarðvist sinni, en eftir hann
lifír minningin í þakklátum huga
um merkilegan mann.
Jón S. Guðmundsson
Það lifði rúmur áratugur af öld-
inni sem leið, nítjándu öldinni, þegar
Jóhann Stefánsson, stýrimaður og
skipstjóri á skútum og togurum um
áratugaskeið, fæddist norður í
Fljótum í Skagafirði. Fæðingardag-
ur hans var 14. nóvember árið 1889.
Fæðingarstaður Illugastaðir í
Flókadal. Foreldrar hans vóru
Margrét Kjartansdóttir og Stefán
Jóhannsson, útvegsbóndi. Stefán
var lengi „formaður" á bátum norð-
ur þar, meðan sjór var enn sóttur
úr Fljótum, og oddviti Fljótamanna
um skeið. Margrét, móðir Jóhanns,
var Kjartansdóttir, Jónssonar,
bónda að Hraunum í Sléttuhlíð.
Kona hans og móðir Margrétar var
Sigríður Stefánsdóttir, ættuð úr
Svarfaðardal. Stefán, faðir hans,
var Jóhannsson, Jónssonar, bónda
að Illugastöðum í Fljótum, en kona
hans og móðir Stefáns var Soffía
Jónsdóttir ættuð frá Þorvaldsstöð-
um í Eyjafirði.
Böm Margrétar og Stefáns, sem
kennd vóm við Móskóga í Fljótum,
vóru sjö talsins. Eftir lifir eitt þeirra,
Sigríður Stefánsdóttir, ekkja Frið-
bjamar Níelssonar, kaupmanns og
síðar bæjargjaldkera í Siglufirði,
92 ára að aldri. Jóhann Stefánsson,
sem hér er kvaddur, lézt á Hrafn-
istu í Reykjavík 10. september sl.,
tæplega 97 ára að aldri, og verður
útför hans gerð frá Fossvogskirkju
klukkan þijú í dag. Með honum er
genginn mætur einstaklingur, sem
sótti sjóinn í sextíu ár, gerðist skip-
stjóri þegar á skútuöldinni og stóð
enn við stjómvölinn á tímum ný-
sköpunartogaranna, sem svo vóru
nefndir. Stárfsferli sínum lauk Jó-
hann síðan sem kennari við Stýri-
mannaskólann, en prófdómari var
hann við þann skóla til ársins 1971,
er hann var 82ja ára að aldri. Hann
stóð vakt sína á enda og vel það.
Þeir eru ekki margir sem skilað
hafa íslenzkum sjávarútvegi lengri
né farsælli starfsævi.
Jóhann Stefánsson hóf sjó-
mennsku norður í Fljótum með nýrri
öld, árið 1900, þá 11 ára gamall.
Það var árabátur sem bar hann í
fyrstu veiðiferðina. Fjórum árum
síðar ræðst hann á hákarlaskútu.
Hann sækir sjóinn frá Siglufirði,
Akureyri og fleiri norðlenzkum
höfnum næstu árin og stundar
margskonar veiðar, bolfisk, hákarl
og síld. Arið 1911 færir hann sig
um set til ísafjarðar og 1912 til
Reykjavíkur, sem varð heimili hans
æ síðan. Arið eftir, 1913, er hann
orðinn stýrimaður á kútter Ástu frá
Reykjavík.
Jóhann leggur leið sína í Sjó-
mannaskólann í Reykjavík, sem þá
hét svo, og lýkur farmannaprófi frá
þeim skóla árið 1914. Þar með var
starfsvettvangur hans valinn.
Raunar hófst hann íjórtán árum
fyrr þegar ellefú ára hnokki sté um
borð í árabát í Fljótum norður og
hélt í sína fyrstu veiðiferð. Nú er
stefnan hinsvegar mörkuð til skip-
stjómar. Skipstjómarferill hans
spannar meðalævi Islendings, eins
og hún var til skamms tíma, tvær
heimsstyijaldir og vegferð þjóðar-
innar úr öldudal fátæktar og
fábreyttra atvinnuhátta upp á öldu-
hrygg nútíma velmegunar. Þeir em
nú flestir gengnir, sem vörðuðu
þann veg á fyrstu áratugum aldar-
innar. En við megum gjaman
minnast þess að þeir vom velgjörð-
armenn kynslóðarinnar sem gekk í
spor þeirra.
Sjómannadagsblaðið 1983 grein-
ir frá lífí og starfi Jóhanns. Þar
segir m.a.:
„Jóhann var orðinn stýrimaður á
kútter 1914 og skipstjóri 1917 og
var á kúttemm til 1920 og þá alls
skipstjórnarmaður á skútum í sex
ár, en hafði áður, allt frá 1904,
verið háseti á skútum bæði nyrðra
og syðra."
Síðar í sömu grein segir:
„Veturinn 1924 varð Jóhann
stýrimaður hjá Sigurði Sigurðssyni
á Geir og með Sigurði var hann
stýrimaður þar til 1943, að Jóhann
tók við skipstjóm á Geir að Sigurði
látnum. Með Geir var Jóhann þar
til hann var seldur í nóvember 1946,
en 1947 varð Jóhann skipstjóri á
nýjum Geir, nýsköpunartogara, og
var með hann þar til 1957, og hafði
þá verið 33 ár hjá sama útgerðarfé-
laginu, Hrönn hf. . .“ Jóhann hætti
fastri skipstjórn 1957, stundaði
síðan kennslu við Stýrimannaskól-
ann til 1965 og var prófdómari við
þann skóla allar götur til 1971.
Jóhann Stefánsson kvæntist
þann 21. desember 1918 Stefaníu
Þorbjörgu Ingimundardóttur,
fæddri 7. marz 1891 í Krossadal í
Tálknafirði. Hún lézt 19. febrúar
1960. Foreldrar hennar vóm Björg
Ólína Júlíana Jónsdóttir og Ingi-
mundur Gíslason. Þeim Jóhanni og
Stefaníu varð tveggja barna auðið,
Margrétar Unnar, bankastarfs-
manns, og Jóns Kristjáns, læknis.
Margrét er gift Þorsteini Guð-
mundssyni, starfsmanni Olíufélags-
ins hf. Böm þeirra em tvö. Stefanía
Björg, hjúkmnarfræðingur. Maki
hennar er Sveinbjörn Jakobsson,
tannlæknanemi. Þau eiga einn son
og Guðrúnu, blaðamann hjá tímarit-
inu Mannlífí.
Jón er kvæntur Ólavíu Sigurð-
ardóttur, starfsmanni Seðlabank-
ans. Böm þeirra em þijú. Jóhann,
nemur skurðlækningar í Banda-
ríkjunum. Kvæntur Sigurveigu
Víðisdóttur. Eiga eina dóttur.
Margrét, viðskiptafræðingur, gift
Elíasi Leifssyni, skrifstofustjóra;
eiga einn son. Sigurður Stefán, ljós-
myndari í New York, ókvæntur.
Móðurbróðir minn, Jóhann Stef-
ánsson, lifði tímana tvenna, hvort
heldur sem litið er til starfsvett-
vangs hans, sjósóknar og skips-
stjómar, eða þjóðfélagsins í heild.
Hann skilaði samfélaginu langri og
farsælli starfsævi án þess að
hreykja sér í sviðsljós samtímans.
Hann Iifði það að sjá þjóðfélag okk-
ar breytast, frá hörðum kjömm
þorra fólks á síðustu ámm nítjándu
aldarinnar og fyrstu áratugum
þeirrar tuttugustu, til framfara og
velmegunar á líðandi stund, þegar
hver einstaklingur á mun fleiri
kosta völ en áður var. Og hann lagði
sitt af mörkum, eins og svo margur
samtímamaður hans, til framvind-
unnar í samfélaginu. Vinnuvakt
hans í atvinnulífinu var hinsvegar
lengri en margra annarra. Hann
var nærri 97 ára að aldri þegar
jarðlífí hans lauk. Og nú hefur hann
ráðist á nýjan farkost á úthafí eilífð-
arinnar. Megi hann sigla fleyi sínu
heilu í friðarhöfn.
Móðir mín, Sigríður, systir Jó-
hanns heitins, og afkomendur
hennar senda aðstandendum hans
innilegar samúðarkveðjur.
Stefán Friðbjarnarson
Helgir englar
kómu ór himnum ofan
ok tóku sál hans til sín,
í hreinu lífi
hon skal lifa
æ með almáttkum guði.
(Úr Sólarljóðum)
Elskulegur afí okkar er látinn. Á
skilnaðarstundinni er margs að
minnast og margt að þakka. Afí
var sérstakur maður, skarpgreind-
ur, traustur, ástríkur og hlýr. En
fyrst og fremst var hann okkur
ómetanlegur vinur, sem var alltaf
boðinn og búinn að greiða götu
okkar í hvetjum vanda. Þannig
munum við ávallt minnast afa, sem
við kveðjum í dag með þakklæti,
hlýhug og söknuði.
Stefanía og Guðrún
í dag fer fram útför tengdaföður
míns, Jóhanns Stefánssonar, fyrr-
verandi skipstjóra og vil ég minnast
hans með þökk og virðingu fyrir
löng og góð kynni.
Jóhann fæddist á Illugastöðum í
Flókadal, SkagaQarðarsýslu þann
14. nóvember 1889 og hefði því
orðið níutíu og sjö ára á þessu ári.
Hann var næst elstur bama for-
eldra sinna, þeirra Stefáns Jóhanns-
sonar bónda og konu hans
Steinunnar Margrétar Kjartans-
dóttur, síðast búandi í Móskógum
í Fljótum norður. Af sjö alsystkinum
Jóhanns er aðeins Sigríður eftir lif-
andi, sem nú dvelur í sjúkrahúsi
Siglufjarðar.
Jóhann kvæntist í Reykjavík
þann 21. desember 1918 Stefaníu
Ingimundardóttur, sem fæddist 7.
marz 1891 í Krossadal í Tálkna-
firði. Böm þeirra eru kona mín,
Margrét Unnur, og Jón Kristján
læknir, kvæntur Ólafíu Sigurðar-
dóttur. Stefanía helgaði eiginmanni
sínum, bömum og heimili alla sína
krafta, en eins og títt var um sjó-
mannskonur varð hún að sjá um
flest er heimilið varðaði í löngum
fjarverum húsbóndans. Þau hjónin
voru bæði rausnarleg og gjafmild
og hjónaband þeirra einkar giftu-
samlegt alla tíð. Stefanía lést f
Reykjavík þann 19. febrúar 1960.
Jóhann stundaði sjómennsku
samfellt um sextfu ára skeið við
mikinn og góðan orðstír. Hann var
ekki nema ellefu ára gamall þegar
sjómannsferill hans hófst, þá á ára-
bátum og aðeins fímmtán ára að
aldri var hann á hákarlaveiðum.
Þá var Jóhann á ýmsum skútum
frá Siglufírði og Akureyri á hand-
færaveiðum og síldveiðum, en árið
1912 settist hann í Sjómannaskól-
ann í Reykjavík þaðan sem hann
lauk farmannaprófí 1914. Að loknu
náminu var Jóhann skipstjóri á
skútum frá Reykjavík, fram til árs-
ins 1924, að hann réðst sem stýri-
maður á Geir, sem þá var einn af
elstu togurum okkar íslendinga og
varð skipstjóri á honum árið 1942.
Þegar samnefndur nýsköpunartog-
ari kom til landsins árið 1947 tók
Jóhann við skipstjórn hans og var
með nýja Geir næstu tíu árin. Þann-
ig starfaði Jóhann í samtals þijátíu
og þijú ár hjá sama útgerðarfélag-
inu, Hrönn hf., sem er til marks
um farsæld hans og hæfni í sjó-
mannsstarfinu enda var hann mikill
sjómaður, þaulkunnugur fískimið-
unum og þess vegna mjög afíasæll,
en auk þess var hann með eindæm-
um góður og vinsæll stjómandi.
En ævistarfi Jóhanns var ekki
lokið því hann hélt áfram að sækja
sjóinn og á árunum 1957—’61 fór
hann margar ferðir sem afleysinga-
skipstjóri á togurum. Hann var
jafnframt stundakennari í verklegri
sjóvinnu við Sjómannaskólann frá
árinu 1957 og við prófstörf þar allt
fram til áttatíu og tveggja ára ald-
urs.
Jóhann átti heimili með okkur
Margréti í mörg ár og var sú sam-
búð eins og best verður á kosið.
Jóhann var einstaklega góðum gáf-
um gæddur. Hann var mikill
stærðfræðingur, hafði stálminni,
var grandvar maður í hvívetna og
sérstakt prúðmenni. Reyndist hann
okkur mikill hollvinur, ekki síst
dætrum okkar Stefaníu og Guð-
rúnu, sem áttu í honum þann besta
afa, sem hugsast getur, en þeim
var hann allt í senn félagi, fóstri
og kennari.
Einnig bjó Jóhann hjá Jóni syni
sínum og Olafíu konu hans og var
hann á báðum heimilunum hvers
manns hugljúfi. Síðustu mánuðina
fyrir andlátið dvaldi hann á Hrafn-
istu í Reykjavík. Þrátt fyrir háan
aldur hafði Jóhann fótavist og var
andlega em til síðasta dags. Hann
lést þann 10. september síðastlið-
inn.
Blessuð sé minning heiðurs-
mannsins Jóhanns Stefánssonar.
Þorsteinn Guðmundsson
Unglingakór frá Vesturbrú
hyggur á Islandsferð
Sönghópurinn hressi fyrir utan „hús lífsgleðinnar" á Vesturbrú.
Jónshúsi.
ÞAÐ VAR líf og fjör í æskulýðs-
húsinu á Vesturbrú kvöld eitt
fyrir skömmu, er kynnt var nýj-
asta hljómplata sönghópsins
unga, sem þar er til húsa. Enda
stóð í. boðsbréfinu, að þar yrði
„fögnuður mikill fyrir viðkvæm-
ar hljóðhimnur". Hljómplata
þessi er 12. breiðskífan sem ungl-
ingahópurinn og æskulýðshúsið
gefa út og ber hún nafnið
„Ghetto Saga“. Eru lögin sex á
hvorri hlið.
Framkvæmdastjóri hússins,
Jörgen Rosenkvist, sagði fyrst frá
mikilvægi þessa staðar þama mitt
í versta hverfi borgarinnar, þar sem
glæpir, vændi og eiturlyfjaneyzla
fyrirfínnast. Þykir mörgum ekki af
veita, að eitthvað jákvætt komi
fram um þennan bæjarhluta, sem
svo margt ljótt er sagt og skrifað
um. Hann kallaði hin myndarlegu
húsakynni „hús lífsgleðinnar" og
það nú hafa starfað í 29 ár.
Leif Sylvester las upp kvæði sitt
um börnin og unglingana á Vestur-
brú, en það prýðir plötuumslagið
ásamt kvöldmyndum úr borginni.
Svo tók sönghópurinn lagið með
undirleik hljómsveitar, en þar var
leikið á 3 gítara, bassa, trommu og
hljómborð, og var mjög taktfast
sungið og leikið. Eru krakkamir frá
10 ára aldri. Þá voru aðstandendur
plötunnar og hjálparmenn heiðrað-
ir, en sá, sem mestan þátt á í tilurð
plötunnar og flestra hinna líka,
heitir Bo Schiöler. Tónlist og textar
eru eftir hann og er hann einnig
söngstjóri. Lögin á Ghetto Saga eru
öll úr söngleikjum, sem Bo Schiöler
hefur samið og krakkamir hafa
sett á svið víða.
Og nú hyggja þau á Islandsferð,
líklega næsta sumar, og hefur Jörg-
en Rasmussen haft milligöngu og
samband við æskulýðsféiög og
nefndir heima. Áður hafa þau ferð-
ast hér á landi og í Svíþjóð. Er
ætlunin að búa í Reykjavík og helzt
á Akureyri líka og syngja fyrir fé-
lög og klúbba þar og í nágranna-
bæjum. Vonandi fá þessir hressu
unglingar og hinir bjartsýnu leið-
beinendur þeirra góðar móttökur
heima, þegar þar að kemur.
C.L.Á»(f.