Morgunblaðið - 07.11.1986, Blaðsíða 29

leitað til hennar um aðstoð við leik-
listarstarf í skólanum, bæði með
leikstjóm og kennslu í framsögn.
Og þar er skemmst af að segja, að
fyrir atbeina hennar mótaðist sú
venja að setja árlega upp leiksýn-
ingu, sem stæði a.m.k. jafnfætis
öðmm sýningum áhugafólks. Þetta
hefur tekist síðan, þó að nemendur
skólans hafi lengst af ekki verið
fleiri en 160—200. Ýmsir ágætir
leikstjórar aðrir hafa starfað hér
hin síðari ár, en fullyrða má að sú
alúð og metnaður, sem Krístín Anna
lagði í leikstjóm sína fyrstu árin,
hefur lyft þessum þætti skólalífsins
og félagslífí nemenda svo að varan-
legt hefur orðið. Ekki þarf að hafa
fleiri orð um hvers virði það er
skólastofnun að fá að njóta hæfi-
leika listamanna með slíkum hætti.
— Þess er einnig að minnast að
Kristín Anna bar slíka persónu að
nærvera hennar setti um margt
sérstæðan — en máski ólýsanlegan
— menningarsvip á skólann, eins
og listgyðjan sjálf væri með ein-
hveijum hætti nær en ella.
Við fyrstu kynni bar Kristín
Anna með sér glæsilega siðfágun
og göfugmannlega reisn; nánari
kynni leiddu í ljós hliðstæða mann-
kosti. Hún var fágætlega nærfærin
og næm á tilfínningar annarra;
listamannslund hennar var við-
kvæm og stórbrotin í senn.
Milli heimila okkar voru margvís-
leg kynni, enda böm okkar á
svipuðum aldri. Öll þau samskipti
em mér og fjölskyldu minni dýrmæt
og ljúf í minningu.
Eftirlifandi eiginmanni Kristínar
Önnu, bömum hennar, Eyjólfí Kjal-
ari, Öldu, Áma og Þórami; öldmð-
um föður hennar og ástvinum öllum
sendum við Rannveig innilegar
samúðarkveðjur.
Kristinn Kristmundsson
Kveðja frá Leikfélagi
Reykjavíkur
Kristín Anna Þórarinsdóttir leik-
kona er látin fyrir aldur fram, eftir
langa og erfíða sjúkdómslegu. Hún
var ein af athyglisverðustu leikkon-
um landsins, þótt ekki léki hún
mikið hin síðari ár. Hún kom ung
til starfa hjá Leikfélagi Reykjavík-
ur, tæplega tvítug að aldri og kom
fyrst fram í hlutverki Amy í gaman-
leiknum Frænku Charleys. Hún lék
síðan svo til samfellt með félaginu
í ein fimmtán ár, oft veigamikil og
kröfuhörð hlutverk, en atvik hög-
uðu því svo, að þá flutti hún út á
land og það var ekki fyrr en nú á
síðustu ámm að hún lék á ný hér
á höfuðborgarsvæðinu.
Leikferill Kristínar Önnu hjá LR
spannar árabilið 1954—67. Blóma-
skeið sitt átti hún um og upp úr
1960. Hún var í þeim fámenna
hópi, sem fastráðinn var hjá Leik-
félagi Reykjavíkur, þegar því var
breytt í atvinnuleikhús árið 1963.
Meðal hlutverka sem hún fór með
má nefna Ödu í Nóa, írínu í Þrem
systmm, Lauru í Glerdýmnum,
Guðrúnu Ægis í Deleríum búbónis,
ungu eiginkonuna í Ástarhringnum,
Colubinu í Tveggja þjónn að
ógleymdri sjálfri Júlíu, sem hún lék
með glæsibrag í sviðsetningu írska
leikstjórans Thomasar MacAnna á
400 ára ártíð Shakespeare 1964.
Kristín Anna fluttist síðan út á
land þar sem hún starfaði mikið
að leikstjóm með áhugaleikfélög-
um, lengst af á Laugarvatni, og var
hún því ómetanleg hvatning og leið-
togi listelskum menntaskólanem-
endum sem og öðmm staðarbúum.
Kristín Anna lék á sínum tíma
töluvert í útvarpi og las oft upp ljóð
enda meðal okkar albestu flytjenda
á bundið mál. Hún lék einnig lítils-
háttar í Þjöðleikhúsinu, síðast í
norska leikritinu Fimm konur og
var það hennar „come-back“ á höf-
uðborgarsvæðinu. Síðustu árin
gafst okkur svo aftur kostur á að
njóta listar hennar í sýningu Al-
þýðuleikhússins á Bitmm támm
Petm von Kant og nú síðast í vor
túlkaði hún með ógleymanlegum
hætti eymd, niðurlægingu og ein-
semd móðurinnar þöglu í sýningu
Egg-leikhússins á leikritinu Ellu.
Kristín Anna var sérstök leik-
kona. í minningunni lifír leikur
hennar sem eitthvað hreint, tært
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. NÓVEMBER 1986 39
og óspillt. í rödd hennar og fram-
setningu vom kátína og tregi oft
samfléttuð á sérkennilegan hátt.
Yfír Önnu Stínu hvíldi iðulega þetta
undarlega, dulúðuga og óskilgrein-
anlega, sem skilur á milli afburða-
leikara og góðs leikara.
Það var óralöng leið milli geisl-
andi æskufjörsins í Júlíu hennar
forðum og nístandi vesældómsins í
Ellu en báðar þessar persónur em
meðal þeirra sjaldgæfíi gimsteina,
sem við áhorfendur munum varð-
veita í minningunni — lengi, lengi.
Að hafa veitt okkur þá gleði og
ánægju, snortið okkur trega og
harmi: hæfileikinn sá er náðargjöf.
Þá náðargjöf hafði Kristín Anna
hlotið og kunni að rækta. Blessuð
sé minning hennar.
SB
Anna Stína er dáin. Dauðastríðið
háði hún af einstæðu æðmleysi.
Hún var leikkona, afburða upples-
ari og, þegar bezt lét, frábær
listakona. Sem leikmaður minnist
ég meðal annars söngs hennar með
Lámsi Pálssyni, sem er mér
ógleymanlegur.
Við starfsfélagar hennar í STEFi
kveðjum hana með hlýhug og virð-
ingu. Ástvinum hennar sendum við
beztu samúðarkveðjur.
Sigurður Reynir Pétursson
Það hefur borið til óþarflega oft,
að íslendingar hafa þurft að sjá á
eftir sínum bestu leikkonum í miðj-
um önnum á besta aldri. En þannig
var það þó með Stefaníu Guð-
mundsdóttur, Soffíu Guðlaugsdótt-
ur, Helgu Valtýsdóttur og Öldu
Möller. Og nú er röðin komin að
Kristínu Önnu Þórarinsdóttur, dótt-
ur Öldu. Hún lést aðfaranótt
sunnudags, rúmlega fímmtug að
aldri. Þau leikslok komu að vísu
ekki á óvart, því að hinar síðustu
vikur varð ljóst, að hveiju dró. Og
þó var ekki nema hálft ár, síðan
hinn válegi sjúkdómur gerði vart
við sig; hún var þá að leika eftir-
minnilegt hlutverk í Ellu eftir
Achtembusch hjá Egg-leikhúsinu.
Kristín Anna, eða Anna Stína,
eins og hún nefndist í vinahópi,
fæddist í Reykjavík 26. október
1935. Að henni stóð listfengt fólk
í báðar ættir, og ekki mun hún
hafa verið ýkja gömul, þegar hún
gerði sér ljóst, í hvaða átt hugurinn
hneigðist. Bamung var hún komin
í leiklistarskólann hjá Ævari R.
Kvaran og 17 ára gömul hlaut hún
inngöngu í Leiklistarskóla Þjóðleik-
hússins, ein hin yngsta, sem þar
hefur stundað nám. Hún lauk burt-
fararprófi þar 1954 í árgangi, sem
mikið hefur látið að sér kveða æ
síðan, þar eru líka Guðrún Þ. Steph-
ensen, Þóra Friðriksdóttir, Guð-
mundur Pálsson, Helgi Skúlason
og Jón Laxdal.
Hlutverkin létu ekki bíða eftir
sér. Á námsámnum lék hún nokkur
smáhlutverk í Þjóðleikhúsinu, og
varla var hún búin að ljúka leiklist-
arprófi er hún var farin að æfa stórt
hlutverk í Frænku Charleys í Iðnó.
Við Tjörnina ílengdist hún og var
á annan áratug í forystusveit leik-
kvenna þar, unz hún venti sínu
kvæði í kross og fluttist með bónda
sínum, Kristjáni Amasyni bók-
menntafræðingi og skáldi, til
Laugarvatns, þar sem þau voru
búsett um margra ára skeið. Á
þeim ámm vann hún helst að leik-
list sem leikstjóri með áhugafélög-
um víða um land, auk þess sem hún
kom talsvert fram í útvarpi. Eftir
að þau hjón fluttust til Reykjavíkur
aftur, fyrir nokkmm ámm, lék hún
nokkur hlutverk á sviðum höfuð-
borgarinnar, í Þjóðleikhúsinu,
Alþýðuleikhúsinu og víðar, en þó
færri en skyldi. Hennar stóra tíma-
bil sem leikkonu vom Leikfélagsár-
in, fyrst örlögin ætluðu henni ekki
nýtt blómaskeið núna, svosem vonir
margra stóðu til.
Til marks um það traust, sem
Kristín Anna naut, má nefna, að
rúmlega tvítugri að aldri era henni
falin svo kröfuhörð hlutverk sem
Irinu í „Þremur systmm" og Laura
í „Glerdýmnum", og það sem meira
var leysti þau af hendi svo að að-
dáun vakti. Þetta vom dramatísk
hlutverk, sem Kristín Anna léði í
senn skaphita sinn og æskuþokka.
Hún gat líka bmgðið sér í léttari
ham eins og í leikriti Shaws „Það
er aldrei að vita“ og „Ástarhring"
Schnitzlers, eða sem Guðrún Ægis
í „Deleríum búbónis" þeirra Múla-
bræðra eða Iða Brá í fyrsta leikriti
Jökuls, „Pókók".
Umtalsverðan leiksigur vann hún
síðan, þegar LR minntist 400 ára
afmælis skáldjöfursins frá Strat-
ford; þá var hún fyrsta Júlía hins
íslenska leiksviðs og hinn ljóðræna
harm hafði hún nú fyllilega á valdi
sínu.
Það þurfti því engan að undra
þó að hún yrdi í þeim hópi leikara
sem fyrstur var fastráðinn í Iðnó
haustið eftir Rómeó og Júlíu, 1964,
þegar leikhúsrekstri við Tjömina
var endanlega breytt í form at-
vinnumennskunnar; þar var hún í
flokki með Guðrúnu Ásmundsdótt-
ur, Helgu Bachmann, Sigríði
Hagalín, Brynjólfi Jóhannessyni,
Gísla Halldórssyni og Helga Skúla-
syni. Þau þijú ár, sem hún starfaði
sem fastráðin leikkona, lék hún
§ölda margvíslegra hlutverka, en
minnisstæðast er þeim, sem hér
heldur á penna, Adele í Húsi Bem-
örðu Alba eftir Lorca.
Kristín Anna bjó yfír mörgum
þeim kostum, sem góðan leikara
prýða. Hún var húmanisti og hafði
ríka samúð með náunga sínum og
öll list hennar bar þess merki. Hún
bjó yfír ríkum og fjölbreytilegum
tilfinningum og innlifun hennar var
slík að stundum á fyrstu ámnum
jaðraði við að bæri tæknina ofur-
liði, en hún gat líka verið hýr og
glettin og þar naut sín hennar góða
greind. Sjálf var hún viðkvæm og
stundum ör og berskjölduð, en
næmleiki hennar var með afbrigð-
um og kom kannski hvergi betur
fram en þegar hún fór með mikinn
skáldskap; sannleikurinn er sá, að
um hennar daga vom ekki margir
betri upplesarar með þjóðinni; þar
lögðust á eitt óvenjulegt skyn á
blæbrigði, þjál og hljómfögur rödd-
in, virðing fyrir tungu og erfð og
þroskaður skilningur. Hún var tón-
elsk og tónvís, hafði fallega söng-
rödd, og þetta kom henni einnig
að liði sem leikari og ekki síst sá
afburða upplesari sem hún var.
Þegar ég sit hér að pára þessi
fátæklegu kveðjuorð til góðrar vin-
konu og samferðamanns í listinni,
rennur mér til rifja, hversu erfitt
er að fanga hin gullnu augnablik
leikarans á pappír og prentsvertu.
En ég heyri rödd Önnu Stínu, tón-
blæ, sem hlýjar mér um hjartað,
svipbrigði, augnaráð, sem láta mér
ekki standa á sama um mannskepn-
una og framferð hennar hér í heimi.
Hún var listakona að upplagi og
hæfni, en hún var það líka af hug-
sjón.
Kristín Anna Þórarinsdóttir var
eins og áður segir dóttir Öldu Möll-
er leikkonu, einnar fremstu lista-
konu síns tíma, og Þórarins
Kristjánssonar símritara, bróður
Kristjáns söngvara, en þeir vom
synir Kristjáns Kristjánssonar hér-
aðslæknis á Seyðisfírði; en Alda er
af hinni þekktu Möllersætt frá
Sauðárkróki og ein systir hennar
Þorbjörg kona Jóns Leifs tónskálds;
systkin Kristínar Önnu em svo Leif-
ur tónskáld, kvæntur Ingu Bjama-
son leikstjóra, og Sigríður, kona
Odds Ólafssonar aðstoðarritstjóra.
Kristín Anna var þrígift. Fyrsti
maður hennar var Emil H. Eyjólfs-
son bókmenntafræðingur og
frönskukennari; sonur þeirra dr.
Eyjólfur Kjalar, heimspekingur,
kvæntur Hjördísi Björk Hákonar-
dóttur borgardómara; annar maður
hennar var Öm Bjamason (Odds-
sonar læknis) og þeirra dóttir Alda
yngri, sem fetað hefur í fótspor
ömmu sinnar og móður og er braut-
skráð leikkona úr Leiklistarskóla
íslands. Eftirlifandi maki Kristínar
Önnu er eins og áður segir Kristján
Ámason, sonur Áma Kristjánsson-
ar píanóleikara og konu hans Önnu
Steingrímsdóttur Matthíassonar
skálds; þau eignuðust tvo syni,
Áma og Þórarin, sem báðir em af
bemskuskeiði.
Kristínar Önnu Þórarinsdóttur
er sárt saknað. Blessuð sé minning
hennar.
Sveinn Einarsson
Okkur setur hljóð þegar ástvinir
hverfa á braut. Svo var um mig
þegar ég heyrði andlátsfregn Önnu
Stínu. En í þeirri þögn var söngur.
Fyrsta minning mín um Önnu Stínu,
flutningur hennar á Sóleyjarkvæði
Jóhannesar úr Kötlum.
Þung er sú þögn í landi
álfar ugga um sinn hag.
Þá horfið er af heiminum brott
það ljúflingslag.
Lindin spyr vindinn:
- Hví syngur hann ekki í dag?
Er ég var sextán ára unglingur,
var ég í sumarvinnu í frystihúsi
norður á Akureyri. Klæddur slopp
og stígvélum mokaði ég físki á
færibönd í þrettán tíma á dag og
beið eftir að óendanlegur dagurinn
liði. Að vinnudegi loknum fór ég
úr stígvélunum og hvíldi fætuma í
heitu vatni, setti hljómplötuna með
Sóleyjarkvæði á fóninn og hlustaði
á plötuna frá upphafi til enda, fyrr
lauk ekki fótabaðinu. Þetta varð
athöfn sem var endurtekin daglega
sumarið á enda. Ég heillaðist af
fínlegum og næmum flutningi Önnu
Stínu á ljóðunum. Fáa hef ég síðan
heyrt snerta jafn fagurlega strengi
ljóðhörpunnar sem hún. Af hrif-
næmi unglingsins lærði ég vitaskuld
fljótlega ljóðin utanað — og dagam-
ir við færibandið urðu léttbærir.
Ég þurfti ekki annað en láta hug-
ann reika lítillega og rödd Önnu
Stínu hljómaði í huga mér.
Mig gmnaði allra síst þá, að sext-
án ámm síðar ættum við eftir að
standa saman á sviðinu og leika
hvort sína hlið sömu manneskjunn-
ar. Ég nánast í sömu múnderingu
og í frystihúsinu forðum. En nú var
Anna Stína þögul. Hún kenndi mér
þar og sýndi, að góður leikari getur
sagt átakamikla sögu án þess að
segja orð. í tæpa tvo klukkutíma
stanslaust sagði hún okkur lífshlaup
konu, þannig að engan lét ósnort-
inn. Það er vandasamur leikur sem
hún hafði fullkomlega á valdi sínu.
Þetta var auðvitað Ella, síðasta
hlutverk hennar á sviði.
Það var mín gæfa að fá að kynn-
ast svo náið hæfileikum hennar og
ást á leiklistinni. Takmarkalausri
fómfysi fyrir þá list sem var líf
hennar. Jafnvel þó sjúkdómurinn,
sem nú hefur dregið hana til dauða,
gengi miskunnarlaust á krafta
hennar, þá barðist hún á móti, svo
fáa gmnaði hversu stór leiksigur
var í rauninni unninn á bak við
grímu persónunnar.
Nú er aðeins þögnin eftir og
minning um óviðjafnanlegan lista-
mann sem ómar í þögninni.
Ég votta eftirlifandi eiginmanni
hennar og bömum mína dýpstu
samúð.
Viðar Eggertsson
Vitaskuld fer ég að hugsa um
kynslóðina okkar sem fæddumst
uppúr 1930. Líklega hefur aldrei
vaxið upp í þessu landi rómantísk-
ari kynslóð. Við fæddumst inní
heimskreppuna miklú sem dundi
hér einsog haglél oní flekkina hjá
ungmennafélagsanda og glaðbeitt-
um framtíðarsýnum foreldra okkar.
Við borðuðum drauma í flest mál
og það var stagað í garmana okkar
með vonarþræði sem fljótlega slitn-
aði aftur. Stríðsárin vom leikföng
okkar. Framundir gelgjuskeiðið.
Við klámðum aðdáunina á Davíð
Stefánssyni á einni nóttu flest —
sum tóku í það viku. Og við emm
kynslóðin sem uppgötvaði Stein og
Stefán Hörð. Við urðum rómantísk
af þessu, mátulega ringluð og trúð-
um því einu sem okkur sýndist að
trúa. Töldum að vísu fátt öraggt.
Kringum 1950 sátum við á
Laugavegi 11 og sáum margar blik-
ur á lofti. Steingrímur Sigurðsson
geystist fram með ofsa, sagði borg-
aralegri mollunni stríð á hendur
með riti sínu: LÍF OG LIST. Þar
birtust þessi hráu angistaröskur í
smásöguformi. Ásta Sigurðardóttir
var höfundurinn. Við kölluðum
hana George Sand kynslóðarinnar
og foreldrar okkar vom með
áhyggjusvip því ekki gátu þau vitað
þá hversu vel þetta mundi altsaman .
fara.
Því rómantískasta kynslóð ís-
landssögunnar átti framundan þau
örlög að þurfa að lifa manndómsár
sín á þeim prósaískustu tímum sem
gengið hafa yfír landið. Núorðið er
vandfundin sú miðaldra sál hérlend-
is sem ekki kemst fyrir í vanalegri _
peningabuddu. Líf þjóðarinnar
snérist uppí langa eyðimerkur-
göngu afkomuþjarksins, listin varð
einskonar heildsölufyrirtæki kring-
um innflutning á andlegum tertu-
botnum frá Evrópu gömlu.
Módemisminn var kominn á mark-
aðinn hér og hentaði svo vel til svo
margs einsog gengur með innflutn- j
ingsvöm á veltiáram.
Tími neytendaumbúðanna var
kominn.
Undir torskildum váboðum þess
tíma urðum við tvítug og rétt áður
en þokan datt á kom út kvæðabók- -
in hans Hannesar með línunum sem
við lærðum öll samstundis og höfum
sum ekki gleymt uppfrá því.
Manstu hve gleðin tefur tæpa stund
en treginn lengi?
Þetta fannst okkur Tónninn
hreini. Og Tóninn hreina dýrka all-
ir sannir rómantíkerar.
í leikarastétt okkar var Kristín
Anna Þórarinsdóttir fulltrúi þessa
tandurhreina rómantíska söngs.
Mín vissa er sú að hún væri æfi-
langt trú þessum tóni og gmnur
minn er sá að þögn hennar sem
leikkonu í hálfan annan áratug
hafí að nokkm stafað af því hversu
lítil eftirspum varð um tíma eftir
þessum tóni. Hafi menn þaðsem
sannara reynist ef mér skjátlast. I
Glerdýmnum eftir Tennessee Will-
iams lék hún hlutverk bækluðu
stúlkunnar. Hlutverk sem að sönnu
er jafn brothætt og sá glerdýra-
heimur sem stúlkan flýr til í kröm
sinni. Erlendis hef ég séð margar
sýningar á þessu verki. Allar hafa
þær annaðhvort hafnað í væmni
ellegar þá hrottaskap. Sá ljúfí snill-
ingur Gunnar Hansen rataði ein-
stigið til skáldskapar með þessa . ,
sýningu fyrir það meðal annars að
hann fann í ungri leikkonu þann
hreina tón sem einn megnar að
flytja svona verk óskemt. Um þenn-
an tón vitna líka ljóðalestramir
hennar Önnustínu. Og þeir geym-
ast. Og svanasöngurinn hennar:
hlutverk þöglu Ellu í leikriti Her-
berts Achtembusch fyrir bara
fáeinum mánuðum sagði mér svo
ekki verður um vilst að tóninn sinn
geymdi hún ekki bara öll þessi ár
heldur þroskaði hún líka með hon-
um miskunnarlaust raunsæi sem
miklum rómantíkemm einum leyfíst
að beita. Einmitt þannig er listin
sjálf, óinnpökkuð og óinnpakkanleg
í neytendaumbúðir. Þá varð ég
stoltari af minni broguðu kynslóð
en lengi hafði gefíst tækifæri til.
Vissi þó ekki fyren seinna um þann
sanna hetjuskap sem fólst í því að
koma banvæn uppúr spítalarúminu
á seinustu sýningamar og fara
beint á spítalann eftir hveija sýn-
ingu.
I því birtist sjálfur kjami mann-
eskjunnar — sem hún einmitt var
að leika. Og lífið snæðir sitt fólk
með alskonar viðbiti. Þeim sem
horfir tilsýndar á það mataræði
getur stundum þótt einsog hamingj-
an sé frátekin handa þeim yfír-
borðslegustu. En það er nú blekking
því hamingjan er bara vörumerki.
Gleðin er þaðsem við leitum að þeg- .
ar við skoðum undir yfírborðið á
mannlegum samskiptum. Gleðin er
þaðsem á að vera í pakkanum. í
sambandi við undirbúningsvinnuna
að leikritinu um Ellu varð ég þeirr-
ar gæfu aðnjótandi að fá að koma
nokkram sinnum á heimili þeirra
Önnustínu og Kristjáns. Gleðin var
þá þar alltaf í heimsókn. Stafaði
frá þeim báðum, hljóðlát og dálítið
í ætt við þennan tón sem mér hefur
orðið svona tíðrætt um. Af því dreg
ég þá náttúrlegu ályktun að nú sé
tregi Kristjáns djúpur. Léttvæg orð
mín synda vitaskuld ósköp klaufa- •
lega á yfírborðinu en samt vil ég
biðja þau fyrir einlægar samúðar-
kveðjur frá mér og mínum til
Kristjáns og hinna sem nærri
standa.
Þorgeir Þorgeirsson