Morgunblaðið - 07.11.1986, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. NÓVEMBER 1986
Kosningamar munu snúast um
árangurinn af sljómarsamstarfinu
- sagði Þorsteinn Pálsson á Varðarfundi
„NÆSTU kosningar munu fyrst og fremst snúast um árangurinn af
núverandi stjórnarsamstarfi," sagði Þorsteinn Pálsson á fundi hjá Lands-
málafélaginu Verði sl. miðvikudagskvöld. „Á ýmsu hefur gengið, og
margt hefði mátt fara betur en við höfum að mínu mati náð þeim
markmiðum sem við settum okkur í upphafi samstarfsins og ber þar
fyrst að nefna lækkun verðbólgunnar.
Dr. Þorvaldur Gylfason
„í ljósi reynslunnar er
þess vegna hætt við
því, að þensluhallinn á
búskap opinberra aðila
verði miklu meiri en 3,5
milljarðar, þegar upp
verður staðið í árslok
1987. Þannig virðist
fjármálastefna ríkis-
stjórnarinnar líkleg til
að stuðla að vaxandi
þenslu og verðbólgu á
næsta ári, ef ekki verð-
ur gripið í taumana.“
sem hallanum líður. Þannig er til
dæmis hægt að veita aðhald í opin-
berum fjármálum og þar með
viðnám gegn verðbólgu með því að
draga úr útgjöldum og sköttum um
sömu upphæð, þótt lánsfjárþörfin
og þensluhallinn séu hin sömu eftir
sem áður. Eins getur samsetning
skatttekna ríkissjóðs skipt miklu
máli. Til dæmis er viðbúið, að lækk-
un tekjuskatts og hækkun óbeinna
skatta á móti (eins og fjárlagafrum-
varpið gerir ráð fyrir) geti aukið
verðbólguna í bráð að öðru
óbreyttu, þar eð óbeinir skattar
velta beint út í verðlagið. Það, sem
áður sagði um þensluhallann næsta
ár, verður að skoða í ljósi þessara
fyrirvara.
Reynsla fyrri ára
Fyrir ári varaði ég, m.a. í grein-
um hér í Morgunblaðinu, við fyrir-
sjáanlegum þensluáhrifum
Ijárlagafrumvarpsins þá og benti
á, að þótt þensluhallinn virtist lítill
samkvæmt frumvarpinu í fyrstu
gerð þess (hann var reyndar nei-
kvæður um 0,4 milljarða), ætti hann
trúlega eftir að vaxa í meðferð
þings og ríkisstjómar. Hvað hefur
gerzt? Nýjustu upplýsingar sýna,
að þensluhallinn (eins og hann hef-
ur verið skilgreindur hér) stefnir í
1,6 milljarða 1986, eða rösklega
1% af landsframleiðslu. Þessi upp-
hæð er svipuð þeirri, sem ríkis-
stjómin telur flárlagaaðgerðimar
til að greiða fyrir kjarasamningun-
um í febrúar hafa kostað ríkissjóð.
Sú kostnaðaráætlun er þó umdeil-
anleg, þar eð fjórðungur fjárhæðar-
innar (0,4 milljarðar) er fólginn í
framlagi til Áburðarverksmiðjunn-
ar, niðurgreiðslu áburðarverðs og
útsölu kindakjöts. Ætla má, að
unnt hefði verið að tryggja sam-
bærilegan kaupmátt launafólks
með öðmm og ódýrari hætti. Hvað
sem því líður hefði verið hyggilegra
að mínum dómi að rýma fyrir fjár-
lagaaðgerðunum vegna kjarasamn-
inganna með því að draga saman
seglin á öðmm sviðum til að koma
í veg fyrir hallabúskap og þenslu
af þeirra völdum.
Svipað gerðist 1985. Þá var
þensluhallinnn 0,4 milljarðar sam-
kvæmt fjárlögum og lánsfjárlögum,
en reyndist 4,5 milljarðar, eða 4%
af landsframleiðslu, þegar öll kurl
komu til grafar. Líku máli virðist
gegna um næstu ár á undan, þótt
endanlegar tölur séu ekki tilbúnar
enn.
Bæði á þessu ári og í fyrra hefur
ríkisstjómin því — hálfpartinn óvart
að því er virðist — kynt undir verð-
bólgu og viðskiptahalla með ógæti-
legri stjóm opinberra íjármála þvert
ofan í eigin ásetning. Fmmvörpin
tvö fyrir 1987 bera með sér, að
ríkisstjórnin ætla að halda þessu
áfram í enn ríkari mæli á næsta
ári. Að vísu er ekki hægt að full-
yrða, að þensluhalli af þeirri stærð,
sem um er að tefla á þesu ári og
næsta, hljóti að herða aftur á verð-
bólgunni, en mér virðist hættan þó
auðsæ, einkum ef hallinn verður til
þess að ýta undir kaupkröfur um-
fram greiðslugetu atvinnuveganna
í komandi kjarasamningum og
gengisfall í framhaldi af þeim.
Erlendar skuldir
Loks er einnig vert að benda á,
að nýjar erlendar lántökur opin-
berra aðila í A-, B- og C-hluta
munu samkvæmt frumvörpunum
tveim nema 4,9 milljörðum 1987
eins og áður kom fram, meðan af-
borganir munu verða um 3,6 millj-
arðar. Þannig munu erlendar
skuldir opinberra aðila aukast um
1,3 milljarða (4,9—3,6) eða tæplega
1% af landsframleiðslu, og er þá
fyrirhuguð erlend viðbótarlántaka
vegna fjárlagahallans á þessu ári
ekki talin með. Fullyrðing fjármála-
ráðherra á Alþingi um, að erlendar
skuldir opinberra aðila muni lækka
um 0,4 milljarða á næsta ári, er
villandi vegna þess, að hún nær
aðeins til A-hluta ijárlaganna, en
skilur C-hlutann útundan (B-hlut-
inn tekur engin erlend lán beint).
Einnig af þessu má ráða, hversu
brýnt það er að skoða áhrif opin-
berra fjármála í heild á efnahagslíf-
ið í stað þess að einblína á einn
hluta þeirra, A-hlutann, og horfa
framhjá hinum.
Hitt er líka rétt að taka fram,
að þrátt fyrir aukningu erlendra
skulda opinberra aðila í heild virðist
væntanlegur hagvöxtur munu sjá
til þess, að hlutfall erlendra skulda
af landsframleiðslu lækki á næsta
ári niður fyrir 50%. Engu að síður
verður þetta skuldahlutfall eftir
sem áður eitt hið hæsta í heimi.
Niðurlag
Þegar allt er skoðað, virðist mér
auðséð, að frumvörpin til flárlaga
og lánsfjárlaga, sem nú hafa verið
lögð fyrir Alþingi, geti valdið þenslu
í þjóðarbúskapnum og þar með vax-
andi verðbólgu og viðskiptahalla á
næsta ári að öðru óbreyttu, ef ekki
verður gripið í taumana. Ástandið
er að mínum dómi hættulegra nú
en fyrir ári, bæði vegna þess að
fyrirsjáanleg þensluáhrif ríkisijár-
málastefnunnar virðist meiri nú en
í fyrra og vegna þess, að ýmis önn-
ur þenslumerki eru á lofti samtímis.
En þótt áhrif fjármálastjómar
opinberra aðila í heild á verðbólgu
og skuldasöfnun hafi reynzt verri
en áhrif A-hlutans eins á síðustu
árum, er einnig ljóst, að svigrúm
til aðhalds og spamaðar í opin-
berum íjármálum er að sama skapi
meira, þegar opinberi geirinn er
skoðaður allur. Þannig er ástæðu-
laust að einskorða umræður um
nauðsynlegt aðhald í opinberuum
fjármálum við A-hluta ríkissjóðs.
Þvert á móti virðist ekki síður væn-
legt til varanlegs árangurs nú og á
næstu ámm að leita spamaðarleiða
í hinum hlutum opinbera geirans,
einkum C-hlutanum.
Höfundur er prófessor íþjóð-
hagfræði við Háskóla tslaads.
í vetur verðum við svo að leggja
línumar og sýna fram á hvemig
best megi nýta þann árangur sem
náðst hefur. Kosningamar næsta
vor munu súast um það hvort við
viljum halda áfram á þeirri braut
sem hefur verið mörkuð eða fara
aftur í sama gamla farið og áður.“
Miklar breytingar hafa orðið í
stjómun efnahagsmála í tíð þessar-
ar ríkisstjómar, sagði Þorsteinn.
„Bylting" hefur orðið í peningamál-
um og m.a. leitt af sér aukinn
spamað í þjóðfélaginu, frelsi hefur
verið aukið í gjaldeyrismálum og
aðilum vinnumarkaðarins boðið upp
á að fara nýjar leiðir í samninga-
málum, drög hafa verið lögð að
nýju skattakerfí, ákveðið að taka
upp virðisaukaskatt, samræma
tollalöggjöfina og gera breytingar
á tekjuskattinum. Fækka á skatt-
skjólum og lækka jaðarskattinn.
Þórarinn Tjrrfíngsson sagði að
amfetamínneytendur hefðu farið að
koma til meðferðar árið 1983, en
svo virtist sem neysla efnisins hefði
dottið niður á árunum þar á undan.
„Við sáum meðal okkar skjólstæð-
inga mikla aukningu á neyslu
amfetamíns á milli áranna 1984 og
1985 og hefur það enn aukist á
þessu ári“, sagði Þórarinn. Hann
sagði að þeir neytendur sem núna
kæmu virtust vera orðnir meira
háðir efninu en áður og sífellt fleiri
sem sprauta efninu í æð, en venju-
lega hefði efnið verið tekið inn með
því að sjúga það í gegnum nefið.
„Við vorum alls með 217 einstakl-
inga sem greindust með amfetamín-
neyslu árið 1985 og þar af 50
einstaklinga sem sprautuðu sig, en
sú tala hefur meira en tvöfaldast á
þessu ári“, sagði Þórarinn.
Hann sagði að efnið væri aðal-
lega flutt til landsins í formi dufts
og væri það stundum blandað með
sykur- og mjólkurefnum til að
drýgja það. Með því að sprauta því
„Stjómarandstaðan hefur verið
bitlaus að mínu mati og gagnrýni
hennar fálmkennd og á litlum rök-
um reist," sagði Þorsteinn.
„Fjárlagahallinn, sem hún nú
gagnrýnir, var og er lykillinn að
þeirri þjóðarsátt sem gerð var í
samningunum í vor. Stjómarand-
staðan er nú að hlaupa frá þeirri
lausn sem hún sætti sig við í vor.“
Þorsteinn sagði að fjárlagahallinn
væri sú fóm sem hefði þurft að
færa til að ná þessari þjóðarsátt,
annars hefðu líklega verið gerðir
verðbólgusamningar. Hallinn nú
væri samt minni en í fyrra og á
næsta ári yrði hann þriðjungi minni
en á þessu ári. Markmið kjarasamn-
inganna um að ná jöfnuði í ríkis-
búskapnum á þremur ámm myndi
nást.
Að lokum varaði Þorsteinn Páls-
son menn við því að hugsa sem svo
í æð fengju neytendur meira út úr
efninu og áhrifin kæmu fyrr en ella.
„Þeir ná líka ákveðinni líðan sem
þeir ná ekki með því að taka efnið
í nefnið“, sagði Þórarinn. „Þessi
efni em mjög lík þeim efnum sem
við notum í heilanum og þegar þau
bætast við í líkamanum valda þau
ofstarfsemi á vissum svæðum í heil-
anum og fylgir því aukin vellíðan
neytandans. Þetta gerir það svo
aftur að verkum að heilinn sér þá
enga ástæðu til að búa til þessi
efni þannnig að eftir að neyslu lýk-
ur verður skortur á þessum efnum,
sem hefur í för með sér vaxandi
vanlíðan, eftir því sem efnið er not-
að meira og lengur. Þá getur komið
fram kraftleysi og þunglyndi auk
þess sem neytendur verða tilfínn-
ingalega sljóir, finna lítið til gleði
eða sektarkenndar og verða eins
og þeir segja sjálfír „lifandi dauð-
ir“. Alit verður grátt og leiðinlegt
og það eina sem getur breytt þessu
ástandi er að fá sér aftur amfet-
amín. Þetta ástand getur staðið
að ekki væm miklar líkur á vinstri
stjóm eftir næstu kosningar. Taldi
hann ýmislegt benda til þess að svo
gæti farið. Sérstaklega sagði hann
tilburði uppi milli formanna Al-
þýðubandalagsins ög Alþýðuflokks-
ins um að þeir gætu átt samleið
að loknum kosningum. „Ef Al-
þýðuflokkurinn vinnur á á kostnað
Sjálfstæðisflokksins yrði það túlkað
sem veikleiki Sjálfstæðisflokksins
og krafa um vinstri stjóm." Sagði
hann hættuna vera að upplausnar-
öflin innan Alþýðubandalagsins
yrðu uppistaðan í ríkisstjóm sem
Alþýðuflokkurinn fengi umboð til
að mynda þar sem „verið er að
þrýsta út öllum þeim í Alþýðu-
bandalaginu sem hafa litið með
raunsæi á kjarasamninga".
„Meginmarkmið okkar er að
Sjálfstæðisflokkurinn komi út það
sterkur að ekki verði hægt að
mynda ríkisstjóm án hans þátttöku
svo við getum unnið áfram á gmnd-
velli frelsis og framfara og haldið
áfram að byggja á því sem unnist
hefur. Málefnastaðan er góð og við
eigum að nýta okkur það. Framtíð
þjóðarinnar er í húfí,“ sagði Þor-
steinn að lokum.
nokkuð lengi, í tvo til þrjá mánuði,
einkum eftir langvarandi neyslu.
Eftir svona mikla keyrslu geta
menn því verið mjög langt niðri og
þunglyndið og þessi gráa leiðinlega
veröld verður yfírþjrrmandi."
„Ofan á þetta bætast svo hæt-
tumar við að taka efnið og þar
vegur þjmgst sú hætta að menn
geta drepið sig á þessu, með of
stórum skammti. Þá er alltaf sú
hætta fyrir hendi að menn geta
lent í geðveikisástandi eftir neyslu
amfetamíns og sú hætta er veruleg.
Þau lýsa sér einna helst í tor-
tryggni og ofsóknaræði, þeir em
mjög hræddir og halda að menn séu
að ofsækja á einhvem hátt og þeir
geta jafnvel staðið í þeirri meiningu
að þeir séu í lífshættu."
Þórarinn sagði að oft gæti rejmst
erfitt að lækna þá sem langt em
leiddir. „Það er sérstaklega fyrst
eftir að amfetamínnejrtendur koma
inn, sem erfitt er að ná til þeirra
og þeir eiga oft erfítt með hemja
sig inni fyrstu dagana. Þess vegna
er oft deilt um það í meðferðinni
hvort eigi að svipta þetta fólk sjál-
fræði, það er hvort eigi að hafa þá
á opnum deildum eða lokuðum.
Þegar fram í sækir er meðferðin
svipuð og hjá alkóhólistum," sagði
Þórarinn. Hann sagði að of snemmt
væri að segja nokkuð ákveðið um
árangurinn af meðferð amfetamín-
neytenda, þar sem tiltölulega stutt
væri síðan þeir fóm að koma til
meðferðar. Sér virtist þó árangur-
inn fram til þessa lofa góðu.
Amfetamínneysla hefur stóraukist:
Sprautusjúklingnm hefur
fjölgað um meira en helming
„Geðveikiseinkenni algeng meðal neytenda“,
segir Þórarinn Tyrfingsson, yfirlæknir á Vogi.
FÍKNIEFNALÖGREGLAN hefur það sem af er þessu ári lagt hald á
nær tvöfalt meira magn af amfetamíni en allt árið í fyrra. Reynir Kjart-
ansson, í fíkniefnadeild lögreglunnar, sagði i samtali við Morgunblaðið
að lagt hefði verið hald á tæp 1.700 grömm af amfetamíni á þessu ári,
en alls hefðu náðst um 970 grömm árið 1985. Þá hefur Þórarinn Tyrf-
ingsson, yfirlæknir i meðferðarstöð SÁÁ á Vogi, staðfest í samtali við
Morgunblaðið, að mun fleiri sjúklingar hefðu komið til meðferðar vegna
amfetamínneyslu á þessu ári en árið áður og hefði fjöldi amfetamínneyt-
enda, sem komið hafa til meðferðar, farið sífellt vaxandi frá árinu 1983.