Morgunblaðið - 30.04.1987, Síða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. APRÍL 1987
Guðný Fredrik-
— Minning
sen
Fædd 10. febrúar 1901
Dáin 14. mars 1987
Nú er einlæg frænka mín kvödd
í hinstasinn og okkar bréfaskriftum
lokið. Á ég eftir að sakna þeirra
mikið þar sem við höfum skrifast
á síðan ég var lítil telpa, eða yfir
45 ár.
Alltaf voru bréfin hennar Gauju,
eins og hún var alltaf kölluð, full
af gleði og bjartsýni, fram á síðasta
dag vélritaði hún öll sín bréf, þá
orðin áttatíu og sex ára gömul.
Gauja flutti átján ára gömul til
systur sinnar, Margrétar, sem var
búsett í Bandaríkjunum, þar sem
foreldrar hennar voru bæði dáin og
bjó þar alla tíð upp frá því. Hún
var ætíð sannur íslendingur og hélt
ávallt mikið upp á gamla landið sitt.
Hún fæddist í Reylqavík 10. febr-
úar 1901. Faðir hennar var Jón
Sveinsson og móðir hennar Bergljót
Guðmundsdóttir. Tvö systkini átti
hún, Margréti f. 1893 og Svein f.
1895. Þau eru bæði látin.
Gauja giftist norskum manni,
Ragnvald Fredriksen, þau bjuggu
alla tíð nálægt New York og hittu
því marga landa svo hópurinn er
orðinn stór sem þau hýstu og
greiddu götur fyrir, j>ví heimilið var
ávallt opið öllum íslendingum og
var alltaf stórveisla hjá hennar þeg-
ar landar sóttu hana heim, þar sem
hún var snillingur í matargerð og
allt lék í höndum hennar.
Ég var svo lánsöm að eiga þess
kost að heimsækja hana og Ragn-
vald oft sl. 20 ár og eru það
ógleymanlegar stundir sem við
hjónin áttum með þeim. Mann sinn
missti Gauja fyrir tveimur árum og
var það henni mikill söknuður, því
þau voru mjög samrýnd. Hann sagði
oft á íslensku „ó, hvað ég elska þig
mikið, Gauja mín“, og hlógum við
þá að honum. Hann var mjög glað-
ur maður og grínisti mikill. Gunnar,
maðurinn minn, talar oft um þær
dásamlegu móttökur sem hann fékk
þegar hann fór ungur til náms í
Bandaríkjunum ásamt 5 öðrum fé-
lögum.
Gauja kom í heimsókn til íslands
1970 og hafði þá ekki komið frá
því að hún flutti út. Lýstu þær
móttökur sem hún fékk vel hversu
marga vini hún hafði eignast gegn-
um tíðina og haldið góðu sambandi
við með bréfaskriftum. Meðal þeirra
sem hún hélt tryggð við voru vin-
konur sem hún átti frá bamsaldri.
Henni var tekið eins og höfðingja
og var öllum stundum í heimboðum
og fann virkilega að hún var stödd
meðal vina og skyldfólks og átti
engin orð til að lýsa íslenskum
heimilum.
í mars fyrir ári fór hún til lands-
ins helga og sl. sumar kom hún
hingað jafn létt og kát og naut
þess að hitta alla vinina aftur. Hún
bjó hjá mér og sagði eitt sinn „Anna
mín, nú er ég búin að fara til ísra-
els eins og ég hef alltaf þráð og til
Islands, svo nú er ég tilbúin að fara
héðan og hitta Ragnvald minn aft-
ur.“
Gauja var trúuð kona og kirkju-
rækin og las daglega í Biblíunni
og þakkaði Guði innilega sitt ham-
ingjusama líf og góða heilsu sem
hún hafði fram á síðasta dag. Hún
lést á leiðinni í sjúkrahús 14. mars
sl. úr hjartaslagi.
Við systumar gleymum aldrei
þeim gleðistundum þegar hún sendi
okkur sínar góðu gjafír þegar við
vorum telpur á stríðsámnum og
margt fallegt sendi hún þegar ekk-
ert fékkst hér á landi. Elsku frænku
þökkum við fyrir allt sem hún hefur
gert fyrir okkur. Eins þakka fjöl-
skyldur okkar ógleymanlegar
stundir sem við áttum með henni.
Kveð ég frænku mína nú í hinsta
sinn með miklum trega.
„Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi."
Anna Sveinsdóttir
Ég var aðeins 18 ára gömul þeg-
ar ég hitti Gauju og Rögnvald í
fyrsta sinn. Það var á köldum vetr-
armorgni í höfninni í New York. í
þá daga þótti það sjálfsagt að senda
ungar stúlkur til útlanda, oft til
Ameríku, til þess að læra málið,
vinna og sjá sig um í heiminum.
Gauja og Rögnvald voru góðir
vinir foreldra minna. Mjög trúað
fólk sem alltaf sótti kirkju. Það var
ekkert fals í þeirra kirkjuferðum.
Þau lifðu eftir þeim kenningum sem
þar voru prédikaðar. Ég hef ekki
kynnst neinum fyrr né síðar sem
það gera. Á meðan ég var í Ameríku
fór ég mjög oft í kirkju með Gauju
og Rögnvald. Þau voru svo einlæg
í trúnni að maður gat ekki annað
en orðið fyrir áhrifum frá þeim.
Lítið hefur orðið um kirkjuferðir
síðan.
Gestrisnara fólk var varla hægt
að finna. Gauja og Rögnvald vildu
allt fyrir alla gera. Margur íslend-
ingurinn naut góðs af. Því var það
vel við jiæfi að Gauja skyldi koma
hér til íslands í fyrra, 85 ára göm-
ul, létt á fæti sem unglamb. Alltaf
í góðu skapi eins og í gamla daga
fyrir 30—40 árum. Rögnvald er
farinn yfir móðuna miklu fyrir
nokkrum árum. Hann naut því ekki
góðs af þeim móttökum sem Gauja
hlaut hér. Henni var tekið með
kostum og kynjum. Hún var eins
upptekin og ráðherra í opinberri
heimsókn. Hún sagði oft við mig:
„Ég er svo aldeilis hissa hvað Is-
lendingar hafa það gott. Húsnæðið,
heimilin, þetta er eins og hjá kóng-
um, sure, sure.“
Gauja gerði sér vel grein fyrir
því að ævikvöldinu væri að ljúka.
Við töluðum um dauðann. Hún
kveið honum ekki. Það yrði áreiðan-
lega tekið vel á móti sér hinu
megin. Gauja þurfti ekki að kvelj-
ast. Hún dó úr hjartaslagi. Það er
ég viss um að ef einhveijum hefur
verið tekið vel í himnaríki ef það
er til, þá er það hún.
Ég kveð hana og óska henni
góðs gengis með þökk fyrir allt sem
hún gerði fyrir mig og stelpumar
sínar. En það vom skólasystur
mínar úr Kvennó sem vom í
Ameríku á sama tíma og ég.
Erna V. Ingólfsdóttir
Minning:
Ölafur Kjartans-
son brunavörður
Fæddur 20. október 1920
Dáinn 21. apríl 1987
í dag, fimmtudaginn 30. apríl
kl. 13.30, verður Ólafur Kjartans-
son, Hraunbæ 47, Reykjavík,
jarðsunginn frá Fríkirkjunni í
Reykjavík. Hann fæddist á Berg-
staðastræti 20 og fluttist ungur
með foreldmm sinum á Baldursgötu
22. Þar ólst hann upp og átti heima
þangað til 1965 er fjölskyldan flutt-
ist í Miðtún 6 og 1969 í Hraunbæ
47. Foreldrar hans vom Ingibjörg
Jónsdóttir, fædd í Digrariesi við
Kópavog, og Kjartan Ólafsson
bmnavörður, fæddur á Húsafelli í
Borgarfirði. Hann var skáldmæltur
og gaf út nokkrar ljóðabækur. Þann
29. maí 1948 gengu í hjónaband
þau Ólafur og Danlína Hulda Krist-
insdóttir frá Breiðuvik á Snæfells-
nesi. Þeim varð þriggja bama auðið.
Elstur er Kjartan, fæddur 1948,
nú sjómaður; næstur er Kristinn,
fæddur 1949, nú vélamaður, og
yngsta bam þeirra Ólafs og Huldu
er Ingibjörg Mansfield, búsett í
Norfolk í Virginíu-fylki í USA.
Bamaböm þeirra em 5: Ólafur,
Elvar Öm og Kristján Kjartanssyn-
ir, Óskírð Kristinsdóttir og Helena
Rós, dóttir Ingibjargar.
Ólafur hóf störf hjá SVR 1942
og ók strætó í u.þ.b. 4 ár eða til
15. júní 1946 er hann gerðist bmna-
vörður hjá Slökkviliði Reykjavíkur.
Hann hætti þar sem eftirlaunamað-
ur 1. apríl 1982 að loknu 36 ára
starfi hjá þeirri stofnun.
Ólafur Kjartansson var hár vexti
og samsvaraði sér vel, bjartur yfir-
litum og prúðmenni í allri fram-
komu. Hann hafði blæbjarta
baritónrödd og unni söng og tón-
list. Þegar góðvinir komu í heimókn
var slegið á létta strengi, sungið
og spilað á gítarinn eða rafmagns-
orgelið. Ólafur söng nokkur ár með
Karlakór Reykjavíkur og fór m.a.
í söngför kórsins til Miðjarðarhafs
með skemmtiferðaskipinu Baltica.
Síðar söng hann með eldri félögum
Karlakórs Reykjavíkur, stjómandi
var þá Snæbjörg Snæbjamardóttir
sem jafnframt stjómaði Skagfírsku
söngsveitinni. Góð kynni tókust
með Ólafi og Skagfirðingum sem
sungu með eldri félögum karlakórs-
ins og því var það fyrir u.þ.b. 10
árum að Ólafur fór að syngja með
Skagfirsku söngsveitinni. Þar eign-
aðist hann marga góða vini sem
minnast hans með þökk fyrir liðnar
samverustundir og heiðra minningu
hans með söng við útförina í dag,
ásamt nokkrum eldri félögum
Karlakórs Reykjavíkur og einsöng
Hjálmtýs Hjálmtýssonar.
Á 67. aldursári er Óli vinur vor
burt kvaddur úr þessum heimi.
Hann fær okkar hlýju kveðjur.
Hans er minnst sem góðs félaga
að leiðarlokum. Samúðarkveðjur
sendum við systkinum hins látna,
þeim Jóni sjómanni, Aðalsteini við-
skiptafræðingi og Valgerði húsfrú,
svo og eftirlifandi eiginkonu, börn-
um og bamabömum vottum við
hlýja samúð. Hvíl í friði.
F.h. Skagfírsku söngsveitar-
innar í Reykjavík og Karla-
kórs Reykjavíkur,
Sveinn S. Pálmason
Minning:
Sven B F Jan-
son prófessor
í ársbyrjun 1979 var ég sem ut-
anríkisráðherra í opinberri heim-
sókn í Stokkhólmi. Starfsbróðir
minn, Hans Blix, bauð til mikillar
veislu í Höll erfðafurstans, þar sem
utanríkisráðuneytið hefur aðsetur,
og var þar margt manna. Þegar
gestgjafi og gestur höfðu eftir við-
eigandi siðareglum flutt ræður
sínar, gerðist það óvenjulega, að
maður úti í miðjum sal sló í glas
sitt og kvaddi sér hljóðs. Hávaxinn
öldungur reis á fætur og flutti
snjalla ræðu, kryddaða gamansemi
og var auðheyrilega nákunnugur
íslenskum málum.
Þama sá ég í fyrsta sinn Rúna-
Janna, Sven B F Jansson prófessor,
stórmenni í sagnfræði meðal Svía,
þjóðsagnapersónu í iifandi lífi, og
mikinn íslandsvin. Seinna sá ég,
að sænska utanríkisráðuneytið
reyndi oft að fá hann til að bjóða
íslenska gesti velkomna á þennan
hátt, og hann hafði alltaf góð orð
og spaugilegar sögur á hraðbergi.
Síðast gerðist þetta, þegar Geir
Hallgrímsson var hér á ferð.
Um páskahelgina barst sú fregn,
að Sven B F Jansson prófessor
væri látinn, áttræður að aldri, eftir
alllanga sjúkrahúsvist. Með honum
er fallinn í valinn einn fremsti rúna-
fræðingur heims og einn virtasti
og vinsælasti fræði- og embættis-
maður Svía á sviði miðaldasögu
þeirra.
Hann fæddist í Stokkhólmi, en á
menntavegi barst hann snemma að
því sviði, sem varð ævistarf hans.
Hann varð lektor við háskólann í
Greifswald 1933—34, og árin
1936—38 fyrsti sænski sendikenn-
arinn við Háskóla íslands. Nokkru
síðar varð hann dósent í norrænum
málum við Stokkhólmsháskóla, og
1947 tengdist hann fyrst sænsku
þjóðminjastofnuninni. Eftir það
varð hann prófessor í rúnafræðum
og var skipaður þjóðminjavörður
1966.
Jansson var afkastamikill rithöf-
undur og skrifaði mest um rúna-
fræði, enda eru rúnasteinar
veigamikill þáttur í menningarsögu
Svía. Mun hann hafa rannsakað um
3.500 steina, sem er öllu meira en
allir þekktir rúnasteinar í Svíaríki.
Hann varð frægur utan Svíþjóðar
fyrir að lýsa Kensingtonsteininn í
Minnesota sem fölsun, „heimilisiðju
frá 19. öld“ eins og hann kallaði
það.
Það er heillandi fyrir íslending
að ferðast í góðu tómi um Uppland
og skoða rúnasteinana, sem eru
eins og minnisvarðar, en stundum
steyptir inn í kirkjuveggi. Þeir eru
oftast reistir í minningu foreldra
eða annarra og gera í einni eða
tveim setningum grein fyrir fólkinu:
Barðist í Miklagarði, kom til Jór-
sala, sigldi til íslands. Þegar saman
koma þúsundir steina, verður þetta
heildarmynd af menningartímabili,
en steinamir voru höggnir á nor-
rænu máli, flestir um svipað leyti
og skrifað var á skinn á sama máli
á íslandi. Þjóðsaga meðal íslend-
inga hér hermir, að Bjami Bene-
diktsson hafi verið í heimsókn og
fengið að skoða marga steina með
viðeigandi skýringum. í lokin á
Bjami að hafa sagt: „En kæm Svíar
mínir. Þið munduð ekki skilja orð,
sem stendur á steinunum, ef
íslenskan væri ekki lifandi mál.“
Þetta skildi Rúna-Janni (hann
notaði viðumefnið sjálfur og gaf
því þannig blessun sína). Hann hef-
ur sagt svo frá, að hann hafi á
unga aldri verið á bát í skeijagarð-
inum, í vari fyrir rigningu og roki,
og legið við lestur Gísla sögu Súrs-
sonar. Hann hafði orðabækur við
hendina, því hann var að glíma við
málfræði og beygingar. Eftir
drykklangan lestur rann upp fyrir
honum, að hann væri að lesa bók-
menntalegt listaverk. Hann hætti
að hugsa um „genus och kasus"
og hreifst af frásögninni. Þegar þar
kom sögunni, að Vésteinn sagði við
húskarla: „En nú falla vötn öll til
Dýrafjarðar, ok mun ek þangat
ríða . ..,“ var hinn ungi Jansson
öldungis sannfærður um, að hann
sjalfur yrði að fara ríðandi að sjá
vötnin falla til Dýrafjarðar.
Hann fór margar ferðir til ís-
lands og um landið, sérstaklega
Snæfellsnes og Vestfírði. Frásagnir
af ferðum þar vestra og fleiru birti
hann í „Historiebok", sem kom út
1982, og em það einstakar perlur
í sinni röð. Margir höfðu raunar
heyrt hann segja ýms brot úr þess-
um ferðasögum af alkunnri frá-
sagnarsnilld, enda maðurinn litríkur
með afbrigðum.
Sænska þjóðin kynntist Jansson
sem skemmtilegum útvarpsmanni
um langt skeið, og til dæmis las
hann Gunnlaugs sögu Ormstungu
sem útvarpssögu 1960. Hann hlaut
margvíslega viðurkenningu í
Svíþjóð og utan heimalands síns og
ríkti síðustu árin sem konungur í
ríki rúnanna.
Jansson fékk ósk sína uppfyllta,
reið í slóð Vésteins um Gemlufalls-
heiði og sá vötnin falla til Dýrafjarð-
ar. Fjörðurinn var gáraður af golu,
eins og hvert annað norrænt vatn.
„En ég vissi að um alla framtíð
mundi þessi sjón koma upp í huga
minn í hvert sinn, sem ég heyrði
íslands getið."
Rúna-Janni er allur. Þeir íslend-
ingar eru margir, lífs eða liðnir, sem
mundu vilja þakka honum sam-
fylgdina, vináttuna, snilldina. Og
senda ekkju hans og Ijölskyldu sam-
úðarkveðjur.
Stokkhólmi í apríl.
Benedikt Gröndal.
Birting afmælis- og
minningargreina
Morgunblaðið tekur afmælis- og minningargreinar til birting-
ar endurgjaldslaust. Tekið er við greinum á ritstjóm blaðsins á
2. hæð í Aðalstræti 6, Reykjavík og á skrifstofu blaðsins í Hafn-
arstræti 85, Akureyri.
Athygli skal á því vakin, að greinar verða að berast með góðum
fyrirvara. Þannig verður grein, sem birtast á í miðvikudagsblaði að
berast síðdegis á mánudegi og hliðstætt er með greinar aðra daga.
í minningargreinum skal hinn látni ekki ávarpaður. Ekki eru tek-
in til birtingar frumort ljóð um hinn látna. Leyfilegt er að birta ljóð
eftir þekkt skáld, 1—3 erindi og skal þá höfundar getið. Sama gildir
ef sálmur er birtur. Meginregla er sú, að minningargreinar birtist
undir fullu nafni höfundar.
Við birtingu afmælisgreina gildir sú regla, að aðeins eru birtar
greinar um fólk sem er 70 ára eða eldra. Hins vegar eru birtar af-
mælisfréttir með mynd í dagbók um fólk sem er 50 ára eða eldra.
Mikil áhersla er á það lögð að handrit séu vel frá gengin, vélrituð
og með góðu línubili.