Morgunblaðið - 25.07.1987, Síða 10

Morgunblaðið - 25.07.1987, Síða 10
10 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. JÚLÍ 1987 Geldingahnappur — Armeria Geldingahnappurinn, sem er af gullintoppuætt, vex villtur í móum og melum um land allt, er því alþekktur og má teljast eitt af fallegustu blómum sem spretta út um hagann á íslandi. Hann er það fallegur að gaman er að ætla honum pláss í garðinum — og auðvelt er að ná sér í plöntu af honum. í görðum unir hann sér vel og getur myndað allstóra, þétta og hvelfda þúfukolla. Geld- ingahnappurinn okkar — Armeria maritima — er ljós-lillableikur að lit og lyftir hnöttóttum þéttum blómkollum sínum um það bil 18—20 sm upp úr jarðlægum þúf- unum, sem blöð hans mynda. Blöðin eru mjó, strik- eða þráð- laga og heilrennd og líkjast nokkuð grasstráum. Það þarf því nokkra natni til að láta ekki gras- strá komast inn í þúfumar og rétt er að athuga það rækilega hvort utanaðkomandi grasstrá geri sig ekki of heimakomin. Til eru ýmis afbrigði af Armer- ia: Sauðahnappurinn (Arm. caesp- itosa) er lágvaxinn með stutt, mjó blöð og rauðbleik blóm, ættaður frá Spáni. Armeria Bechwood hefur stóra, dökkbleika blómkolla. Armeria Bevan er hárautt, lág- vaxið afbrigði. Armeria maritima „Vindictive" er nokkm hærri en íslenski geldingahnappurinn, þétt- ur og blómsæll, rauður á lit. Armeria maritma alba er gott hvítt afbrigði. Öll Arm. maritima- afbrigðin em auðveld í ræktun. Ýmis hávaxnari afbrigði, t.d. Arm. „Bees Ruby“, sem verður um það bil 50 sm á hæð, og mjög fallegt, em nokkm erfiðari í rækt- un og þurfa skilyrðislaust vel framræsta jörð og sólríkan stað. Ef blómhöfuðin em fjarlægð eftir blómgun svo jurtin leggi ekki erf- iði í að bera fræ, heldur plantan áfram að koma með ný og ný blóm fram eftir öllu sumri. Ar- merí- ur kjósa fremur súran jarðveg, gott er að blanda saman fínni möl og mómold. Þær em langlífar sé þess gætt að velja þeim ekki votlendan vaxtarstað. Fara vel fremst í beði, sem raðplanta, eða í steinhæð. Auðvelt að fjölga hvort sem vill af fræi eða með skiptingu. Sigurlaug Árnadóttir, Hraunkoti. Sænsk plötumynt og myntsafiiið í Avesta _________Mynt___________ Ragnar Borg Er ég var á ferð um Svíþjóð fyr- ir 4 ámm, sá ég sérstætt myntsafn í Avesta, borg í Dölunum. Safnið var opnað vorið 1983 og er lítið, snoturt og sérkennilegt. Það er sér- stætt að því leyti, að þama er mest úrval af sænsku plötumyntinni. Sagan á bakvið sænsku plötumynt- ina er nokkuð framandi í fyrstu, en er þó auðskilin. Mun ég reyna að segja hana hér. f Falun í Dölunum er elsta starf- andi kopamáma í heimi. Eg skoðaði námuna og fékk þá að heyra sögu hennar. Náman hefir verið unnin frá því um 1100. Verkfærin fram- anaf vom fmmstæð, en smám saman komust menn upp á lagið með að vinna koparinn. Var starf- semin nokkuð skrykkjótt þó. A 16. og 17. öldinni var náman mikið unnin og varð koparinn úr þessari námu nánast undirstaðan að stór- veldi Svía, á þeim tíma. Þótt náman væri í Falun, var koparinn ekki unninn þar, heldur í Avesta, nokkm neðar við Dalaelf- inn. Koparinn var fluttur þangað eftir ánni á ís, og þá á sleðum, eða í prömmum. Við Avesta er foss, sem í dag knýr rafala í einu sænsku rafstöðinni, sem enn er í einkaeign. Hér áður fyrr notuðu menn vatns- aflið á annan hátt. Á 16. og 17. öld gengu silfurpen- ingar í Evrópu. Silfrið kom víða að. Silfurdalir vom fyrst slegnir á Joa- chimstal í Þýskalandi. (Þaðan er komið nafnið taler eða dollar, en þessir peningar vom allir af sömu, eða svipaðri stærð, þunga og silfur- innihaldi). Svíarnir höfðu kopar, en ekki silfur. Þeir tóku því það ráð, að smíðar koparplötur, sem þeir slógu verðgildi í, öðm megin. Vom stimplar í fjórum homunum og einn í miðri plötunni. Stóð þar, að þessi koparplata væri jafnvirði tveggja dala, fjögurra dala eða tíu dala í silfri, og fleiri verðgildi vom. Gengi kopars á móti silfri var mismunandi frá ári til árs. Réðst þannig þungi koparplötunnar. Þyngsti plötupen- ingurinn á safninu í Avesta vegur 19,6 kíló og jafngilti 10 silfurdölum árið 1644. Þar sem koparmyntin var verð- lögð þannig, sem þungavara, var ekkert eðlilegra en það, að henni væri breytt í eitthvað annað, sem hægt væri að fá hærra verð fyrir. Sænskur kopariðnaður hefir lengi verið frægur, og er enn í dag. Sænskir iðnaðarmenn hafa alda- gamla reynslu í að blanda kopar, á ýmsan hátt. Hefir þannig þróast Framhliðin á minnispeningi uin fall Gústafs XI Adolfs árið 1632. Hann vegur 212 grömm og er úr gulli. listiðnaður, sem á sér fáa líka. En plötumyntinni fækkaði auðvitað við þetta. Þannig em nú í dag einung- is þekktir 8 plötupeningar, þar af 2 í einkaeign, af 26.000 sem slegnir vom árin 1644 og 1645. Ég veit að það er erfitt fyrir marga sem hugsa sem svo í dag, að myntin, sem við emm með milli handanna, hafi eitthvert annað verðgildi, en það, sem slegið er í hana. Þetta var þó öðmvísi hér áður fyrr. Þá keyptu menn ekki mynt, gull, silfur eða kopar, nema myntin stæði fyrir sínu hvar sem var í heiminum. Auðvitað vom margir kóngar, einvaldar, furstar eða hertogar, sem slógu mynt, að reyna að svindla á öllum. Sagan kennir þó, að þeir, sem slógu „góða“ mynt, komust best af. Þar blómgað- ist verslun, og fólki leið betur en annars staðar. Ég gerði mér ekki grein fyrir því, fyrr en ég sá það með mínum eigin augum, hve þýðingarmikill þáttur koparvinnslan var í atvinnu- sögu Svía. Það er ekki einungis myntin, heldur einnig iðnaðurinn, sem þarna hefir skapast. Það að kunna að blanda og vinna koparinn á hinn ólíklegasta hátt. Að búa til ljósastjaka úr kopar, eða kopar- blöndum, alls kyns vélahluta — það virðist óendanlegt reyndar hvað hægt er að smíða úr kopar og kop- arblöndum, ef hugmyndaflug og kunnátta ráða. Þama em Svíar í essinu sínu og búa á gömlum merg, en færa okkur einnig til nútímans í hönnun og smíði. Á safninu í Avesta em auk plötu- myntarinnar venjulegir peningar úr myntsögu Svía allt frá víkingaöld til nútímans. Ennfremur setuliðs- mynt úr herleiðöngrum Svía um Baltnesku löndin og Þýskaland. Á safninu í Avesta er þó saman- kominn mesti fjöldi plötumyntar á sænsku safni. Ég var svo heppinn að Bertel Tingström, sem setti safnið upp, sýndi mér það. Kunni hann sögu um nánast hvem einasta pening og væri frásögn hans efni í marga myntþætti. Safn Seðlabankans og Þjóðminjasafnsins við Einholt 4 er opið á sunnudögum milli klukkan 2 og 4. Lítið er þar þó um sænska plötumynt, en þó eitthvað. Þeir sem eiga leið um Svíþjóð í sumar gætu svo sannarlega lagt leið sína um Avesta, en bærinn er um 100 km norður af Stokkhólmi. Landslag er þarna vinalegt og fagurt. Snyrti- mennska Svía er slík að til fyrir- myndar er, því kemst enginn hjá að veita eftirtekt á ferð um landið. Jarðfræðingur til Nýja-Sjálands: Ný tækni við jarðhitarannsóknir 10 dala plötumynt frá 1665. Plötumyntin var síðast slegin árið 1831. Hjallabrekka — einbýli Höfum til sölu fallegt einbýlishús við Hjallabrekku með innbyggðum bílskúr. Verð 7,0 milljónir. 43307 641400 KiörBýli FASTEIGNASALA Nýbýlavegi 14, 3. hæð Rafn H. Skúlason lögfr. HJALTI Franzson jarðfræðing- ur, sem sérhæfður er í bor- holujarðfræði, heldur á næstu dögum utan til Nýja-Sjálands á vegum Orkustofnunar. Hann mun starfa við Jarðhitaskólann í Auckland og meðal annars kynna sér tækni sem Ný-Sjá- lendingar búa yfir til að ákvarða hitastig í útfellingum í jarð- hitakerfinu. Töluverð samskipti hafa verið milli Jarðhitaskólans í Auckland og Orkustofnunar og mun Hjalti dvelja í rannsóknaleyfi á Nýja- Sjálandi í allt að sex mánuði. Að sögn Einars Tjörva Elíassonar verkfræðings Orkustofnunar hafa þessar tvær þjóðir miklu að miðla hvor annarri og tengsl aukist á undanfömum árum á milli jarð- hitaskólanna á íslandi og á Nýja-Sjálandi. Sagði hann heim- sóknir vísindamanna á milli þessara aðila þjóna mikilvægum tilgangi í að skiptast á skoðunum og upplýsingum á sviði jarðhitaleit- ar og rannsókna. Hjalti Franzson sagði í samtali við Morgunblaðið að hann myndi taka með sér jarðfræðigögn úr borholum á Nesjavöllum, Svarts- engi og Eldvörpum og rannsaka þau í tækjum Jarðhitasskólans á Nýja-Sjálandi. Þetta væru svokall- aðar vökvabólurannsóknir. „Örlitl- ar bólur af jarðhitavökva lokast stundum inni í útfellingum, en með sérstakri smásjá og með því að hita upp sýnin, þá má finna út við hvaða hitastig þessar útfellingar hafa orðið til. Á þann hátt er hægt á grundvelli útfellinganna að ákvarða hitastig á ýmsum dýptar- bilum í jarðhitakerfinu," sagði Hjalti. Hann sagði að Orkustofnun hefði fest kaup á tækjum sem geta framkvæmt greiningar af þessu tagi og tilgangur ferðarinnar væri því ekki síst að afla eins mikillar vitneskju frá Ný-Sjálendingum og unnt væri þar sem þeir stæðu mjög framarlega á þessu sviði.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.