Morgunblaðið - 08.08.1987, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. ÁGÚST 1987
27
ísvalds
hvort hjónum hafí verið leiðbeint
nægilega, kemur hinn sami sýslu-
maður, eða undirmaður hans, og
kveður upp dóm — sker úr um rétt-
mæti sinna eigin athafna. Sem
fulltrúi framkvæmdarvaldsins sér
sýslumaður um innheimtu opin-
berra gjalda . . . Hafí hinar hörðu
innheimtuaðgerðir einhvetja laga-
lega eftirmála, þá skiptir valdsins
maður einfaldlega um hlutverk.
Rukkarinn sest í dómarasæti og
sker úr um málið. Til að kóróna
þetta allt hefur dómarinn fjárhags-
lega hagsmuni af innheimtunni.
Dómsvaldið er á prósentum hjá
framkvæmdarvaldinu... “ í forystu-
grein sama blaðs er dómsmálaráð-
herra hvattur til að beita sér fyrir
fullum aðskilnaði framkvæmdar-
valds og dómsvalds og klykkt út
með þessum orðum: „Þann ásetning
mega gírugir sýslumenn ekki teíja."
Að víkja úr dómarasæti
Það getur tæpast verið til of
mikils mælzt, að þeir, sem flalla á
opinberum vettvangi um jafnþýð-
ingarmikið mál og stjómskipun
landsins, hafí til að bera nokkra
lágmarksþekkingu — og ekki myndi
sanngimi skaða. í íslenzkri réttar-
farslöggjöf er beinlínis gengið út
frá því, að dómari víki úr dómara-
sæti í máli, ef hann er aðili máls
eða fýrirsvarsmaður aðila eða með
öðram hætti svo tengdur máli per-
sónulega, hvort heldur er fjárhags-
lega eða siðferðilega, að hætta sé
á, að hann fái ekki litið óhlutdrægt
á málavexti. Það kemur þannig
ekki til, að sýslumaður kveði með
dómi á um réttmæti eigin athafna,
hvorki f skilnaðarmáli né málum,
er rísa vegna ágreinings um aðger-
ir hans sem innheimtumanns ríkis-
sjóðs. Skyldi það henda einhvem
sýslumann eða bæjarfógeta að sitja
áfram í dómarasæti vð slíkar að-
stæður, myndi Hæstiréttur vafa-
laust ómerkja alla málsmeðferðina
frá upphafi. í sakamálum gegnir
öðra, eins og þegar er fram komið
og alkunnugt er, þar sem sami að-
ili hefur á hendi rannsóknarvald og
dómsvald. Það er hinn raunveralegi
vandi, sem við er að fást í þessum
efnum.
Fjárhagslegfir hags-
munir ráða ekki
Þá má minnast þess, að á arinu
1984 var með lögum ákveðið, að
Kjaradómur skyldi ákvarða laun
sýslumanna og bæjarfógeta. í úr-
skurðum Kjaradóms hefur verið
gengið út frá þvf, að innheimtu- og
uppboðslaun þeirra féllu þá niður.
í lögunum var að vísu ákvæði til
bráðabirgða þess efíiis, að sýslu-
menn, bæjarfógetar og aðrir
uppboðshaldarar skyldu, á meðan
þeir sætu í því embætti, sem þeir
þá voru skipaðir í, eiga rétt á, ef
þeir óskuðu þess, að halda áfram
ótavant
Tælga- og frystiklefi. 596 hús-
anna voru til fyrirmyndar að þvf er
varðaði tækja- og frystiklefa, 42,5%
í lagi, 5096 gölluð, 2,596 slæm, en
engin óhæf.
Umbúðageymsia. 13% húsanna
vora til fyrirmyndar að því er um-
búðageymslu varðaði, 43,6% í lagi,
23,9% gölluð, 13% slæmt og 6,6%
óhæf.
Búningsherbergi. 8,5% hús-anna
reyndust vera f lagi að ví er varðaði
búningsherbergi. 29,8% vora f lagi,
34,1% gölluð, 25,6% slæm og 2,1
óhæf.
Kaffistofa. 55,3% húsanna reynd-
ust vera til fyrirmyndar að því er
sömu lögkjöram og þeir nutu við
gildistöku laganna, þó ekki lengur
en til ársloka 1990. FVá árinu 1984
hafa nokkrir nýir sýslumenn og
bæjarfógetar tekið við störfum og
þiggja laun eftir ákvörðun Kjara-
dóms, auk þess sem sumir hinna
eldri hafa ekki óskað eftir því að
halda fyrri lögkjöram, þ. á m. sá,
sem þetta ritar. Það er raunar löngu
tímabært, að fjölmiðlar leiti upplýs-
inga um það, hvemig skipting
sýslumanna er milli eldra og nýrra
iaunakerfis, þótt ekki væri nema
til þess að komast hjá haldlausum
alhæfingum. Hvemig sem launa-
kjöram sýslumanna og bæjarfógeta
er annars háttað, er það hins vegar
rakalaus fásinna, þegar til dæmis
litið er til réttarfarslöggjafar, að
„dómsvaldið sé á prósentum hjá
framkvæmdarvaldinu". Slíkar full-
yrðingar era vitaskuld ekki svara-
verðar, en þó verður ekki hjá því
komizt að leiðrétta svo háskalegan
misskilning, ef einhver skyldi halda,
að sú væri raunin.
Sýslumenn styðja
réttarbætur
Það er ljóst, að það er tímabært
og nauðsynlegt að stíga nú að fullu
skrefið til algers aðskilnaðar dóms-
valds og framkvæmdarvalds hér á
landi, m.a. til þess að allir lands-
menn búi við sams konar réttarfar.
Um það ætti að geta náðst full
samstaða, enda á dómsvaldið mikið
undir því, að trúnaður þess sé haf-
inn yfír vafa og gagnrýni. Hitt er
annað, að það verður að draga í
efa, að almenningi finnist svo mjög
að sér kreppt og réttur sinn svo
aðþrengdur við núverandi skipan,
sem sumir vilja vera láta. Því má
ekki heldur gleyma, að menn hafa
ævinlega getað leitað til Hæstarétt-
ar, ef þeim hefur þótt gæta óhlut-
drægni í málsmeðferð sýslumanna
og bæjarfógeta í hlutverki bæði lög-
reglustjóra og dómara. Þann rétt
má ekki vanmeta né þá fullnægju
réttlætis, sem menn geta þrátt fyr-
ir allt náð fram. Á hinn bóginn
skilja sýslumenn og bæjarfógetar
ef til vill öðram betur, hversu vand-
meðfarið það vald er, sem þeim er
fengið, og þröngur vegur milli rétt-
látrar samhæfíngar lögregluvalds
og dómsvalds. Sýslumenn hafa ver-
ið umboðsmenn ríkisvaldsins í sjö
aldir, en einungis farið með dóm-
störf í þijár þeirra. Aðskilnaður
dómsvalds og framkvæmdarvalds
að nýju felur ekki í sér endalok
sýslumannsembætta. Þau eiga
þvert á móti fullt erindi í nútíman-
um, þar sem þeim verði fundinn
réttur farvegur með breyttri starfs-
skipan. Til slíks era margir kostir,
sem ekki verður flallað um hér. En
víst er um það, að ekki munu sýslu-
menn og bæjarfógetar standa í vegi
réttarbótum á þessu sviði, enda
hafa þeir engra hagsmuna að gæta
af því að halda f núverandi skipan,
hvorki flárhagsiegra né annarra.
Þeir munu þvert á móti leggja sitt
af mörkum til þess að hinar biýnu
umbætur megi verða með þeim
hætti, að til sem mestra heilla
horfí. Að slíku marki ættu allar
umræður og aðgerðir að hnfga.
Höfundur er bæjurfógeti á ísa-
firði og sýslumaður ílsafjarðar-
sýslu.
varðaði kaffístofur, 36,2% f lagi, 6,4%
gölluð, engin slæm og 2,1% óhæf.
Salernissvæði. 16,3% húsanna
reyndust vera til fyrirmyndar að því
er varðaði salemissvæði. 32,6% f lagi,
44,1% gölluð, 4,7% slæm og 2,3%
óhæf.
Útbúnaður og ástand starfs-
fólks. 11,6% húsanna reyndust vera
til fyrirmyndar að þvf er varðaði út-
búnað starfsfólks og ástand, 48,9%
í lagi, 27,9% gölluð, 9,3% slæm og
2,3% óhæf.
Notkun dagbókar. 28,3% hús-
anna reyndust vera til fyrirmyndar
að því er varðaði notkun dagbókar,
41,3% f lagi, 19,6% gölluð, 8,6% slæm
og 2,2% óhæf.
Hreinlætisaðgerðir. 16,3% hús-
anna reyndust vera til fyrirmyndar
að því er varðaði hreinlætisaðgerðir,
55,8% l lagi, 13,9% gölluð, 9,3% slæm
og 4,7% óhæf.
AF ERLENDUM VETTVANGI
Ítalía:
Er farið að hilla
uiidir viiistristjóni?
STRÍÐINU á milli kristilegra demókrata og sósialista á
ítaliu hefur nú slotað í bili og má segja, að þeir fyrr-
nefndu hafi sigrað á stigum. Eftir kosningarnar í vor
neitaði Bettino Craxi, leiðtogi sósíalista, að taka sæti í
nýrri stjórn undir forystu kristilegra demókrata en féllst
loksins á, að flokkur hans tæki þátt í stjóminni þótt hann
færi ekki sjálfur með ráðherraembætti.
egna endurreisnar sömu
fímm flokka stjómarinnar,
kristilegra demókrata, sósía-
lista, frjálslyndra, repúblikana
og sósíaldemókrata, er hætt
við, að það fari fran hjá mönn-
um, að ítalir standa nú á
þröskuldi mestu breytinga í
sögu sinni eftir stríð: Hugsan-
legrar vinstristjómar, sem
aftur hefði það í för með sér,
að kristilegir demókratar yrðu
utan stjómar í fyrsta sinn.
Trúlega verða menn að bíða
tíðinda af þessu þar til næstu
kosningar eru um garð gengn-
ar en í þessa átt stefna stjóm-
málin á Ítalíu nú um stundir.
Mörgum og einkum útlend-
ingum fannst lítið koma til
breytinganna í síðustu kosn-
ingum, kristilegir bættu við sig
1,4% og sósíalistar 2,9%, en
samt sem áður urðu þá nokkur
straumhvörf. Giorgio La Malfa
úr Repúblikanaflokknum og
líklegur formaður hans innan
tíðar orðaði það þannig: „Só-
síalistar em nú komnir hálfa
leiðina að kristilegum demókr-
ötum og kommúnistum og
kommúnisar em nú miðja vegu
milli sljómarandstöðu og
stjómar."
Craxi hefur það langtíma-
markmið að búa í haginn fyrir
vinstristjóm og í kosningabar-
áttunni í vor gætti hann þess
að tala ekki mjög illa um kom-
múnista. Viðræða tveggja
upprennandi manna í flokkun-
um báðum, Kommúnista-
flokknum og Sósíalistaflokkn-
um, sem birtist í vikublaðinu
L’Espresso, var ástarjátningu
líkust og báðir sögðust vilja
stofnun eins stórs flokks á
vinstrivængnum.
Craxi flýtti sér að kveða nið-
ur allar sameiningarhugmyndir
í bráð en eftir sem áður er það
stefna hans að fylkja saman
ítölskum vinstrimönnum en
undir forystu hans sjálfs. Þing-
kosningamar styrktu stöðu
hans og með 14,3% atkvæða á
bak við sig er hann nú farinn
að bera víumar í sósíaldemó-
krata, róttæka og græningja
(hver um sig með um 3% at-
kvæða) og hvetja þá til að taka
höndum saman undir merkjum
jafnaðarstefnunnar. Saman-
lagt fylgi slíkrar samsteypu
yrði um 23% og þótt kommún-
istar hafi 26% yrðu þeir enginn
allsráðandi stóri bróðir i hugs-
anlegri vinstrisljóm.
Á rúmum tíu ámm hefur
Giovanni Goria
Bettino Craxi
fylgi kommúnistaflokksins
hrapað úr 34,4% í 26,6% og
er hann því ekki aðeins álit-
legri samstarfsflokkur í augum
Craxis, heldur ekki eins her-
skár og fyrr. f skoðanakönnun-
um, sem gerðar voru eftir
kosningar, kom fram, að.fylgi
kommúnista meðal ungs fólks
á aldrinum 18-20 var 5% minna
en meðal kjósenda almennt og
10% minna en kristilegra
demókrata. Ollu þessar niður-
stöður strax miklum hræring-
um innan kommúnistaflokks-
ins en þótt Occhetto, sem
löngum hefur verið talinn kred-
dufastur í meira lagi, virðist
hafa borið sigurorð af frjáls-
ljmdari keppinaut sínum,
Giorgio Napolitano, hefur hann
komið mönnum á óvart með
því að gefa í skyn, að hann sé
umbótamaður eftir allt saman.
Þótt sósíalista og kommún-
ista kunni að langa til að starfa
saman hafa þeir ekki til þess
þingstyrk og því yrðu þeir að
reiða sig á stuðning alls kyns
smáflokka, sem sumir eru til
vinstri við kommúnista og aðr-
ir til hægri við sósíalista.
Hvorki leiðtogi sósíaldemó-
krata né repúblikana útilokar
slíkt samstarf og það virðist
ekki vefjast fyrir mönnum
hvort kommúnistar geti farið
að lýðræðislegu lögum, heldur
hvort nafnið sjálft og stefna
þeirra í efnahagsmálum muni
hræða fjárfestendur og banda-
menn ítala í Nato.
í síðasta mánuði gerði De
Mita, leiðtogi Kristilega demó-
krataflokksins, Craxi tvo kosti;
annaðhvort myndaði hann
vinstristjóm eða sætti sig við,
að næsti forsætisráðherra yrði
kristilegur demókrati. Craxi
neitaði að samþykkja De Mita
f embættið en féllst á, að Gio-
vanni Goria skipaði það. Hér
var trúlega um að ræða tækni-
legt undanhald og búist er við,
að Craxi, sem á ekki sæti í
stjóminni og getur því einbeitt
sér að flokkspólitíkinni, muni
bíða hentugs færis til að slíta
sjómarsamstarfínu.
Fáir eiga von á, að Goria
og stjóm hans endist lengur
en fram á næsta vor en það
er hollara fyrir Craxi að hrapa
ekki að neinu. Ef hann fellir
stjómina of fljótt er hætt við,
að frammámenn í atvinnulífínu
taki það óstinnt upp enda
hamra þeir jafnan á, að ítalir
þurfí styrka og stöðuga stjóm
lfka þeirri, sem Craxi sjálfur
veitti forstöðu í hálft fjórða ár.
í efnahagsmálunum em
ýmsar blikur á lofti og jafnvel
horfur á, að fjárlagahallinn
geti numið 13% af þjóðarfram-
leiðslu. Ef Craxi gefur Goria
ekki tíma til að takast á við
þessi vandamál er eins vfst, að
hann glati einhveiju af þeim
vinsældum, sem hann hefur
öðlast sl. fjögur ár. Á hausti
komanda bíður stjómarinnar
erfítt mál, þjóðaratkvæða-
greiðsla um framtfð kjamorku-
vinnslunnar, og em kristilegir
demókratar hlynntir henni en
sósíalistar andvígir. Komist
Goria með heilli há frá henni
má búast við, að hann geti
verið við völd í tvö eða þijú
ár en að þeim tíma loknum er
líklegt, að Craxi geri kröfu til
forsætisráðherraembættisins
— og hóti að öðmm kosti að
mynda stjóm með kommúnist-
um eða með stuðningi þeirra.
Ef Craxi verður ekkert
ágengt bíða ítala aðeins
snemmbærar kosningar einu
sinni enn. Kristilegir demó-
kratar segjast vissir um að
sigra f kosningum þar sem
slagurinn stæði milli þeirra og
flokka, sem stefna að vinstri-
stjóm, en ítölskum kjósendum
kynni að fínnast tími til kominn
eftir 40 ár að reyna eitthvað
nýtt — ekki síst undir forystu
jafíi reynds manns og Craxis.
Heimild: The Economist