Morgunblaðið - 24.01.1988, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1988
Þórunn Jónassen
(1850-1922).
\
Guðrún Björnsdóttir
(1853-1936).
Þórunn Jónassen var fyrsti full-
trúi Thorvaldsensfélagsins í Land-
spítalasjóðsnefndinni e’n með
byggingu spítalans vildu íslenskar
konur reisa minnisvarða þeirri rétt-
arbót er þær öðluðust 19. júní árið'
1915, þá fengu þær kosningarétt
og kjörgengi til Alþingis. Þegar
Qársöfnun hafði staðið í eitt ár um
allt landið var mánudaginn 19. júní
1916 haldin mikil hátíð í Reykjavík.
A samkomu á Austurvelli klukkan
fimm síðdegis var gerð grein fyrir
fjársöfnuninni til „Landspítalasjóðs
Islands", stofnun sjóðsins lýst og
skipulagsskrá hans lesin upp. Þór-
unn Jónassen, sem var gjaldkeri
sjóðsins frá stofnun hans og til
æviloka, sat þann dag frá hádegi í
fordyri Alþingishússins og eins og
segir í dagskrá hátíðahaldanna
„veitir hún þar fúslega móttöku
gjöfum þeim er kynnu að verða
gefnar sjóðnum". Síðan er bætt við:
„Þátttakan verður almennust með
því að enginn álíti' sína gjöf of litla
— því „komið fyllir mælinn“.“9
Auk þess ábyrgðarmikla og eril-
sama starfs sem féhirðir Landspít-
alasjóðsins gaf Þórunn sig að
ýmsum öðrum félagsmálum í
Reykjavík og í bæjarstjóminni átti
hún sæti frá 1908 til 1914. Eigin-
maður hennar lést tæplega sjötugur
árið 1910 en hafði látið af embætti
landlæknis árið 1906. Það ár birtist
í tímaritinu Óðni grein um þau hjón
sem Steingrímur Matthíasson lækn-
ir ritar og þar segir hann meðal
annars svo: „Frú Jónassen hefur
lengi verið talin meðal hinna
fremstu af merkiskonum þessa
bæjar .. ,“10 Þurfti því engan að
undra þótt reykvískar konur hefðu
augastað á henni þegar til þess kom
að velja frambærilegar konur á lista
í janúar árið 1908.
Önnur í aldursröðinni af konun-
um sem hlutu kosningu sem
bæjarfulltrúar umrætt ár var Guð-
rún Bjömsdóttir oftast kennd við
Presthóla. Hún fæddist 27. nóvem-
ber 1853 að Eyjólfsstöðum á
Völlum. Foreldrar hennar voru
Bjöm umboðsmaður Skúlason sem
þar bjó lengi og Bergljót Sigurðar-
dóttir stúdents á Eyjólfsstöðum
Guðmundssonar sýslumanns í
Krossavík á Vopnafirði. Meðal
systkina Guðrúnar var Ragnhildur
kona Páls Ólafssonar skálds.
í fyrstu ólst Guðrún upp hjá for-
eldrum sínum á Eyjólfsstöðum en
þegar hún var tíu ára lést faðir
hennar og skömmu síðar fór hún í
fóstur til Bjama læknis Thorlacíus
á Eskifírði. Dvaldist hún þar fram
yfír fermingu en fór þá til séra
Vigfúsar Sigurðssonar móðurbróð-
ur síns á Sauðanesi á Langanesi.
Þaðan sigldi hún til Kaupmanna-
hafnar og var þar um skeið en kom
síðan aftur til frændfólks síns að
Sauðanesi. Þangað vígðist um
haustið 1883 til séra Vigfúsar, sem
aðstoðarprestur hans, séra Láms
sonur Jóhannesar Guðmundssonar
sýslumanns í Mýrasýslu. Sýslu-
mannssetrið var í Hjarðarholti i
Stafholtstungum og hafði Jóhannes
orðið úti við túnfótinn þar í aftaka-
veðri 1869 þegar Láms sonur hans
var ellefu ára. Um séra Láms var
sagt að hann hafí verið frábær
söngmaður, lipurmenni og vinsæll.
Systur hans vom þær Anna sem
átti dr. Valtý Guðmundsson al-
þingismann og stjómmálaforingja
og Sigríður er átti séra Kjartan
Helgason í Hmna í Ámessýslu.
Guðrún og séra Láms gengu í
hjónaband árið 1884 og bjuggu að
Sauðanesi.
Ekki naut Guðrún lengi samvista
við mann sinn því séra Láms féll
frá eftir aðeins fjögurra ára hjóna-
band í september 1888 og höfðu
þeim þá fæðst þrjár dætur. Elst
þeirra var Maren Ragnheiður Frið-
rika sem var þriggja ára, hún átti
síðar Finnboga Rút Jónsson vél-
fræðing í Reykjavík, þá Bergljót
sem var tveggja ára, hún varð síðar
kennari í Reykjavík en lést þar í
spönsku veikinni 1918. Þriðja dóttir
ungu presthjónanna, Guðrún Ingi-
björg, fæddist síðsumars 1887 en
lést ung. Fjórða dóttirin, fædd eftir
lát föður síns í apríl 1889, var látin
heita Lára Ingjbjörg. Hún átti síðar
Ólaf Jónsson lækni í Reykjavík og
vom þeir bræður, hann og Finnbogi
Rútur, synir séra Jóns Arasonar á
Húsavík.
Eftir lát manns síns fór Guðrún
með dætur sínar til bróður síns séra
Halldórs Bjamarsönar, eins og
hann nefndi sig, að Presthólum í
Núpasveit í Norður-Þingeyjarsýslu.
Hún dvaldist þar uns hún árið 1900
fluttist með dætmnum til
Reykjavíkur. Hóf hún þar mólkur-
sölu og rak hana af miklum
dugnaði, Reit hún í blöð um mjólk-
ursölumálin og sýndi meðal annars
fram á nauðsyn þess að koma öðm
og betra skipulagi á þau til trygg-
ingar hreinlæti og heilbrigði
bæjarbúa. Eftir allmargra ára bú-
setu í Reykjavík fór Guðrún enn til
dvalar á Norðurlandi en fluttist al-
komin til Reykjavíkur vorið 1936.
Hún lést þar á heimili Marenar
dóttur sinnar 11. september það ár.
Var hún lögð til hinstu hvílu við
hlið manns síns og annarra skyld-
menna í Sauðaneskirkjugarði. í
eftirmælum um Guðrúnu er á það
minnt að hún hafí verið Reykvíking-
um kunn frá vem sinni í Reykjavík
á ámm áður með því að hún hafí
verið ein fjögurra kvenna sem fyrst-
ar vom kosnar í bæjarstjóm „lét
hún þar mikið til sín taka, eins og
hvarvetna þar sem hún beitti sér
fyrir málum eða framkvæmdum,
því hún var gáfuð kona, dugleg og
kjarkmikil, skömgleg í framkomu
og aðsópsmikil, en einnig hin mesta
fríðleikskona og skartkona á yngri
ámm, ör og viðkvæm í lund og svo
hjálpfús við þá, sem liðsinnis þurftu,
að orð fór af.“n
Guðrún sat í bæjarstjóm
Reykjavíkur frá 1908 til 1914 eða
jafti lengi og Þómnn Jónassen.
Katrín Skúladóttir Magnússon,
þriðja konan sem hér verður sagt
frá, sat hins vegar í bæjarstjóminni
til 1916.
Katrín Sigríður eins og hún hét
fullu nafni fæddist í Hrappsey á
Breiðafírði 18. mars 1858 og hún
lést í Reykjavík 13. júlí 1932. For-
eldrar hennar vom Skúli Þorvalds-
son Sívertsen bóndi í Hrappsey og
Hlíf Jónsdóttir frá Helgavatni í
Vatnsdal og ólst Katrín upp hjá
þeim í Hrappsey. Hún kom fyrst
til Reykjavíkur fjórtán ára gömul
og þá í kynnisför til Katrínar
Sívertsen föðursystur sinnar sem
gift var Jóni Ámasyni bókaverði
og þjóðsagnaritara. Dvaldi hún eft-
ir það oft á heimili þeirra, lengur
eða skemur, og þar kynntist hún
frænda Jóns, Guðmundi Magnús-
syni, Húnvetningi að uppmna. Þau
felldu hugi saman og trúlofuðust
sumarið 1883 og hann sigldi sama
sumar til læknanáms í Kaupmanna-
höfn. Þau giftu'sig í ágúst 1891
og höfðu þá aðeins sést í eitt skipti
þau átta ár sem hún sat í festum
en Guðmundur kom heim sumarið
1885 og fór þá til Hrappseyjar.
Nýgift sigldu þau til Kaupmanna-
hafnar og dvöldust þar um hríð en
1892 fékk Guðmundur veitingu fyr-
ir héraðslæknisembættinu í Skaga-
fírði og þau settust að á
Sauðárkróki. Þar áttu þau heima í
tvö ár en upp frá því í Reykjavík
þar sem hann varð læknir og síðar
prófessor við Háskólann. Guðmund-
ur lést átta ámm á undan konu
sinni. Þeim fæddist dóttir 24. apríl
1892 og var hún skírð Ingibjörg
en hún lifði aðeins einn dag. Fleiri
bama varð þeim ekki auðið en eina
fósturdóttur ólu þau upp og hjá
þeim dvöldust oft og iðulega skyld-
menni beggja sem hér vom við nám
eða af öðmm ástæðum.
Guðmundur Magnússon var
fyrsti læknir hér á landi sem gerði
holskurði og aðstoðaði Katrín hann
frá fyrstu tíð við skurðaðgerðir. Í
blaðaviðtali við Katrínu á sjötugsaf-
mæli hennar kemur hún inn á þann
þátt á þessa leið: „Ég hafði alltaf
verið hneigð fyrir lækningar og
langaði til að kynna mér þær í upp-
vextinum, en þá þekktust ekki
hjúkmnarkonur hér á landi og ekki
um aðra fræðslu að gera í þeim
efnum en ljósmæðrakennsluna, en
foreldrar mínir vildu ekki að ég
yrði ljósmóðir. Þau vom víst hrædd
um að ég legði of mikið á mig við
þau störf. En ofurlítið hafði ég samt
kynnst læknisstörfum og það kom
sér vel, þegar ég fór að hjálpa
manninum mínum á Sauðárkróki."
Síðan lýsir Katrín aðstæðum fmm-
heijans í skurðlækningum en enga
sérhæfða aðstoð var að fá og vann
hún með honum bæði sem hjúkr-
unarkona og aðstoðarlæknir.
Viðtalinu lýkur með þessum orðum:
„Hér syðra aðstoðaði frú Katrín
mann sinn við alla uppskurði, smáa
sem stóra."12
Ekkert fæst af sjálfu sér
í tilefni þess að áttatíu ár eru
liðin frá Kvennasigrinum í bæj-
arstjórnarkosningunum 1908,
leitaði Morgunblaðið til þriggja
forystukvenna í flokki sjálf-
stæðismanna, sem setið hafa í
borgarstjóm.
Auður Auðuns
Auður Auðuns hefur gegnt
§ölda trúnaðarstarfa, m.a. var
hún bæjar- eða borgarfulltrúi í
Reykjavík 1946-70 og átti sæti í
bæjar- eða borgarráði 1952-70.
Hún var forseti borgarstjórnar
1954-59 og 1960-70. Borgarstjóri
var hún árin 1959- 60.
„Þetta var frábær árangur og
hann náðist vegna þess að kon-
umar beittu sér verulega og
framboð þeirra var einnig þver-
pólitískt. Ég minnist þess að frú
Guðrún Pétursdóttir, móðír
Bjama Benediktssonar, sagði mér
frá því hvemig áhugasamar konur
um kosningamar skiptu bænum
niður sín á milli og gengu í hvert
einasta hús til að kynna málstað-
inn og vinna honum fylgi. Þetta
var algjörlega ópólitískt framboð
og konumar gátu því staðið sam-
an. Annað eins hefur ekki gerst
síðan við bæjarstjómarkosningar
í Reykjavík."
Ingibjörg Rafnar
Ingibjörg Rafnar var borgar-
fulltrúi fyrir Sjálfstæðisflokkinn
1982-86 og var m.a. varaforseti
og borgarráðsmaður.
„í dag fínnst okkur flestum
fáránlegt að mismuna konum og
körlum varðandi svo sjálfsögð
mannréttindi eins og kosninga-
réttur og kjörgengi eru. Þegar
áttatíu ár eru liðin síðan konur
fengu þessi réttindi í sveitar-
stjómarkosningum er rétt að
minnast þess að þau réttindi fen-
gust ekki átakalaust en það er
ánægjulegt að hugsa til þess að
þegar þau voru fengín þá tóku
konur til hendinni svo um mun-
aði. Þær buðu fram sérstakan
kvennalista og strax í þessum
fyrstu kcsningum notaði um
helmingur kvenna sér þennan
nýfengna rétt sinn og rúmlega
helmingur-þeirra greiddi kvenna-
listanum atkvæði sitt. Vissulega
góð byijun sem lofaði góðu.
Síðan hefur gengið á ýmsu í
stjómmálunum, konur hafa í
sívaxandi mæli neytt kosninga-
réttar síns og gera það nú til jafns
við karla. En því miður er ekki
sömu sögu að segja varðandi kjör-
gengið; hlutur kvenna í sveitar-
stjómum og á Alþingi hefur verið
misjafnlega lítill og í engu sam-
ræmi við kosningaþátttöku
kvenna. Nokkuð hefur þó miðað
síðustu misseri og er það vel því
ég tel að helstu valdastofnanir
þjóðfélagsins eigi að vera sem
best spegilmynd af þjóðinni.
Framboð kvenna í Reykjavík
1908 og aðdragandi þess ætti að
vera okkur konum eilíf áminning
um það að engin réttindi eða að-
gangur að valdastöðum fást af
sjálfu sér. Konur verða að vera
að bera sig eftir þeim og vera
reiðubúnar til þess að leggja tölu-
vert á sig til þess. Hvemig þær
gera það hlýtur að ráðast af að-
stæðum á hveijum tíma. 1908
kusu þær að gera það me^fram-
boði sérstaks kvennalista, þá vom
framboð til sveitarstjórna ekki
pólitísk né voru til stjómmála-
flokkar í okkar skilningi. Konur
höfðu þá náð langþráðum og mik-
ilvægum réttindum sem þær
ákváðu að nýta fulls, standa sam-
an að og um framboð kvenna.
Framboðið var því liður í mann-
réttindabaráttu kvenna.
Nú þykir kosningarétturinn
sjálfsagður en hann er jafn dýr-
mætur og fyrrum. Það skiptir
máli hvemig þessum rétti er var-
ið, því með atkvæði okkar höfum
við áhrif á það hvemig þjóðfélagi
við búum í og hvernig það þró-
ast. Við kjósum sem einstaklingar
en ekki sem hópsálir. Því hljóta
konur að skipa sér í stjórnmála-
flokka í samræmi við afstöðu
þeirra til þjóðmála, rétt eins og
karlar. Af því leiðir að konur verða
að beita sér innan stjómmálaflok-
kanna bæði sem einstaklingar og
saman.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur ljrft
konum til fleiri og meiri trúnaðar-
og valdastarfa en nokkur annar
stjómmálaflokkur á Islandi. Svo
er enn í dag þó það endurspeglist
ekki sem skyldi á Alþingi. Nú
ættu sjálfstæðiskonur að taka
saman höndum þegar við nú
Auður Auðuns
minnust þessara merku tímamóta
og beita okkur saman fyrir því
hlutur sjálfstæðiskvenna aukist
svo um munar í íslenskum stjóm-
málum. Sagan kennir okkur að
það gerir það enginn fyrir okkur.“
Katrín Fjeldsted
Katrín Fjeldsted hefur verið
borgarfulltrúi Sjálfstæðisflokks-
ins síðan 1982. Hún er nú
borgarráðsmaður og annar vara-
forseti borgarstjómar.