Morgunblaðið - 16.02.1988, Blaðsíða 25

vel með ofbeldisfullum aðgerðum að
dómi anti-psykiatríunnar. Læknar
voru gagnrýndir fyrir yfirborðslega
notkun sjúkdómsgreininga sem
þannig gætu orðið að skilnings-
hamlandi klisjum og viðbótaroki á
sjúklingana og torveldað raunveru-
lega lausn vandans. Nú þyrfti geð-
þjónustan að fara að beina kröftun-
um af alvöru að samfélaginu sjálfu
og hinum alvarlegu sjúkdómsein-
kennum þess, gagnrýna það og
sundurgreina og stuðla að endumýj-
un þess og heilbrigðari lífsháttum.
Þó að undarlegt megi virðast þá
þótti mörgum og þykir þetta enn
svona fremur hæpinn og öfgafullur
boðskapur og því er ekki að neita
að nokkurs ofstækis hafí kunnað að
gæta meðal sumra fylgismanna
þessarar stefnu. En í henni leynist
þó sár sannleiksbroddur. Á það má
minna að auðvitað hefur margoft,
fyrr og síðar verið lögð mikil áhersla
á afgerandi þátt hins félagslega
umhverfís í geðheilsu og allri líðan
manna og nægir að minna á Freud
og fjölmarga fylgjendur hans. Marg-
ir hafa þolað illa þennan róttæka
og miskunnarlausa þátt í verkum
hans og enn í dag má viða lesa og
heyra furðulegt rutlumtutl og rang-
færslur á hinum gagnmerku kenn-
ingum sálgreiningarinnar.
Ljóst er af öllu þessu að hin sið-
fræðilegu landamæri geðheilbrigðis-
fræðanna eru umdeild. En að baki
margra alvarlegra heilbrigðisvanda-
mála og félagslegra árekstra er oft
mikil sálræn og siðræn\tómhyggja
sem ég fæ ekki séð að neilbrigðis-
stéttimar megi skorast undan að
takast á við. Geðheilbrigðiskerfíð
má ekki takmarka sig við hlutverk
„greiningarstöðva" eða viðgerðar-
þjónustu í þröngri merkingu. Víðtæk
fýrirbyggjandi sjónarmið þarf að
bera hæst, og þá ekki síst stóraukna
fræðslustarfsemi. Eigi geðþjónustan
að rísa undir nafni í framtíðinni fæ
ég ekki betur séð en að hún verði í
auknum mæli að taka ákveðna sið-
ferðilega afstöðu í fjölmörgum efn-
um og blanda sér óhikað í samfélags-
umræðuna langt utan hins hefð-
bundna klíníska túngarðs.
Deilt á dómarana
Að undanfömu hefur verið deilt
óvenjumikið á dómsvald og dómara.
Eru þeir kannski of uppteknir við
þessa „aðlögun" að „kerfínu" sem
áður greinir — á kostnað einstakl-
ingsins? Því eru aðrir færari um að
gera skil eins og lesendum þessa
blaðs er vel kunnugt.
Ég vil þó aðeins nota tækifærið
og láta í ljós þá skoðun sérstaklega
í sambandi við málefni fanga og
raunar allra brotlegra, að mjög
nauðsynlegt virðist að efla og skipu-
leggja allt samstarf dómskerfís og
Ferskar dögum
saman -enda i
loftskiptum
umbúöum.
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. FEBRÚAR 1988
heilbrigðiskerfís og raunar einnig
félagsmálakerfís og menntakerfís í
þá vem að leita mun íjölbreyttari
úrræða við þessum vanda og bæta
þjónustuna við alla þá svo og að-
standendur þeirra, sem brotlegir
gerast við lög, oftlega í nánum
tengslum við mikla félagslega erfíð-
leika, geðræn vandkvæði, vímuefna-
neyslu og alkóhólisma. Víðtæk fyrir-
byggjandi sjónarmið þarf auðvitað
að bera hæst, en margt fleira þarf
athugunar við. Geðþjónusta, bæði
rannsóknir og meðferðartilboð,
þyrfti að verða mun meiri á öllum
stigum dómskerfís. Gera þarf könn-
un á eðli og umfangi þessara mála
svo hægt sé að meta þessa þörf
nánar. Til álita kemur að beina
mönnum í viðeigandi meðferð vegna
vímuefnafíknar eða geðrænna vand-
kvæða strax við ákæru í vissum til-
vikum. Einnig að dómsniðurstaða
byði upp á val á milli skilorðsbund-
ins meðferðardóms eða einhliða
refsidóms þegar ástæða þætti til.
Nauðsyn listarinnar
Ekki verður skilið við þessa um-
ræðu um varðveislu menningar og
heilbrigðis án þess að drepa rétt
aðeins á listir og hlutverk þeirra, og
hér er átt við allt í senn, bókmennt-
ir, myndlist, tónlist, leiklist, kvik-
myndalist og svo framvegis og enn-
fremur bæði listsköpun og listnautn
eftir atvikum. Listin dýpkar og þro-
skar mannsandann, skyn mannsins
á fegurð og ljótleika, eykur skilning
og ábjrgð mannsins á sjálfum sér
og veröldinni og virðingu fyrir tilve-
runni, hæfni til að takast á við hana
— og skynja tilganginn í lífínu. Ég
leyfí mér að fullyrða að listin sé í
senn heilsufarsleg nauðsyn og ein
meginforsenda mannlegs samfélags
og virðist mér langt frá því að þorri
manna, stjómvöld og fjölmiðlar hafí
gert sér viðhlítandi grein fyrir þessu.
Ráða þarf bót á því! Meðal annars
þarf að skapa öllum tíma frá
brauðstriti og búksorgum til að
ástunda og rækta lífsnauðsynleg
menningarverðmæti, listir og önnur
holl hugðarefni.
Hefur lífið tilgang?
Afstaða sálgreiningarinnar og
kenningar hennar um manninn,
nauðhyggjan og hluthyggjan gagn-
vart mannshuganum og vitundinni,
virðist kannski ekki að öllu leyti
uppörvandi, en gerir margt skiljan-
legra. Afstaða tilvistarheimspekinn-
ar til lífsins og kenningar hennar
um allt að því óþolandi mótsagnir
þess, frelsið og ábyrgðina og allt það
virðist kannski heldur ekki upplífg-
andi og þó leynist í henni merkileg
von. Drepið var á það í upphafi, hve
erfitt ef ekki hreinlega fáránlegt og
ógnvekjandi mannlegt hlutskipti oft
er. Sé lífíð tilgangslaust þá er að
taka því. En maðurinn er ekki í eðli
sínu óvirkur áhorfandi staddur utan
vemleikans. í veikleika sínum og
smæð ér hann ábyrgur þátttakandi
í lífínu, framvindu þess og mótun,
tilgangi eða tilgangsleysi eftir atvik-
um. Þá fyrst verður honum lífíð ein-
hvers virði, að hann glæði það sjálf-
ur merkingu með tilvist sinni og
afstöðu. Hver maður ber með vissum
hætti ábyrgð á tilgangi lífsins.
Það er mikið rætt um að komast
hjá vanlíðan og öðlast vellíðan, en
kannski snýst lífið og tilgangur þess
samt ekki fyrst- og fremst um þetta.
Maðurinn stendur ætíð andspænis
spumingunni um siðferðilega og
níhilistíska uppgjöf fyrir kröfum og
byrði lífsins annars vegar, en eflingu
sjálfsvirðingar og mannlegrar reisn-
ar hins vegar. Sem ekki verður
mæld á hefðbundinn mælikvarða
vellíðunar, þessarar þráhyggjuaf-
urðar nútímans. Fmmskyldur
mannsins í sálrænum, félagslegum
og siðfræðilegum skilningi em
hvorki háðar veðri, verðbólgu né
vinnugetu, tilfínningasveiflum né
öðmm tíma- og staðbundnum að-
stæðum. Maðurinn er sjálfum sér
spuming. Lífið allt og tilveran er
ráðgáta sem sýna ber tilhlýðilega
lotningu og auðmýkt.
Tilfinning fyrir tilgangi er meira
virði en vitneskja um tilgang að svo
miklu leyti sem þetta tvennt verður
aðgreint. Aukinna vitsmuna er þörf,
en hins þó meir, að mannlegur fé-
lagsskapur og tengsl gefí þeim verð-
ugt markmið og viðfang. Aldrei hef-
- ur áður í sögu mannkynsins verið
jafnmikil þörf á gagnkvæmu trausti
og samstöðu. Og þá einkum og sér
í lagi um nýtingu vísinda og tækni
til umhverfisvemdar og mannrækt-
ar.
Höfundur er geðlæknir á geðdeild
Lnndspitalans.
Metsölublað á hverjum degi!
KAUPUM ALLA
#*ÁltAlál AA AI
Tökum á móti brotajárni, samkvæmt samkomulagi,
í endurvinnslu okkar að Klettagörðum 9 við Sundahöfn.
SINDRA^STÁLHF
BORGARTÚNI31, SiMI 272 22 (10 UNUR)
RAFMÓTORAR
= HÉÐINN =
VÉLAVERSLUN SÍMI 624260
SÉRFRÆÐIÞJÓNUSTA - LAGER
Dagvist barna
Skóladagheimilið Hagakot,
Forahaga8
Vantar nú þegar deildarfóstru.
Upplýsingar gefur forstöðu-
maður í síma 29270.
úrviðhaldsfriu
PvC efni.
Full einanarað.
Smíðum einnig
enlotnfnr •í'

0 %

okkar.

m

I .
ggar og
Smiðsbúð 8, 210 G

f ,
.
' -
sími 44300
Mjólkursamsalan