Morgunblaðið - 24.06.1988, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. JÚNÍ 1988
-f
GRÆNMETISSALA
Skiptar skoðanir eru á sölukerfinu
NOKKRAR umræður urðu um uppboðs-
markað Sölufélags garðyrkjumanna í
byrjun þessa mánaðar, en þá varð mikið
verðfall á tómötum. Fram að þvi hafði
verið viðhaft ákveðið lágmarksverð á
uppboðsmarkaðinum, en ásakanir um að
því væri haidið of háu urðu þess vald-
andi að ákveðið var að afnema það til
reynslu. Söluverðið fór þá niður úr öllu
valdi, og það töldu forsvarsmenn upp-
boðsmarkaðarins staðfesta þörfina á lág-
marksverði, og því var það þegar sett á
aftur.
Uppboðsmarkaður Sölufélagsins tók til
starfa nú í vor, en á honum býðst heildsölum
og stórmörkuðum tækifæri til þess að kaupa
þær grænmetistegundir sem á boðstólum
eru hvetju sinni. Aður hafði Sölufélagið að
mestu leyti séð um sölu grænmetis til versl-
ana, en meðal annars vegna ásakana um
verðstýringu var þetta nýja sölufyrirkomu-
lag tekið upp.
Sölufélagið hefur verið gagnrýnt fyrir að
halda lágmarksverði á uppboðsmarkaðinum
of háu, og einnig hafa komið fram ásakan-
ir um verðmætasóun, en í reglugerð upp-
boðsmarkaðarins er kveðið á um að fleygja
beri því sem ekki selst fyrir lágmarksverð
á uppboði.
Forsvarsmenn uppboðsmarkaðarins hafa
bent á það að hann sé ennþá ómótaður, og
bæði framleiðendur grænmetis og heildsalar
þurfi að öðlast meiri reynslu áður en hægt
verður að viðhafa ftjálsa verðmyndun á
markaðinum.
Nokkur hluti garðyrkjubænda selur ekki
framleiðslu sína á uppboðsmarkaðinum,
heldur selja þeir beint í verslanir eða til
heildsala. Með því móti segjast þeir tryggja
sér sölu á allri sinni framleiðslu, og einnig
telja þeir sig losna við þann kostnaðarsama
aukamillilið sem þeir segja uppboðsmarkað-
inn vera.
Blaðamaður Morgunblaðsins var nýlega
á ferð um uppsveitir Árnessýslu og ræddi
þar við nokkra garðyrkjubændur um upp-
boðsmarkaðinn og fleira varðandi þessa
búgrein. I þeim viðræðum komu fram mis-
munandi sjónarmið, en rétt er að taka fram,
að þeir aðilar sem selja beint til heildsala
og rætt var við, voru ekki reiðubúnir til
þess að láta skoðanir sínar koma fram opin-
berlega.
ARNI GUÐMUNDSSON Á BÖÐMÓÐSSTÖÐUM:
Það vantar mikið á samstöð-
una meðal garðyrkjubænda
ÁRNI Guðmundsson bóndi á Böðmóðsstöðum í Laugardal hefur stund-
að grænmetisræktun i tiu ár, en hann var með hefðbundinn búskap
áður. Hann framleiðir aðallega gúrkur, en er auk þess með talsverða
útiræktun grænmetis. Hann telur uppboðsmarkaðinn hafa verið einu
leiðina sem var fær fyrir garðyrkjubændur til þess að koma framleiðsl-
unni á markað.
„Uppboðsmarkaðurinn á fullan
rétt á sér og hann hefur skilað okk-
ur töluverðu nú þegar, þrátt fyrir
að við garðyrkjubændur höfum ekki
staðið nægilega vel saman. Það fyrir-
komulag sem ég myndi þó helst vilja
viðhafa væri það, að verðið yrði
ákveðið fast fyrir allt sölutímabilið,
og þá yrðum við líka að fá það verð.
En þá kemur til hætta á undirboðum.
Ef sexmannanefnd ákvarðaði verðið
á grænmeti færu menn ekkert eftir
þeirri ákvörðun. Það yrði verðstríð
sem myndi enda með skelfingu. Það
eru alveg hreinar línur frá minni
hálfu að það myndi ekki enda öðruv-
ísi, nema þá að settur yrði kvóti á
framleiðsluna, en það er ekki sam-
staða meðal bænda um það. Ég teldi
mun tryggara að hafa kvóta, en þetta
er kannski meira spennandi svona.
Það er ákveðið frelsi í þessu.
Við lærðum það þegar verðið
hrundi á uppboðsmarkaðinum í byij-
un mánaðarins, að það þýðir ekkert
annað en að vera með ákveðið lág-
marksverð. í dag er það fyrir neðan
það sem framleiðslukostnaðurinn er.
Lágmarksverðið virðist þar að auki
vera ráðandi verð, því kaupendumir
fara niður undir það.
Það er þó óumdeilanlegt að upp-
boðsmarkaðurinn er nýr milliliður,
sem kostar sitt. Markaðurinn sjálfur
tekur 8 prósent af söluverðinu, og
síðan kemur líka kostnaður við flokk-
unina. Og svo leggjast á þetta öll
sjóðagjöldin, sem skila sér ekki aftur
til okkar nema að mjög takmörkuðu
leyti.
Annars er það söluskatturinn sem
kemur sérstaklega illa við okkur
þetta árið, því hann kemur núna all-
ur í einu. Við framleiðendur verðum
að taka hann á okkur að öllu leyti.
Þetta er mikið stökk frá engu og upp
í tuttugu og fimm prósent. Söluskatt-
urinn verkar til þess að draga úr
neyslu, og til þess að koma í veg
fyrir það, þá tökum við hann á okk-
ur. Við erum ekkert sáttir við þetta.
Mér fínnst full ástæða til þess að við
fengjum einhveija endurgreiðslu,
þannig að þetta komi ekki svona af
fullum þunga. Framleiðslan átti í
nægum erfiðleikum fyrir, og þetta
er stórt atriði hjá okkur á þessu ári.
En uppboðsmarkaðurinn á rétt á
sér ef allir stæðu saman. Þá yrðu
meiri verðsveiflur, og neytandinn
fengi ódýrari vöru þegar upp væri
staðið. Afföllin sem óhjákvæmilega
verða myndu jafnast meira út.“
— Vantar mikið á samstöðuna?
„Já. Það verða að vera 90—95
prósent framleiðenda sem selja á
markaðinum, en það eru örugglega
ekki svo margir í dag, það vantar
mikið á. Aðalvandamálið er hvað við
sættum okkur illa við það, að allir
fái það sama út úr framleiðslunni.
Það eru sumir sem vilja fá meira en
aðrir.
Það mega ekki allt of margir
hlaupa frá þessu, þá er þetta dauða-
dæmt og þá tekur ekkert annað við
en verðstríð. Það er ég alveg sann-
færður um. Mér fínnst það afskap-
lega hart þegar menn geta ekki
sætt sig við að fá sama hlut og aðr-
ir. Ég gæti sjálfur ósköp vel selt alla
mína vöru, en ég gæti bara ekki
verið þekktur fyrir það, og vita svo
að nágranni minn yrði að henda enn-
þá meiru vegna þess að ég fengi að
selja allt mitt. En ef við stæðum
saman og tækjum afföllin á okkur
sameiginlega, þá yrði það framboð
og eftirspum sem réði verðinu. Ef
offramboð yrði, þá félli verðið og
neytendur myndu njóta þess, en við
bændur myndum bera það skaðann.
Þannig vildi ég sjá þennan uppboðs-
markað þróast.
Dreifíngaraðilamir reyna sitt til
að ná mönnum út úr samstöðunni,
og ég veit um fyrirtæki sem reyna
að ná í menn og ijúfa samstöðuna.
Þeir tryggja þeim sölu á allri fram-
leiðslunni á því verði, sem við hinir
raunverulega myndum og höldum
uppi. Við sem erum í þessum samtök-
um erum ekki öruggir með að það
seljist nema hluti af okkar fram-
leiðslu. Þess vegna hlaupa menn frá
þessu, til þess að selja allt sitt á
kostnað hinna sem eftir eru.
Það er ósköp þægilegt fyrir dreif-
ingaraðila eða kaupanda vörunnar
að vera með sína föstu viðskiptavini
og kaupa allt af þeim, og ef þannig
stendur á og hann vantar í viðbót,
þá fer hann bara á uppboðsmarkað-
inn og bætir við sig því sem hann
Ami Guðmundsson hugar hér að
plöntunum í gróðurhúsi sínu.
þarf.
Það virðist vera ómögulegt að
koma mönnum í skilning um það,
að þó að þetta sé kannski vinningur
fyrir þá í augnablikinu, þá verður
þetta til þess að grafa undan grein-
inni í heild og þá tapa allir.“
— Hvað viltu segja varðandi of-
framboð á grænmeti?
„Við vitum það allir að það er
offramleiðsla á vissum tímum ársins.
Öll framleiðslan er með þeim hætti,
að það koma kúfar um háuppskerut-
ímann, og þá er of mikið til af græn-
meti.
Ég er þó ekki viss um að það sé
offramleiðsla á gúrkum þegar á
heildina er litið, en það er svolítið
erfitt með gúrkumar, því þetta er
stundum mismikið sem kemur á
markaðinn í einu, og hann er kannski
ekki alltaf tilbúinn til þess að taka
við þeirri aukningu sem kemur allt
í einu. Þessi vara geymist í stuttan
tíma, og markmið okkar er að selja
ekkert nema nýja vöru. Þess vegna
er hætt við því að það komi alltaf
toppar þar sem ekki allt selst.
Éinhver offramleiðsla hefur verið
á hvítkáli, gulrótum og kínakáli, og
verðið hefur verið sveiflukennt þess
vegna. En það hefur verið til erlent
hvítkál hér, alla vega fram í septemb-
er, þegar nægilegt magn af íslensku
hvítkáli er komið á markað um miðj-
an júlí. Innflytjendur flytja þá inn
mikið magn rétt áður en lokað er á
innflutninginn og geyma það síðan.
Þeir auka magnið síðasta mánuðinn
sem þeir fá að flytja inn. Það er
auðvelt að geyma hvítkálið, og auk
þéss er innflutt hvítkál úðað með
sveppalyfjum og geymist þess vegna
lengur. Eg held að neytandinn viti
stundum ekki alveg hvað hann er
að láta ofan í sig. Við gætum vafalí-
tið geymt okkar vöru lengur ef við
notuðum sveppalyf af þessu tagi, en
það er ástæða til þess að halda í það
sem lengst, að geta boðið upp á
ferska og hreina vöru.“
GUÐMUNDUR SIGURÐSSON ÁSLANDI:
Þetta er annað hvort í ökkla eða eyra
Á FLÚÐUM rekur Guðmundur Sigurðsson garðyrkjubóndi í Áslandi
umfangsmikla tómataræktun, auk þess sem hann ræktar kínakál. Guð-
mundur reiknar með um fimmtíu tonna tómatauppskeru á þessu ári.
Hann var fyrst spurður um skoðanir hans á uppboðsmarkaðinum.
„Uppboðsmarkaðurinn er tilraun
okkar garðyrkjubænda til þess að
koma framleiðsluvöru okkar á mark-
að á sem eðlilegastan hátt, þannig
að ákveðið jafnvægi náist á markað-
inum. Fyrirmyndin er aðallega sótt
til Danmerkur, en þar er þetta rót-
gróið fyrirkomulag, og þar á verð-
myndunin sér stað á uppboðsmörk-
uðunum. Við erum að reyna að koma
þessu fyrirkomulagi á hér á landi.
Ég fæ ekki séð að það séu til aðrar
leiðir í dag, sem eru einfaldari í fram-
kvæmd eða á nokkum hátt betri til
þess að koma framleiðsluvöru okkar
til neytandans. Þetta kerfí er opið
fyrir heildsala og stórmarkaði til
þess að kaupa þá bestu vöru sem
fáanleg er hveiju sinni, og jafnframt
í sem fjöibreyttustu úrvali. Áður fyrr
tryggðu sumar heildsölur sér
ákveðna framleiðendur sem þær
keyptu allt grænmetið af, og ef þann-
ig stóð á, þá létu þeir vöruna hrein-
lega vanta hjá sér frekar en að kaupa
hana af Sölufélagi garðyrkjumanna,
sem var stærsti söluaðilinn."
Hvemig fer salan á uppboðs-
markaðinum fram?
„Allt grænmeti sem selt er á upp-
boðsmarkaðinum er flokkað eftir
gæðum, og síðan er það selt með
tvennum hætti. Annars vegar er selt
úr einum potti eins og það er kallað,
og er þá allt selt saman sem kemur
úr flokkuninni hveiju sinni, en um-
búðimar eru þó merktar númerum
framleiðendanna. Þetta á við um
tómata, gúrkur og papriku. Hins
vegar er grænmetið selt á ábyrgð
hvers og eins framleiðanda, en þar
er um að ræða til dæmis kál, salat
og gulrætur. Kannski á þetta eftir
að þróast þannig í framtíðinni að
pottsölunni verði hætt, og í staðinn
verði afurðir hvers framleiðanda fyr-
ir sig boðnar upp sér.“
Hvemig myndast verðið á
grænmeti?
„í dag er grænmetið selt miðað
við ákveðið lágmarksverð á upp-
boðsmarkaðinum. Lágmarksverðið
tekur þó ekki beint tillit til þess sem
við segjum að við þurfum að fá, og
höfum sannanlega látið hagfræðing
reikna út fyrir okkur. Varðandi tóm-
atana þá þurfum við í dag að fá 140
krónur fyrir kílóið til okkar. í því
verði er allur okkar tilkostnaður við
framleiðsluna innifalinn. Ofan á
þetta bætist síðan kostnaður við upp-
boðshaldið, heildsöluálagning sem er
17 prósent, og síðan smásöluálagn-
ing og söluskattur. Verðmyndunin
er því þannig að 90—95 prósent
bætist ofan á verðið frá því varan
er seld á uppboðsmarkaðinum og þar
til hún er komin í hendur neytandans.
Álagningin í smásölunni er allt upp
í 40 prósent, og hún er ekkert eðlileg
að mínu mati. Svo mikil álagning á
ekki við um aðra matvöru. Kaup-
menn halda því fram að þeir verði
að taka tillit til ákveðinnar rýmunar,
en þeir sem reka verslanir í
Reykjavík eiga að geta nálgast þessa
vöru á þann hátt að rýmun verði
ekki mikil.
Þessi búgrein nýtur engra styrkja
eða afurðalána, og ég vil geta þess
Morgunblaðið/Hallur
Guðmundur Sigurðsson í Áslandi vinnur hér að flokkun tómata áður
en þeir eru sendir á uppboðsmarkaðinn í Reykjavík.
að í umræðunni um endurgreiðslu á
söluskatti til landbúnaðarins em
garðyrkjubændur að því er virðist
alls ekki með inni í myndinni. Neyt-
andinn ber ekki söluskattinn að fullu,
því þar sem hann leiðir til hækkunar
á vöruverðinu verðum við að hafa
verðið lægra sem því nemur. Annars
selst bara þeim mun minna af okkar
framleiðslu."
Hvemig er lágmarksverð á upp-
boðsmarkaðinum ákveðið?
„Það er ákveðið af stjóm Sölufé-
lagsins, forstjóra þess og uppboðs-
haldaranum, og jafnframt I einhveiju
samráði við bænduma. Fyrst þegar
uppboðsmarkaðurinn tók til starfa
var reynt að hafa ekkert lágmarks-
verð, og við ætluðumst til þess að
verðið myndi mótast sjálfkrafa, en
heildsalamir voru greinilega hræddir
við þetta fyrirkomulag, og því gekk
það hreinlega ekki upp. Það hvemig
lágmarksverðið verður til er verið
að þróa í dag.
Um síðustu mánaðamót vorum við
gagnrýndir fyrir það að halda verð-
inu á tómötum of háu, en um það
má auðvitað alltaf deila. Svar okkar
við þessari gagnrýni var fólgið í því
að taka lágmarksverð af tómötum,
og þá bókstaflega hrundi verðið.
Engin viðmiðun var þá til staðar, og
heildsalar keyptu alla vömna fyrir
allt niður í fimmtán krónur kílóið.
Það náðist því ekki einu sinni inn
fyrir umbúða- og flutningskostnaði.
Við gerðum þetta til þess að sýna
fram á það að einhver viðmiðunar-
verð yrðu að vera.
Reyndar er það svo að heildsalarn-
ir kaupa vöruna alltaf á eitthvað
hærra verði en lágmarksverðinu. Ef
það væri of hátt seldist hreinlega
ekki allt og því er hættan á því að