Morgunblaðið - 20.08.1988, Blaðsíða 24

24 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. ÁGÚST 1988
AF INNLENDUM
VETTVANGI
eftir GUÐMUND SV. HERMANNSSON
og ÓLAF Þ. STEPHENSEN
Líf stjórnarinnar
veltur á einingn um
raunhæfar aðgerðir
EFTIR að vandi útfhitningsatvinnuveganna hefur verið metinn og leið-
irnar tíl úrbóta kortlagðar taka stjómmálamennirnir við og reyna að
komast að niðurstöðu. Hver sú niðurstaða verður er illmögulegt að sjá
fyrir en þar þarf að samræma pólitísk markmið stjóraarflokkanna
þriggja og taka tillit til margra sjónarmiða og ólíkra hagsmuna. Flest-
ir telja að það ráði úrslitum fyrir sétu rfltisstjómarinnar að henni ta-
kist að ná saman um raunhæfar aðgerðir, en margir óttast um leið
að það takist ekki.
Ríkisstjóminni hefur ekki tekist
vel til með þær efnahagsaðgerð-
ir sem hún heftir gripið til á þessu
ári. Aðgerðum var reyndar hrint í
framkvæmd skömmu eftir að hún tók
við völdum en þá þegar var deilt um
hversu harðar þær ættu að vera.
Eftir á að hyggja telja sumir stjóm-
ina hafa vanmetið ástandið sem var
að skapast vegna verðlækkana á
erlendum mörkuðum og gengisfalls
dollars. Þá haft hún ekki gert sér
grein fyrir hve þensla og flárfesting
á siðasta ári var gífurleg.
Gamla stefnan brostin
Segja má að sú steftia stjómar-
innar að ná niður verðbólgu með
hefðbundnum og seinfömum leið-
um, hafi brostið þegar gengið var
fellt um 6% í febrúar. Núna halda
ýmsir því fram að eftir gengisfell-
inguna hefði stjómin átt að endur-
skoða stefnuna út frá breyttum
forsendum og afleiðingin af því að
svo var ekki gert hafi verið önnur
gengisfelling í maí um 10% og að-
gerðir, sem fæddust í kjölfar raun-
verulegrar stjómarkreppu, eins og
Þorsteinn Pálsson forsætisráðherra
hefur viðurkennt.
Þessar aðgerðir höfðu takmörkuð
áhrif; þeim hefur raunar verið lýst
sem fúski og vitleysu af sumum sem
stóðu að þeim. Gengisfellingin lag-
aði stöðu fískvinnslunar lítið þar
sem verðfall erlendis hélt áfram.
Stjómarþingmenn, sérstaklega
landsbyggðarþingmenn, sem höfðu
vijjað hvað harðastar aðgerðir, voru
ómyrkir í máli heima í héraði. Það
var því ljóst að nú í haust yrði ríkis-
stjómin að grípa til nýrra aðgerða
um leið og hún yrði að glfma við
innri vandamál og ósamkomulag
samfara hrapandi fylgi í skoðana-
könnunum.
Formenn stjóraarflokkanna hitt-
ust f júní, um það bil sem undirbún-
ingur að fjárlagagerð næsta árs var
að heíjjast, og samkvæmt upplýs-
ingum Morgunblaðsins varð niður-
staðan af fundi þeirra sú að þessi
ríkisstjóm gæti ekki farið fyrir
næsta þing f óbreyttu ástandi og
grípa yrði til harkalegra aðgerða
til að taka á efnahagsvandanum,
ekki síst til að friða stjómarand-
stöðuna f fiokkunum.
Ákveðið var að undirbúa aðgerð-
ir út ágústmánuð og forsætisráð-
herra fór þess á leit að sparaðar
yrðu _yfírlýsir)gar fram að þeim
tíma. I kjölfarið skipaði forsætisráð-
herra ráðgjafameftid þá sem nú er
um það bil að skila tillögum.
Lítið samráð
Vandamálið virðist hins vegar
vera lítið samráð innan ríkisstjóm-
arinnar og milli flokkanna, eða að
minnsta kosti má marka það af
samtölum við stjómarþingmenn.
Jón Kristjánsson þingmaður Fram-
sóknarflokksins á Austfjörðum
sagði að engin sameiginleg vinna
hefði verið milli flokkanna síðustu
vikumar utan að Þorsteinn Pálsson
og Steingrímur Hermannsson hefðu
hist áður en Þorsteinn fór í opin-
bera heimsókn til Bandaríkjanna,
og að Jón Baldvin Hannibalsson og
Steingrímur hefðu einnig ræðst við.
Hins vegar hefði efnahagsnefnd
ríkissljómarinnar, sem í sitja Þor-
steinn Pálsson, Halldór Ásgrímsson
og Jón Baldvin Hannibalsson, ekki
komið saman lengi, og þótt sumar-
ið sé ekki góður tími til vinnu af
þessu tagi þætti sér skorta á sam-
ráðið. Sama var að heyra á þing-
mönnum hinna stjómarflokkanna;
menn hafa rabbað saman hver í
sínu homi og átt náið samstarf við
„sína menn“ í ráðgjafamefnd
stjómarinnar.
Hvaða leið verður valin?
Það sem um er að velja í væntan-
legum efnahagsaðgerðum er hvem-
ig best sé að flytja tekjur til út-
flutningsgreinanna og hvaðan. Við-
mælendur blaðsins töldu að auka
þyrfti tekjur þessara greina um
10-15% og þær þarf þá að flytja
frá einhveijum öðrum innanlands
ef ekki á að auka erlendar skuldir.
Fyrst þurfa flokkamir að koma
sér saman um hvaða meginleið þurfi
að velja og þar kemur helst til
greina gengisfelling, niðurfærsla
eða sambland af þessu tvennu eins
og þegar hefur verið lýst hér í blað-
inu. Alþýðuflokkurinn hefur nú sett
niðurfærsluleiðina á oddinn, Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur verið að
færast nær henni, en ekki tekið
beina stefnu í þessum málum, sem
verður væntanlega ekki fyrr en
Þorsteinn Pálsson, flokksformaður
og forsætisráðherra, kemur heim á
mánudagsmorgun. Framsóknar-
flokkurinn hefur tekið vel í að skoða
þessa leið en virðist efins um að
hún skili þeim markmiðum sem
flokkurinn setur helst á oddinn, það
er lækkun fjármagnskostnaðar,
nema þá með umfangsmikilli laga-
setningu.
Áhrifamenn í Framsóknarflokkn-
um hafa viðrað þá hugmynd að
farin verði eins konar millileið, það
er sambland af gengisfellingu og
niðurfærslu. Þá hefur Magni Guð-
mundsson hagfræðingur, sem
framsóknarmenn sækja oft ráð til,
lagt til að gengi verði lækkað um
hámark 5%, laun verði fryst og að
verðlag verði lækkað á kerfísbund-
inn hátt samhliða vaxtalækkun.
Formaður Alþýðuflokksins hefur
hins vegar efast um að sambland
leiðanna gangi upp og Alþýðu-
flokksmaður sagði við Morgun-
blaðið að þótt slíkt væri hugsanlega
hagkvæmt, gaati orðið mjög erfítt
að sannfæra almenning um ágæti
þess.
Óttast hefur verið að laun muni
lækka lítið á almennum vinnumark-
aði og að ekki muni hægja neitt á
launaskriðinu. Þá muni verðlagið
ekki lækka heldur vegna þess að
launakostnáður lækki aðeins að
takmörkuðu leyti og menn hafí al-
mennt ekki trú á aðgerðunum. Inn-
an Alþýðuflokksins, sem mesta
áherslu leggur á niðurfærsluleiðina,
hefur verið bent á að nýtt tæki sé
komið til að fylgjast með launa-
skriði; staðgreiðslukerfí skatta. Með
því að fylgjast með upphæð stað-
greiðslu launþega megi auðveldlega
fylgjast með launagreiðslum. Þá
hafa Kaupmannasamtökin átt fundi
með ráðgjafamefnd stjómarinnar,
þar sem rætt hefur verið um launa-
lækkun í kring um 10% og 6% verð-
lækkun eða 8% launaskerðingu og
4% verðlækkun.
Ljóst þykir að til að niðurfærslu-
leið heppnist þarf að reka um-
fangsmikinn áróður til að afla fylg-
is almennings við hana og efla trú
á að hún geti gengið, og raunar
eru uppi efasemdir um að innan
ríkisstjómarinnar séu nægilega
góðir „sölumenn". Viðraðar hafa
verið hugmyndir að setja nýtt skatt-
þrep á hátekjur og fjármagnstekjur
til að ná til þeirra sem helst gætu
komist hjá launalækkun, og tryggt
verði að lækkun raunvaxta fylgi í
kjölfarið.
Jón Krístjánsson spáði því að
mestu átökin milli ríkisstjómar-
flokkanna myndu standa um vaxta-
málin. Hann sagði ljóst að fjár-
magnskostaður væri að drepa fyrir-
tækin og ef hægt væri að ná honum
niður með einhveijum hætti þýddi
það afkomubata. Pólitísku átökin
yrðu um hvort hægt væri að ná
vöxtum niður og þá hvort það yrði
á kostnað sparifjáreigenda, vegna
lækkandi innlánsvaxta, sem um leið
minnki spamað í bönkum.
Jón Sigurðsson viðskiptaráð-
herra sagði við Morgunblaðið að
það hefði lengi verið ljós skoðana-
munur um leiðir til vaxtalækkunar
og þar hefðu flokkamörk ekki verið
skýr í öllum tilfellum; menn hefðu
ólíka afstöðu til þess hvort það skili
árangri að taka fast áþessum stóra
fiski eða hvort þeir missi hann, eins
og hann orðaði það.
„En það má engan stein láta
óhreyfðan til að ná samstöðu um
raunhæfar aðgerðir og það má vera
að það kalli á málamiðlanir hér og
þar. Hins vegar er alveg ljóst að
það em vatnaskil í vaxtamálum nú
eftir helgina því þá lækka verð-
tryggð lán um 0,5% í kjölfar sam-
komulagsins milli ríkisins og lána-
stofnana um sölu spariskírteina.
Þetta er vísbending um það sem
koma skal, ef rétt er á málunum
haldið, og ég er sannfærður um að
ef okkur tekst að ná verðbólgunni
niður og verðlag hjaðni þá munu
vextimir fylgja þétt á eftir, af því
það er að draga úr heildareftirspum
í hagkerfínu,“ sagði Jón Sigurðs-
son.
Húsnæðisvextir
Efasemdir em uppi í stjómarlið-
inu um að ýmsir hópar innan þess
muni samþykkja ýmsar þær hliðar-
ráðstafanir, sem ráðgjáfamefndin
hefur talið nauðsynlegar til þess að
efnahagsaðgerðir gangi upp, hveij-
ar svo sem þær verða. Hugmyndir
um hækkun húsnæðisvaxta hafa
strax valdið titringi. Jóhanna Sig-
urðardóttir, félagsmálaráðherra,
hefur lýst sig andvíga þeirri tillögu
og segir að lækkun húsnæðisvaxt-
anna komi ekki til greina ein og
sér heldur verði að vera í tengslum
við heildarendurskoðun húsnæðis-
kerfísins.
Halldór Blöndal, varaformaður
þingflokks sjálfstæðismanna, sagði
að ekki kæmi til greina af sinni-
hálfu sem sjálfstæðismanns að
hækka húsnæðislánavextina á með-
an ljóst væri að kjaraskerðing blasti
við. Jón Krístjánsson sagði að ef
afnema ætti niðurgreiðslur á hús-
næðisvexti, en hafa lánskjaravísi-
töluna í sambandi myndi fljótt fara
að heyrast hljóð úr homi, og hann
hryllti við að farið yrði út í nýtt
misgengi eins og varð á áranum
1983-1985.
Erfiður niðurskurður
Ljóst þykir af tillögum efnahags-
nefndarinnar að mikill niðurskurður
ríkisútgjalda er ein forsenda efna-
hagsaðgerðanna og þá bíður stjóm-
arinnar annað erfítt verkeftii sem
er að friða landsbyggðarþingmenn,
því eins og Jón Krisljánsson sagði:
„Þegar farið er að skera niður
ríkisútgjöld beinist það að þessum
framkvæmdaliðum sem menn ráða
við og það bitnar á landsbyggðinni.
Hitt er meira og minna bundið í
launum og þjónustu."
Halldór Blöndal sagði að stjóm-
völd standi frammi fyrir því að
hætta annaðhvort fjölmörgum
verkefnum á vegum ríkisins eða
láta notendur opinberrar þjónustu
greiða meira fyrir hana en nú er.
Þessu sé hins vegar erfítt að koma
fram, þótt fylgi væri við það í Sjálf-
stæðisflokknum, þar sem hann sé
í samstarfi við tvo ríkisforsjár-
flokka.
Alþýðuflokksmenn, sem ráða
Qármálaráðuneytinu, sjá fram á að
skera þurfí ríkisútgjöld niður um
fímm milljarða til þess að ná jöfn-
uði á næsta ári. Þar þykir Alþýðu-
flokksmönnum koma sterklega til
greina að skera mikið niður í land-
búnaðarkerfínu, en einnig að spara
í skóla- og heilbrigðiskerfí. Allt em
þetta viðkvæm mál, og ekki er við
því að búast að framsóknarmenn
og margir sjálfstæðismenn vilji una
niðurskurði í landbúnaði.
Jón Kristjánsson benti einnig á
að kmkka mætti í framkvæmda-
áform sveitarfélaga, sérstaklega
Reykjavíkur og nefndi sem dæmi
fyrirhugað veitingahús á Öskjuhllð
sem Hitaveita Reykjavíkur ætlar
að láta byggja, og kallaði það blauta
tusku framan í menn. í forsendum
nefndarinnar mun einmitt gert ráð
fyrir því að aðstöðugjöld til sveitar-
félaga renni í jöfnunarsjóð, sem
síðan er aftur miðlað úr til sveitarfé-
laganna_ til þess að jafna tekjur
þeirra. Á þessu myndi Reykjavíkur-
borg tapa mest, og því er líklegt
að Reykjavíkurþingmenn, a.m.k.
sjálfstaeðismanna, sætti sig illa við
það.
Verkalýðshreyfingin
Ráðgjafamefndin ætlar að ljúka
störfum um þessa helgi. Þá verða
fomstumenn sljómarflokkanna
flestir mættir til starfa og búast
má við að þá hefjist vinnan í ríkis-
sljóminni af fullum krafti. Talað
hefur verið um 1. september sem
lykildagsetningu, ef til vill vegna
þess að þá eiga laun að hækka um
2,5% og skiptar skoðanir em um
hvort sú kauphækkun eigi að fara
út. Verði slíkt ofan á má búast við
hörðum viðbrögðum hjá verkalýðs-
hreyfingunni, og hvort sem er verð-
ur ekki auðvelt að sannfæra hana
um ágæti ráðstafana ríkisstjómar-
innar, hvaða leið sem farin verður
af þeim, sem era til umræðu.
Ásmundur Stefánsson, forseti
Alþýðusambandsins, hefur hafnað
niðurfærsluleiðinni algerlega og
kallað hana „martröð fólksins" I
Morgunblaðsgrein. Ásmundur hef-
ur ekki trú á því að laun lækki
nema hjá þeim sem búa við taxta-
kaup, og hann telur einnig illmögu-
legt að lækka vexti og verðlag með
stjómaraðgerðum, auk þess sem
andstaða sé innan stjómarinnar við
slíkt.
Guðmundur J. Guðmundsson,
formaður Verkamannasambands-
ins, sagði hins vegar að erfítt væri
að meta áhrif niðurfærsluleiðarinn-
ar fyrir launþega þar sem hún hafí
ekki verið nægilega skýrð, en vill
ekki hafna henni strax. Sama við-
horf hefur komið fram hjá Pétri
Sigurðssyni, formanni Alþýðusam-
bands Vestijarða.
„Ef lækkun verðlags verður hlið-
stseð kauplækkun má vel vera að
þetta sé rétta leiðin. Það er ekkert
kappsmál að halda í launin ef kaup-
mátturinn helst,“ sagði Guðmund-
ur. „Ég skelfist ekkert meira en
stóra gengisfellingu, sem hleypir
lánskjaravísitölunni upp úr öllu
valdi. Þá held ég að maður sjái fram
á að hundmð manna missi íbúðir,
auk þess sem ég held að gengis-
felling dugi ekki nema til skamms
tíma og ég er hræddur um að hún
leiði aðeins til annarrar í janúar.
Við þekkjum gengisfellinguna af
gamalli reynslu og viljum þess
vegna hlusta á tillögur um aðrar
leiðir."
Ásmundur Stefánsson sagðist
vilja allt aðrar aðgerðir í efna-
hagslifinu en niðurfærslu eða geng-
isfellingu, sem muni hafa í för með
sér kaupmáttarskerðingu. Ásmund-
ur sagðist vilja uppstokkun atvinnu-
lífsins, skatta á vaxtatekjur, hátekj-
ur og á fyrirtæki sem standi vel,
auk hamla á „gráa markaðinn".
„Það er rangt að samdráttur og
kjaraskerðing séu óumflýjanleg.
Við búum við góða afkomu í þjóðar-
búinu. Ef það er vilji til þess að
taka á málum á annan hátt er það
hægt,“ sagði Ásmundur. Hann
sagði að ef kjörin verði skert með
einhverri af þeim leiðum, sem
standa til boða, bjóði það heim
ófriði á vinnumarkaðnum. „Verka-
lýðshreyfíngin hlýtur að bregðast
ókvæða við slíkum aðgerðum. Það
sjónarmið var skýrt uppi á for-
mannafundi ASÍ I vor að harkalega
yrði bmgðist við kjaraskerðingu og
réttindasviptingu. Ég sé ekki betur
en að hvað svo sem sem hin svokall-
aða verkalýðsforysta hyggst gera,
muni fólkið sjálft ekki taka kjara-
skerðingu þegjandi og hljóðalaust,"
sagði Asmundur.
„Mildandi“ aðgerðir
Stjómarliðar em sammála um
að þótt efnahagsaðgerðimar geti
náð helsta efnahagslega markmiði
sínu, sem er að koma afkomu út-
flutningsatvinnuveganna upp fyrir
núllið, sé ekki víst að þær gangi
upp pólitískt gagnvart almenningi
og verkalýðshreyfíngunni. Þess
vegna em uppi ýmsar hugmyndir
um mildandi hliðarráðstafanir. „Það
munu allir þurfa að sætta sig við
kjaraskerðingu," sagði ólafur G.
Einarsson, formaður þingflokks
sjálfstæðismanna. „Það verður að
koma til móts við þá sem minnst
hafa launin eins og við allar efna-
hagsaðgerðir.“ ólafur nefndi sem
dæmi hækkun almannatrygginga
til þess að bæta láglaunafólki upp
tekjutap, ef niðurfærsluleið yiði
farin. Margir em efíns um að svig-
rúm verði fyrir slíka „pakka“ í að-
þrengdum ríkisbúskapnum, og ljóst
er að íjármálaráðherra heldur fast
utan um féð. Ólafur G. Einarsson
sagði hins vegar að þrátt fyrir að
staða ríkissjóðs sé þröng myndi það
minnka útgjöld hans ef kaup lækk-
aði almennt, vegna þess hve stór
hluti ríkisútgjalda er launakostnað-
ur og launatengd gjöld. Því kynni
að vera svigrúm til slíkra mildandi
aðgerða.
Af framansögðu má ljóst vera
að pólitíska hliðin á eftiahagsvand-
anum er langt frá þvf að vera skýr.
Mál taka þó væntanlega að skýrast
eftir helgi er ráðgjafamefnd stjóm-
arinnar skilar af sér. Þingflokks-
fundir eru hjá Alþýðuflokki á
sunnudag og mánudag, hjá sjálf-
stæðismönnum á miðvikudag á
Akureyri og efnahagsaðgerðanefnd
framsóknarmanna hyggst funda
um helgina. Stjómarliðar em sam-
mála um að fyrstu yfirlýsingar
stjómarflokkanna eftir þessa fundi
og vinnan á næstu vikum skipti
sköpum fyrir það hvort stjóminni
tekst að láta sundurlyndið að baki
og vinna almenningsálitið og tiltrú
forystumanna atvinnulífsins á að-
gerðum sínum. Undir því telja menn
komið hvort efnahagsaðgerðimar
gangi upp — og á því veltur reynd-
ar líf ríkisstjórnarinnar að flestra
mati.