Morgunblaðið - 04.09.1988, Blaðsíða 39

m
39
88fl t aaaníaaMaa js woaœjwswh. ,(3Kí4Jhviuoííom
TBÖRGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. SEPTEMBER 1988
dómar eru þess verðir að þeir séu
greindir á fósturstigi með það fyrir
augum að koma í veg fyrir að tiltek-
ið bam fæðíst með sjúkdóminn.
Hvar á að setja mörkin? Nú þegar
eru teknar legvatnsprufur á konum
eldri en 35 ára til að kanna hvort
bam sem þær bera undir belti hefur
í sér Down-syndróm, sem leiðir til
mongólisma og geta konur látið
íjarlægja fóstur ef svo er. Hversu
langt má ganga í þessu efni?
Jeremy Rifkin, vistfræðingur,
telur að jafnvel sé hugsanlegt að
uppgötvanir á sviði erfðamengja-
fræðinnar geti leitt til þess að arf-
bætur og kynbætur verði gerðar á
mönnum. „Ef ekkert eftirlit verður
haft á skráningu erfðamengja er
hugsanlegt að búa til genasöfn í
menn,“ segir hann. Þessi hugmynd
er einhver sú ógeðfelldasta sem
menn hafa látið sér til hugar koma
að framkvæma og minnir um margt
á aðgerðir Hitlers í því skyni að
safna arfhreinum aríum.
Sir Walter er þessu algerlega
ósammála. Hann segir að skráning
erfðamengja skapi ekki fleiri hætt-
ur en önnur vitneskja og uppgötv-
anir sem maðurinn hefur gert allt
frá því hann lærði að kveikja eld.
„Þú getur notað eldinn til að sjóða
mat eða ylja þér við. Þú getur líka
notað hann til að brenna inni óvini
þína. Þetta er vandi sem samfélag-
ið verður að kljást við.“
Hvernig eru genin
kortlögð?
Allt að eitt hundrað frumur í lík-
amanum geta gefíð fullkomna
mynd af erfðamengi mannsins.
Hver fruma um sig felur í sér tvo
metra af deoxyríbósa-kjamsýru
(DKS eða DNA) sem felur í sér
upplýsingar um eðli einstaklingsins.
Þetta er dæmi um miðil sem ber
skilaboð: Með því að nota fjórar
sameindir, þ.e. niturbasana adenin,
gnianin, tymin og cytosin, skráir
DKS eiginleika líkamans í skilaboð-
um sem innihalda þrjá milljarða af
samstöfum. DKS-keðjumar, efni
genanna, em tvöfaldar.
Á tilteknum stöðum innan litn-
ings, sem inniheldur um eitt þúsund
til eina milljón kjamsýra em svo-
kölluð gensæti. Hvert sæti tekur
yfír eitt gen. í samstæðum litning-
um hafa genin í sama sæti áhrif á
sama einkenni (eða sömu einkenni).
50.000-100.000 gen líkamans
þjóna hlutverki „byggingar-leiðar-
vísis" sem segir til um uppbyggingu
og útlit líkamans, t.d. háralit og
starfsemi t.a.m. meltingarfæra.
Heildarsafn genanna er falið í
litningum, sem er þráðlaga líffæri
í fmmukjama, sem koma í ljós við
frumuskiptingu og bera í sér genin.
Genin em í öllum fmmum og hægt
er að líta á þau sem bindi í „bygg-
ingar-leiðavísinum.“
Þó unnt hafí verið að lesa „gena-
stafrófið" síðustu 30 árin skilja
vísindamenn aðeins hluta af þeim
skilaboðum sem þar em skráð. Þar
til nýlega hefur ekki verið fram-
kvæmanlegt að fínna og lesa genin
í vemlegum mæli en með kortlagn-
ingu genamengja, eins og aðferðin
er jafnan nefnd, má afla upplýsinga
um á hvem hátt gen erfast frá
kynslóð til kynslóðar. Þessari tækni
hefur m.a. verið beitt til þess að
finna gen sjúkdómsins Cystic Fi-
brosis.
Vísindamenn gera ráð fyrir að
lesa upplýsingar genanna lið fyrir
lið með aðferð sem kölluð hefur
verið samtenging. Þetta er erfíðasti
hluti genakortlagningarinnar og
hefur aðeins verið framkvæmt á
0,1% af erfðamengjum.
Samtenging varð fyrst raunhæf
á sjöunda áratugnum þegar ný
tækni gerði vísindamönnum kleift
að auka lestrarhraða á genasam-
stöfunum úr 100 stöfum á ári í um
5.000. Þrátt fyrir að í dag sé hægt
uð lesa 10.000 stafi á dag er ljóst
að tölvur verða að taka við og þróa
Verður vélmenni sem lesið geta 10
sinnum fleiri stafí á dag en nú er
gert. Fjöldi rannsóknarstofnana
víða um heim vinnur nú að því að
þróa slíkan tækjabúnað.
MYNDAMÓT HF
(SLANDSMÓTIÐ 2. DEILD
ÞRÓTTUR - ÍR
sunnudag kl. 17.00
á Valbjarnarvelli í Laugardal
Þróttarar fjölmennið
Stjórnin.
Aukin hlustun
á Ríkisútvarpið
RÍKISÚTVARPIÐ
Hlustendur vita greinilega hvaða
miðil er hægt að treysta á í önn dagsins.
Hlustendakönnun SKÁÍS*
fimmtudaginn 25. ágúst sýnir
tvímælalaust aukna hlustun á
Ríkisútvarpið, Rásir 1 og 2. Við þökkum
traustið.
40.1
*Könnunin náði til alls landsins, kannaðir voru sex tímar
yfir daginn. 1488 manns voru spurðir.