Morgunblaðið - 06.11.1988, Blaðsíða 12

12 C
MORGUNBLAÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 6. NÓVEMBER 1988
er
TIMARIT IJM LISTIIi
. . . og þú eignast á einu bretti öll heimilistæki sem
þig vantar.
Þetta er einstakt boö —
betra en íslenskir raftækjasalar hafa boðið til þessa.
Ótrúlegt, segirðu? Vissulega. En við erum einmittað
bjóða þetta núna hjá Rafbúð Sambandsins.
Skilmálarnir?
Engin útborgun við afhendingu. Engin greiðsla fyrr
en einum mánuði eftir að gengið er frá kaupum.
Greiðslum jafnað niður á næstu 24 mánuði, þannig
að heildarupphæðin sem keypt er fyrir nái minnst
100 þúsund krónum.
Því segjum við: Gríptu tækifærið meðan það gefst
og hafðu samband við okkur í Rafbúð Sambandsins
strax.
0SAMBANDSINS
ÁRMÚLA3 SÍMAR 6879(0-68 12 66
KiftchenAid Fnqor fVIBO SINGER
(Brtiihiipdit
KiftchenAid
U.þ.b.
Kr.
(BrillhlllMllt
KiftchenAid
*¥♦ Fngor
Kitche
VÍSINDI /Erverib að kollvarpa hefð-
hundnu þróunarkeðjunni?
Stökk í stökk-
breytingum
Samkvæmt nútímakenningum
þróunarfræðinnar eru stökk-
breytingar (þ.e. skyndilegar breyt-
ingar sem verða á erfðaefni lífvera)
handahófskenndir ferlar sem engin
leið er að segja
fyrir um. Þeir eru
óháðir ástandi
lífveranna og um-
hverfinu sem þær
lifa í. Nýlega hafa
vísindamenn við
Harvard-háskól-
ann sagt frá niður-
stöðum tilrauna
sem virðast ósamrýmanlegar þess-
ari grundvallarhugmynd sameind-
alíffræðinnar. Niðurstöðumar
benda til þess að gerlar geti breytt
erfðaefni sínu í þeim tilgangi að
auka lífslíkur sínar undir ákveðnum
óhagstæðum kringumstæðum.
Nútíma líffræði telur að þróun
fyrir tilstuðlan náttúruvals sé í
meginatriðum stýrt af tveimur
óháðum þáttum sem eru tilviljunar-
kenndar breytingar erfðaefnis ann-
ars vegar og síðan val náttúmnnar
á þeim breytingum sem era jákvæð-
astar hins vegar. I raun era flestar
stökkbreytingar áhrifalausar eða
neikvæðar fyrir viðkomandi lífvera.
Einungis örfáar era jákvæðar, en
þær auka lífslíkur og fjölgunarmátt
viðkomandi lífvera og stuðla því að
breytingar sem eiga sér stöðugt
stað í gerlagróðrinum. Aðrar þyrp-
ingar birtust síðar, eftir að gerlarn-
ir höfðu reynt að nota mjólkursyk-
urinn til næringar. A grandvelli
tölfræðilegra röksemda, sem þróað-
ar vora á fimmta áratugnum af
Salvador Luria og Max Delbraeck,
ályktuðu vísindamennimir að þessi
síðkomnu afbrigði hefðu myndast
sem andsvar við óhagstæðu um-
hverfi.
Luria og Delbraeck gerðu sér
grein fyrir því að ef erfðaefni gerl-
anna breytist einungis sem andsvar
við umhverfisbreytingu (en ekki
sem handahófskenndar stökkbreyt-
ingar) þá er fjöldi breyttra gerla í
beinu hlutfalli við heildarfjölda gerl-
anna. Líkurnar á myndun stökk-
breyttra þyrpinga lúta þar af leið-
andi sk. Poisson-dreifingu. Það var
einmitt það sem gerlaþyrpingar
vísindamannanna við Harvard
gerðu.
Síðar framkvæmdu vísindamenn-
imir fleiri tilraunir svipaðs eðlis, en
þó með þeim mismun að aðlögun
gerlanna krafðist breytinga á erfða-
efni þeirra, sem vora svo marg-
slungnar að þær gátu naumast
gerst fyrir tilviljun. í eitt skiptið
notuðu þeir gerla sem höfðu að
geyma DNA-stubb úr svonefndri
Mu-gerilætu. (Gerilætur eru veirar
eftir dr. Sverri
Olafsson
Gerlar — Bjóða nýlegar rannsóknir á stökkbreytingum og
aðlögunarhæfni gerla hefðbundnu þróunarkenningunni byrg-
inn?
aukinni útbreiðslu hins nýja erfða-
efnis. Þróun lífvera líkist því helst
leitaraðferð, þar sem ýmislegt er
reynt áður en „viðunandi árangur
næst“.
Franski dýrafræðingurinn Lam-
arck, sem var 65 áram eldri en
Darwin, hélt því fram að umhverfið
og áunnir eiginleikar lífvera hefðu
áhrif á erfðaefni lífvera og þar af
leiðandi afkvæmi þeirra. Nokkrir
áhangendur díalektískrar efnis-
hyggju aðhylltust svipaðar skoðan-
ir, en þekktastur þeirra var erfða-
fræðingurinn Trofim Lysenko sem
var áhrifamikill í Sovétríkjunum á
fjórða og fimmta áratugnum og
jafnvel lengur. Þróun líffræðinnar
eftir daga Darwins hefur höggvið
að stoðum slíkra hugmynda, jafnvel
þó þær séu enn ótrúlega algengar
meðal almennings.
Vísindamennirnir við Harvard,
John Cairns, Julie Overbaugh og
Stephan Miller, gerðu tilraunir með
gerla sem gátu ekki nærst á mjólk-
ursykri. Gerlamir gátu ekki mynd-
að efnahvatann „betagalactosidasi“
sem gegnir mikilvægu hlutverki í
geijun mjólkursykurs.
Þegar gerlunum var komið fyrir
í vökva sem hafði að geyma mjólk-
ursykur mynduðust fljótlega þyrp-
ingar af gerlaafbrigðum sem gátu
nýtt sér mjólkursykurinn til næring-
ar. Augljóst er að einhverjar af
þyrpingunum hafa hafa vaxið út'frá
gerlum sem mynduðust við stökk-
sem bana bakteríum.) Þetta við-
bótarefni kemur í veg fyrir það að
gerlarnir geti framleitt efnahvata
sem gerir þeim mögulegt að nýta
„arabinosa" og mjólkursykur. Með
tímanum mynduðust gerlaafbrigði
sem gátu geijað þessar sykurteg-
undir. Myndunin var hæg og hún
átti sér einungis stað ef þetta vora
einu sykurtegundirnar sem boðið
var upp á.
Niðurstöður þessar era einstakar
og eins og málin standa í dag er
engu líkara en þær bjóði hefð-
bundnu þróunarkenningunni byrg-
inn. Frekari rannsóknir era nauð-
synlegar, en fyrsta skrefið er að fá
úr því skorið hvort niðurstöðurnar
orsakast af ónákvæmni í fram-
kvæmd tilraunarinnar eða rang-
færslu gagna.
Hafa ber þó í huga að jafnvel
þó að „erfðaaðlögun“ gerla sé raun-
veruleg er engan veginn víst að
fyrirbærið hafi þýðingu fyrir „æðri“
lífverar eða þróun lífsins almennt.
Hvað sem öllu líður era þær athygl-
isverðar og verða áreiðanlega mikið
ræddar á næstunni. Einn vísinda-
maður taldi að niðurstöðurnar, ef
réttar, gæfu lífinu nýjan, róm-
antískan blæ og tilgang, andstætt
þeirri smættarhyggju (reduction-
ism) sem hetjar á nútímalíffræði.
Athugasemd af þessu tagi er ekki
djúphyggin né fræðilega merkileg,
en hún kann að bera vott um þá
geðshræringu sem sumir lífvísinda-
menn era nú í.