Morgunblaðið - 24.12.1988, Síða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, LAUQARDAGUR 24. DESEMBER 1988
Jólasveinar á Austurvelli,
við Steinbryggju og á hafi úti
Kueðja frá íslandi
eftirPétur
Pétursson
Þessar myndir, sem hér birtast,
prýddu á sínum tíma jólakort er
send voru fyrir 80 árum með kveðju
frá íslandi. Þau voru einnig send
manna á milli innanlands og ekki
síður innanbæjar í Reykjavik. Kort-
in eru 6 talsins.
Á myndunum eru jólasVeinar að
leik og starfí. Þeir fóru víða til sjós
og lands. Renndu sér fótskriðu á
Austurvelli. (Það gætu þeir gert enn
þann dag í dag. Margur gliðnar þar
í spori á hálkunni, sem borgarstjóm
virðist ekki vita að hægt er að eyða
með frárennslisvatni Hitaveitunnar,
svo sem margur borgarinn gerir við
híbýli sín).
Kortin eru fengin að láni í Bene-
diktsafni. Safn það er kennt við
einn frægasta bókasafnara allra
tíma, Benedikt S. Þórarinsson
kaupmann, er ánafnaði Háskóla
íslands safn sitt. Benedikt rak
verslun og vínsölu á Laugavegi. Þar
mun margur hafa skipt á bók og
brennivíni, eða öðrum drykkjaföng-
um.
í jólablaði ísafoldar sem kemur
út sama ár og kortin eru á boðstól-
um auglýsir Benedikt, eða Bensi
Þór, eins og hann hét í munni al-
þýðu, vaming sinn og hvetur menn
til þess að fá sér á jólapelann, „hið
þjóðholla brennivín". Það féll í góð-
an jarðveg hjá mörgum, en sætti
einnig mikilli andúð hjá öðrum. Svo
var t.d. um kvenstúkuna „Ársól“
' sem hét á landsmenn alla að vísa
Bakkusi á bug og kveða hann ræki-
lega niður í eitt skipti fyrir öll.
Meðal félaga í stúkunni Ársól var
Gunnþórunn Halldórsdóttir leik-
kona. Hún varð einnig kunn kaup-
sýslukona, félagi Guðrúnar Jónas-
son bæjarfulltrúa. Fróðlegt er að
hyggja að orðum Gunnþómnnar um
stöðu íslenskra kvenna árið 1908.
Hún ritar í Minningarrit Góðtempl-
ara: Kveðst hafa verið í stúkunni
„Verðandi", en aldrei hafa verið
tilkvödd nema þörf væri á leik eða
upplestri. Taldi hún karlmenn ein-
ráða í vali sínu og ganga framhjá
konum, er væm þó jafnokar þeirra
í starfí. Af þessum sökum tók Gunn-
þómnn þann kost að ganga í kven-
stúkuna „Ársól". Þar vom starfs-
kraftar hennar metnir, hvort sem
var í leik eða félagsstarfí. „Það
hefír líka sýnt sig þar, að við kven-
fólkið getum gert talsvert í fé-
lagslífínu, þó ekki verið neitað, að
gamall vani hefír valdið því, að
kvenþjóðin hefír látið allt of lítið til
sín taka.“ Síðan greinir Gunnþór-
unn frá ýmsum dæmum því til stað-
festingar. Það sem einkum vekur
athygli nú, 80 ámm síðar, em
ummæli Gunnþómnnar:
„Það hefír verið fremur fátítt hér
á landi, að gefnar væm út myndir
af okkur kvenfólkinu; stafar það
auðvitað af því að kvenfólkið hefír
lítið fengist við opinber störf, en
karlmenn haldið þeim í jámgreip-
um.“
Séu þessi ummæli borin saman
við bækur þær og blaðagreinar er
nú em skreyttar með myndum verð-
ur ljóst að konur eiga þar sinn deild-
an verð, svo ekki sé meira sagt.
Hvort það hefír greitt götu þeirra
til launajafnréttis skal ósagt látið.
Sé gert ráð fyrir því að listamaður-
inn sem teiknaði jólasveinana á
Austurvelli hafí leitt hugann að
þingfulltrúum má minna á það að
foreseti sameinaðs alþingis er kona.
Svo ekki sé nú talað um fegurðar-
drottningu með diplómatapassa og
alla þá upphefð, sem konum hefir
fallið í skaut á þeim tíma, sem lið-
inn er.
Styttan sem stendur á Austur-
velli er höggmynd Thorvaldsens, sú
er síðar þokaði fyrir Jóni Sigurðs-
syni forseta. Svo karlmönnum sé
nú ekki alveg gleymt í þessu tali
má minna á kvæði kraftaskálds, er
svo má kalla, er tókst að magna
svo karlmennsku sína og viljakraft,
á tímum kreppu og kvalræðis, að
seint gleymist. Vandfundið mun
erfíðara yrkisefni en það sem Steinn
Steinarr valdi sér þá er hann kvað
um styttu Jóns Sigurðssonar er
stendur á Austurvelli. Steinn var
þá auðnulítið skáld er reikaði um
götur borgarinnar með visna hönd
er vann honum ei til matar. Samt
sem áður ávarpar hann brautryðj-
andann og frelsishetjuna með svo
kumpánlegum hætti, að jaðrar við
veisluspjöll, ef borgaralegur mæli-
kvarði þeirra tíma er notaður.
„Jón Sigurðsson forseti
standmynd sem steypt er í eir
hér stðndum við saman í myrkrinu
báðir tveir."
Mynd Steins Steinarr á frímerki
því er póststjómin gaf út á liðnu
ári prýðir sjálfsagt mörg jólabréf í
ár.
Steinn var einfari í dagsins
mergð og manngrúa. Kunni þó að
velja sér fylgd og föruneyti. Var
gagnorður og mælti ekki fleiri orð
en þurfti til samskipta. Þó kann að
vera orðum aukið sumt er sagt var
um knöpp orð hans og tilsvör, eða
ávarpsorð. Kunnur íslenskur heims-
borgari er dvaldist langdvölum er-
lendis kvaðst hafa verið samtíða
Steini í París. Báðir voru þeir þekkt-
ir fyrir hnittin tilsvör. Heimsborgar-
inn sagði: Steinn Steinarr var tvö
ár í París. Hann lærði bara tvö orð
í frönsku. Þau nægðu. Meira þurfti
ekki. Hann sagði bara: „Deux
cognac."
Á þessu herrans ári 1988 er leit
að bifreiðastæði í höfuðborginni eitt
helsta vandamál borgarbúa. Bif-
reiðastjórar aka bannsyngjandi
hring eftir hring í leit að stæði.
Gangandi vegfarendur tauta líka í
barminn þegar hvergi er fært eftir
gangstéttum fyrir bílaörtröð. Sé
borið saman við ár jólasveinanna á
myndunum verður annað uppi á
teningnum. Bifreiðar ekki komnar
til sögunnar. Hinsvegar skortir við-
legupláss skipa og báta í Reykjavík-
urhöfn. Kveður svo ramt að því að
tveir kunnir kaupsýslumenn sjá sig
tilneydda að auglýsa í jólablöðunum
og banna stranglega afnot af
bryggjum sínum. Þetta eru Th.
Thorsteinsson, langafi Hallgríms
fréttamanns á Bylgjunni og Björn
Kristjánsson kaupmaður, banka-
stjóri og ráðherra, afi Halldórs
Hansens barnalæknis. Þeir voru
athafnasamir og umsvifamiklir
kaupmenn í byijun aldar. Það var
ekki að tilefnislausu sem þeir kvört-
uðu undan átroðningi annarra
kaupmanna er lögðu skipum og
bátum að bryggjum þeirra í algjöru
heimildarleysi. Engan þarf því að
undra að bæjarstjóm Reykjavíkur
samþykkir á fundi sínum eftir til-
mælum frá kaupmannaráðinu að
veija 4.000 krónum „handa að-
fengnum manni (frá Noregi eða
Skotlandi), sérfróðum er legði eitt-
hvað til um endurbætur á höfninni
hér“ „Hafnfróður" þarf hann að
vera og „rannsaka hafnarstæði".
Af þessu má sjá hvert gagn hef-
ir verið að Steinbryggjunni, eða
Tryggvaskeri, eins og mannvirkið
var einnig kallað, þar sem jólasvein-
ar okkar hafa lagt fleyi sínu, en
farþegar standa með þjönkur sínar
í fjörunni, Tryggvi Gunnarsson hinn
kunni athafnamaður, stóð fyrir
þeirri framkvæmd, eins og svo
mörgu öðru nytsamlegu í bæjar-
og þjóðlífí.
Ekki var þörfin minni fyrir hafn-
armannvirki þegar þess er gætt að
fjöldi vörutegunda og afurða sem
unt hefði verið að flytja landveg eða
sjóleiðis innanlands, kom erlendis
frá. Hyggjum t.d. að auglýsingu
Geirs Zoéga kaupmanns á Vestur-
götu (þar sem nú er Naustið) er
hann birtir í jólablaði ísafoldar árið
1908. Hvílíkt furðuverk. Að flytja
íslenskt kjöt sjóleiðis frá Norður-
landi til Kaupmannahafnar og síðan
til Reykjavíkur til sölu þar. Það var
orðið „siglt“ eins og sagt var um
stúdentana sem komu heim með
láði.
í jólakauptíð árið 1908 auglýsa
margir kaupmenn jólakort er þeir
bjóða viðskiptavinum. Egill Jacobs-
en selur þá kort í vefnaðarvöru-
verslun sinni. Þar voru hæg heima-
tökin því Egill gaf sjálfur út kort.
Svo eru ýmsir er auglýsa að þeir
selji kort heima hjá sér milli kl. 4
og 7.
Stærstu verslun í Reykjavík,
Thomsensmagasín stýrir þá Karl
Nikulásson lengi konsúll Frakka.
Svo skemmtilega vill til að einn
ötulasti kortasafnari landsins, Jón
Halldórsson húsgagnabólstrari á í
fórum sínum póstkort sem ritað er
á aðfangadag 24.12 1908. Karl og
Valgerður kona hans senda það frú
Geirþrúði og Helga Zoéga kaup-
manni. Þau voru þekktir og vinsæl-
ir borgarar í Reykjavík. Á heimili
þeirra hefír vissulega verið í mörg
hom að líta um þessar mundir,
þegar hátíðin fór að höndum. Böm
þeirra vom 8, sitt á hveiju ári. Öll
þeirra kunnir Reykvíkingar er settu
svip á bæinn. Jósefína Hobbs, Guð-
rún, Ásta, Geir, Hildur, Einar,
Kristján og Helgi. Nærri má geta
að í nógu hefir verið að snúast á
svo mannmörgu heimili í Bröttu-
götu 3a. Helgi H. Zoéga er fæddur
í júlímánuði árið 1905 og er hinn
emasti. Gengur daglega um götur
borgarinnar á fomum slóðum.
Á þessum degi fyrir 80 árum
hefír verið annríkt í Thomsensmag-
asíni. Verslunarstjórinn þar gaf sér
þó tóm til þess að senda þetta jóla-
kort til vinar síns í reykvískri versl-
unarstétt. Myndin sýnir jólasveina
í nýkeyptum togara. Það gefur á
bátinn, eins og yrr og síðar.
Á þessum jólum birti ísafold jóla-
söng:
„Bráðum koma blessuð jólin
bjart er allt og þjóðin prúð.
Alltaf signir unaðssólin
nu.juii dli (rtl3UUU .
Þetta er auglýsing frá kaup-
manni sem þá verslaði í Austur-
stræti 4. Svona vom kaupsýslu-
menn skáldmæltir í upphafi heima-
stjórnar.
Gleðileg jól.
Höfundur er þulur.