Morgunblaðið - 11.01.1989, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. JANÚAR 1989
Plastpokahneykslið
Er unnið markvisst gegn umhverfísmálum á íslandi?
Fara ríkisstjómin eða ríkisstofíianir þar iremstar í flokki?
eftir Birgi Þórðarson
I lok síðasta árs gerðu Kaup-
mannasamtök íslands, kaupfélögin
og stórmarkaðir annars vegar og
Landvernd, landgræðslu- og Nátt-
úruvemdarsamtök íslands hins veg-
ar með sér það samkomulag að
umhverfísgjald yrði sett á alla plast-
innkaupapoka sem hingað til hafa
verið gefnir í verslunum hér á landi.
Markmiðið með gjaldi þessu var að
minnka þá óhóflegu sóun sem notk-
un plastpoka er orðin hér á landi
og um leið að vekja almenning til
umhugsunar um umhverfismál.
Hluti þessa gjalds átti að renna til
umhverfísmála og hluti til kaup-
manna til að minnka umbúðakostn-
að þeirra. Gert var ráð fyrir að sjálf-
sögðu að söluskattur væri innifalinn
í gjaldinu og rynni því hluti einnig
til ríkisins. Landvemd og þeir sem
að umhverfísmálum starfa litu
björtum augum til framtíðar. Nú
væri loks hægt að fara að vinna
markvissara að ýmsum gróður-
vemdar- og náttúruvemdarmálum,
en þeir málaflokkar hafa á undan-
fömum ámm átt undir högg að
sækja vegna fjárskorts og sveltis
af hálfu stjómvalda, svo ekki sé
talað um skort á samræmingu í
þeim málaflokkum hér á landi.
Innheimta umhverfísgjaldsins á
plastpokunum hófst síðan í fyrstu
viku janúar 1989. Strax á fyrstu
dögum þessarar innheimtu var ljóst
að neytendur flestir tóku þessu
framtaki vel. Færri pokar voru nú
notaðir við innkaupin og almenn-
ingur áttaði sig strax á hvað hér
var um að ræða og flestir fögnuðu
þessu átaki.
En ekki er hægt að segja að við-
brögð stjómvalda væru jafn ábyrg.
Þau fáheyrðu tíðindi bárust á öldum
ljósvakans í fímmfréttum núna
sjötta janúar sl. að Verðlagsstofnun
hafí úrskurðað, eftir síðdegisfund
Verðlagsráðs þann sama dag, að
hið stórmerka átak Landvemdar og
kaupmanna að taka gjald af plast-
innkaupapokum hafi verið dæmt
ólöglegt og brot á verðstöðvunar-
lögum, samkvæmt ályktun verð-
lagsráðs og að fengnu áliti lög-
manns Verðlagsstofnunar.
Rök lögmannsins og Verðlags-
stofnunar vom reyndar harla létt-
væg, þ.e. að ekki hafí verið rétt að
málum staðið, að mál þetta hafí
ekki verið borið formlega upp við
stofnunina. Hér er augljóslega
dæmt í málinu á röngum forsendum
og vísvitandi farið með ósannindi.
Bæði fulltrúar Landvemdar og
talsmenn kaupmanna höfðu rætt
mál þetta við verðlagsstjóra og
verðlagsráðsmenn strax í nóvember
og formlegt erindi var sent til Verð-
lagsstoftiunar í desemberbyijun. í
viðræðum þessara aðila í nóvember
og desember var málið útskýrt og
Nauðsyn á eflingu
bankaeftirlitsins
eftirlngimar
Sigurðsson
í grein Þórðar Jónassonar, dags.
28. desember sl. undir heitinu
„Ávöxtun undir eftirliti", kemur
fram hörð gagnrýni á starfshætti
og viðbrögð bankaeftirlitsins í svo-
nefndu Ávöxtunarmáli. Gremja
þeirra sem ráðstafað höfðu sparifé
sínu til Ávöxtunar sf. er skiljanleg
og eðlilegt að þeir reyni að leita
skýringa á því hversvegna fór sem
fór. Hér er hins vegar ekki ætlunin
að leggja mat á þátt bankaeftirlits-
ins í þessu máli heldur spyija hvort
því sé sköpuð nægjanlega góð að-
staða til að stunda það forvamar-
starf sem því er ætlað.
Því miður virðast möguleikar
þess til virks eftirlits fara minnk-
andi ef tekið er mið af þeim sívax-
andi kröfum, sem gerðar eru til
þess og koma m.a. fram í nýlegum
lögum um banka og sparisjóði, en
þeir em nú samtals 42. Þá er því
og ætlað að gegna mikilvægu hlut-
verki við eftirlit með hinum ört-
ijölgandi verðbréfafyrirtækjum og
verðbréfasjóðum, sem em nú um
20 talsins. Til viðbótar þessu er því
samkvæmt nýju fmmvarpi til laga
ætlað að fylgjast með fjármögnun-
arleigunum fjórum, sem tekið hafa
til starfa á sl. 4 ámm, eins og flest
verðbréfafyrirtækin og sjóðimir.
Það gefur því augaleið að verkefni
bankakeftirlitsins hafa vaxið gífur-
lega á síðustu 4 ámm, á sama tíma
og starfsmönnum þess hefur aðeins
Qölgað lítillega. Það vekur þvi
spumingar um hvort nægjanlegu
fé sé varið til uppbyggingar banka-
eftirlitsins svo það geti sinnt hlut-
verki sínu sem best. Það vekur einn-
ig upp spurningar hvort löggjafínn
veiti því nægjanlega skýrar heimild-
ir til markvissra athugana og fram-
kvæmdavalds. Hér er því fyrir hendi
tilvalið tækifæri fyrir stjómvöld til
að auka forvamarstaf og neytenda-
vemd á hinum sífellt flóknari Qár-
magnsmarkaði með því í fyrsta lagi
að veita meira fé til uppbyggingar
bankaeftirlitsins og í öðru lagi að
skérpa heimildir til handa bankaeft-
Ingimar Sigurðsson
„Opinbert eftirlit,
hversu g'ott sera það
getur orðið, losar samt
spariijáreigendur aldr-
ei undan því að sýna
árvekni í viðskiptum
sínum við Qármála-
stofinanir sem aðra.“
irlitinu í lagaákvæðum t.d. með því
að byija á fyrirliggjandi frumvarpi
til laga um verðbréfaviðskipti og
verðbréfasjóði.
Að lokum er þó rétt að benda á
að opinbert eftirlit, hversu gott sem
það getur orðið, losar samt spari-
fjáreigendur aldrei undan því að
sýna árvekni í viðskiptum sínum
við flármálastofnanir sem aðra. í
því sambandi er mikilvægt að kynna
sér öll kjör sem best svo og hveijir
standa á bak við viðkomandi stofn-
un, hvort sem um er að ræða banka,
sparisjóð eða verðbréfafyrirtæki.
Höfundur er stjómarmaður l Sam-
tökum sparifiáreigenda.
„Landvernd og þeir
sem að umhverfismál-
um starfa iitu björtum
augum til framtíðar.
Nú væri loks hægt að
fara að vinna markviss-
ara að ýmsum gróður-
vemdar- og náttúra-
verndarmálum, en þeir
málaflokkar hafa á
undanförnum áram átt
undir högg að sækja
vegna fjárskorts og
sveltis af hálfu stjórn-
valda.“
tóku starfsmenn Verðlagsstofnunar
og ráðsmenn mjög vel í mál þetta
og sáu því ekkert til fyrirstöðu að
gjaldið yrði sett á strax í ársbyijun
1989. Var t.d. sagt að þar sem
verið væri að taka gjald af hlut sem
hefði verið gefínn áður ættu verð-
stöðvunarlögin ekki við í þessu til-
felli.
Nægan tíma hafði Verðlags-
stofnun til að gera athugasemdir
við væntanlegt gjald. Engar at-
hugasemdir voru gerðar heldur kom
sú ákvörðun Verðlagsstofnunar á
óvart öllum og máttu aðstandendur
gjaldsins heyra um þessa dæma-
lausu ákvörðun í fjölmiðlunum.
Verðlagsstjóri mun m.a. hafa
sagt í fjölmiðlaumfjöllun af um-
ræddu banni að margar kvartanir
hefðu borist frá almenningi útaf
plastpokagjaldinu. Hvað skyldu þær
kvartanir hafa raunverulega verið
margar? Var kannski einungis um
að ræða kvartanir frá stofnana-
mönnum og úr ríkiskerfínu? Það
skyldi þó ekki vera. Á sama tíma
og þetta fímm krónu-gjald var sett
á plastpokana leyfír ríkisstjórn
landsins sér að setja lög, þá væntan-
lega í trássi við verðstöðvunarlögin,
lög, sem heimila hækkun á og eru
samstundis framkvæmd m.a. á eft-
irfarandi: bensíni og olíum, inn-
flutningsgjaldi á bifreiðum, víni og
tóbaki. Sjálfsagt hafa engar kvart-
anir borist til Verðlagsstofnunar
útaf þessum hækkunum? Eða hvað?.
Fleiri ráðamönnum en þeim hjá
Verðlagsstofnun var vel kunnugt,
með góðum fyrirvara, um væntan-
legt samstarf Landvemdar og
kaupmanna: Forsætisráðherra var
kynnt mál þetta síðla í haust, einn-
ig var átak þetta kynnt á opnum
aðalfundi Landvemdar 26. og 27.
nóvember en þar var Steingrímur
Hermannsson einn af ræðumönnum
og flutti ágæta ræðu um umhverfís-
mál. Fjallaði Steingrímur m.a. um
vandamál sem af plastpokum og
öðrum einnota umbúðum stafa.
Fjármálaráðherra var einnig
kynnt þetta mál svo og ráðherra
náttúruvemdarmála, Svavari
Gestssyni.
Allir vom þessir ágætu menn
sammála um að hér væri sérlega
gott mál á ferðinni sem yrði um-
hverfismálum landsins mikil lyfti-
stöng.
Jón Sigurðsson viðskipta- og iðn-
aðarráðherra hefur undanfarið látið
umhverfísmál til sín taka, má þar
nefna umdeilda ræðu ráðherrans á
síðasta flokksþingi Alþýðuflokks-
ins, greinaskrif og viðtöl undanfarið
í Alþýðublaðinu og víðar. Plast-
pokar og einnota umbúðir em títt
nefnd í þeirri umfjöllun viðskipta-
og iðnaðarráðherra.
Einnig er rétt að benda á um-
hverfísmálakaflann í stefnuyfírlýs-
ingu þeirri sem ríkisstjómin hefur
að leiðarljósi í sínu starfí. Þar segir
m.a.: „Stuðlað verður að endur-
vinnslu og nýtingu úrgangsefna.
Komið verður á skilagjaldi á ein-
nota umbúðir til að auðvelda eyð-
ingu þeirra eða endurvinnslu." Hér
er því skorað á áðumefnda ráða-
menn þjóðarinnar að láta mál þetta
sig varða og ógilda ákvörðun Verð-
lagsstofnunar um að samstarfs-
verkefni Landvemdar og kaup-
manna sé ekki löglegt. Ef ekki þá
hlýtur að vera hægt að álykta
sem svo að unnið sé markvisst
gegn umhverfísmálum á Islandi
og að þar fari ríkisstjórnin
fremst í flokki.
Til áréttingar því sem hér að
framan hefur verið fjallað um vil
ég að lokum nefna eftirfarandi stað-
reyndir: Sams konar gjald og rejmt
var að koma á hér á landi með
samstarfí Landvemdar og kaup-
manna hefur verið staðreynd í ná-
grannalöndum okkar um árabil.
í Danmörku var sett umhverfis-
gjald á allar einnota umbúðir 1.
janúar sl., þetta gjald er frá einni
krónu uppí tuttugu krónur íslenskar
eftir eðli umbúða.
í Noregi hefur einnig nýverið
verið sett umhverfísgjald á einnota
umbúðir fyrir gos, öl og svala-
drykki, allt að átján krónum á
hveija einingu.
í báðum þessum löndum rennur
gjald þetta til umhverfísmála og til
þróunar umbúða sem ekki em til
vandræða í umhverfinu og á sorp-
eyðingarstöðum.
Fleiri dæmi mætti nefna um hlið-
stæða gjaldtöku erlendis.
Á íslandi gengur erfíðlega að
koma á slíku gjaldi. Landvemd, í
samvinnu við Náttúruvemdarráð
og Hollustuvemd ríkisins, vann að
drögum að reglugerð um umhverf-
isgjald á einnota umbúðir fyrir öl,
gos og svaladrykki. Reglugerðar-
drögum þessum var skilað til við-
komandi stjómvalda síðla árs
1987, í hvaða skúffu skyldu þau
hafa lent????
Árleg notkun hérlendis á einnota
áldósum er um 55 milljónir dósa
og verður líklega um 75 milljónir
dósa með tilkomu bjórsins á næsta
vori. Hvers eðlis er þessi tregða
stjómvalda að skilja ekki þennan
skort á menningu og samræmingar-
leysi á öllu því sem snýr að einnota
umbúðum og umhverfísmálum?
Höfiindur er umh verfísskipulags-
frœðingur og starfar við mengun-
arvarnir.
Húseign Hótel Borgar selt
á nauðungaruppboði
HÚSEIGN Hótel Borgar við
Pósthússtræti var seld á nauð-
ungaruppboði í gær. Hæsta boð,
50 milljónir króna, átti Helgi V.
Jónsson hrl. fyrir hönd ekkju
Arons heitins Guðbrandssonar
og annarra þeirra sem á sínum
tima seldu húsið Sigurði Kára-
syni og fleirum. Sigurður tók við
formennsku í stjórn Hótels Borg-
ar h/f þann 29. apríl 1983. Að
sögn Helga nema kröfur umbjóð-
enda hans vegna vanefhda á
kaupsamningi um það bil 300
milljónum króna. Uppboðshald-
ari tók sér Qórtán daga frest til
að kanna tilboðin. Ólafur Lauf-
dal hefiir hótel- og veitingarekst-
ur í húsinu á leigu til 31. ágúst
1989.
Enginn var mættur á uppboðið,
hið þriðja og síðasta, fyrir hönd
uppboðsþola en fjöldi aðila hafði
krafíst nauðungarsölu, þeirra á
meðal Landsbanki íslands og Út-
vegsbanki.
Fyrsta tilboð í húsið átti Gunnar
Jónsson, iðnrekandi í Gunnars Ma-
jonesi s/f: 10 milljónir króna. Helgi
V. Jónsson bauð 11 milljónir króna,
og síðan Valdimar Bergsson, bak-
arameistari, 12 milljónir króna. Þá
bauð Helgi V. Jónsson 20 milljónir,
Valdimar Bergsson 22 milljónir
króna, Helgi V. Jónsson 30 milljón-
ir, Gunnar Jónsson 40 milljónir og
Helgi V. Jónsson 50 milljónir.
Hærra boð barst ekki en uppboðs-
haldari, Jónas Gústavsson borgar-
fógeti, tók sér hefðbundinn fjórtán
daga frest til að kanna tilboðin.
Aður en uppboð var sett hafði
fógeti lesið upp bókun, sem gerð
hafði vérið fyrir hönd Olafs Lauf-
dal, þar sem greint var frá því að,
Morgunblaðið/Sverrir
Jónas Gústavsson borgarfógeti les uppboðsskilmála. Aðrir á mynd-
inni eru, frá vinstri: Helgi V. Jónsson hrl, Ragnar Aðalsteinsson
hrl, tveir starfsmenn Ólafs Laufdals og Ingólfur Sigurz, fúlltrúi hjá
embætti borgarfógeta.
þann 10. október síðastliðinn, hefði
leigutími í samningi hans við hús-
eigendur verið styttur og í stað
þess að ná til 31. ágúst 1995, hafí
hann nú húsnæðið á leigu til 31.
ágúst á þessu ári. Leiga er greidd
til loka þess tíma og jafnframt,
sagði í bókun Ólafs, hefur eigutaki
lagt í miklar fjárfestingar, skipt um
húsbúnað á herbergjum, breytt hús-
næðinu þannig að það rúmi nú
heimingi fleiri gesti en áður og sam-
kvæmt samningi aðilanna er laus
búnaður vegna rekstursins í eigu-
leigutakans. Helgi V. Jónsson lýsti
því yfír, fyrir hönd umbjóðenda
sinna, að hann véfengdi bókunina
og þá samninga sem þar væri vísað
til. Fallist uppboðshaldari á tilboð
Helga er því viðbúið að úr ágrein-
ingi umbjóðenda hans, fyrri húseig-
enda og Ólafs Laufdals þurfí að
skera fyrir dómstólum. Uppboðs-
skilmálar kveða á um að kaupandi
sé bundinn af löglega gerðum leigu-
samningum.
Gunnar Jónsson vildi í samtali
við blaðamann ekki skýra frá því
hvaða áform hann hefði haft með
húseignina en sagði að hann hefði
þar verið í félagi við fleiri aðila.
Hann vildi að öðru leyti ekki ræða
málið. Ekki náðist í Valdimar
Bergsson vegna þessa.