Morgunblaðið - 11.01.1989, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. JANÚAR 1989
15
Lengst af hefur verið gengið út frá
því að táknmál sé til trafala og
rétt sé eftir megni að aðlaga heym-
arlausa að veröld þeirra sem hafa
eðlilega heym. Þessi stefna talmáls-
sinna gekk svo langt að banna
bömum að nota fingramál eða önn-
ur tákn og neyða þau til þess að
nota eingöngu talmál. Bókarhöf-
undar em fulltrúar fyrir nýjan tíma
í kennslu heyrnarlausra, táknmáls-
sinnana, sem vilja nota alhliða tjá-
skipti eins og það er kallað í bók-
inni.
Tjáningarmáti heymarlausra er
að þeirra mati ekki annars flokks
og táknmál vel nothæft til að tjá
blæbrigði í máli og óhlutbundin (ab-
strakt) hugtök. Þess vegna eigi að
beita öllum þeim aðferðum sem
baminu virðast henta. Ekkert bendi
til þess að heymarlaust barn, sem
byijar snemma að læra táknmál
(eins og böm heymarlausra for-
eldra), eigi erfiðara með að læra
talmál síðar, nema síður sé. Þá er
og hvatt til þess að fullorðið heyrn-
arlaust fólk sé virkjað sem mest
við kennslu og uppeldi barnanna,
ekki síst sem hvatning og uppörvun
fyrir þau og fyrirmynd.
Tækninýjungar skjóta upp kollin-
um af og til, en oft er gert of mik-
ið úr árangri af „nýjum lækninga-
aðferðum" í fjölmiðlum áður en
vandlegar rannsóknir hafa farið
fram. Nauðsynlegt er því talið að
foreldrar vanræki ekki mikilvæg-
asta hlutverkið, sem er að sam-
þykkja hið heyrnarlausa bam sem
fullgildan fjölskyldumeðlim. Bamið
á að vera hluti af fjölskyldunni en
ekki miðdepill hennar. Ahrifamesta
„lækning" á heymarleysi er skiln-
ingur.
Þessi bók er ekki ,jólabók“ í
hefðbundnum skilningi þótt hún
hafi komið á markað nú. Efni henn-
ar er hafið yfir dægurþras og af-
þreyingu og hún á svo sannarlega
erindi til allra þeirra sem umgang-
ast heymarlaus börn og fullorðna
eða em sjálfir heymarlausir.
Opið bréf til stjórnvalda
frá Sambandi íslenskra
kvikmyndaframleiðenda
Samband íslenskra kvikmynda-
framleiðenda vill vekja athygli
stjómvalda á því, að Menningar-
sjóður útvarpsstöðva var eitt af
þeim baráttumálum sem kvik-
myndagerðarmenn setiu á oddinn,
þegar rekstur útvarps_ og sjónvarps
var gefinn frjáls á Islandi. Bæði
Félag kvikmyndagerðarmanna og
Samband íslenskra kvikmynda-
framleiðenda börðust fyrir því með
einhuga stuðningi Bandalags
íslenskra listamanna að sjóðurinn
hlyti brautargengi. í ljósi þess að
auglýsingar munu væntanlega
minnka hjá ríkisfjölmiðlunum í
framtíðinni og færast meir til einka-
stöðva, sem láta stjómast öðm
fremur af sölusjónarmiðum, teljum
við nauðsynlegt að Menningarsjóð-
urinn haldi áfram að starfa á þeim
gmndvelli sem hann var reistur á.
Hins vegar má endurskoða úthlut-
unarreglur og lög um hann. A það
skal bent að þau 10%, sem lögð
voru á auglýsingatekjur vegna
þessa sjóðs, voru viðbót, en ekki
tekin af þeim tekjum sem stöðvam-
ar höfðu fyrir. Það er því tillaga
SÍK að sjóðurinn haldi áfram að fá
þær tekjur sem honum hafa verið
tryggðar. Hveijir sitja í stjórn sjóðs-
ins og úthlutunarreglum má hins
vegar breyta þannig að hann nái
sem best markmiðum sínum.
Aðalatriðið er að lögum og regl-
um um sjóðinn verði breytt þannig
að leikstjórar og kvikmyndafyrir-
tæki geti sótt milliliðalaust um
styrki í hann til framleiðslu á kvik-
myndum sem eiga heima í sjón-
varpi, og íslensku heimildarefni.
Með þessu yrði tryggð menningar-
leg kvikmyndastarfsemi í landinu
og opnaður nýr möguleiki, sem
ætti að koma öllum til góða jafn-
framt sem þessi sjóður fengi aukinn
tilgang. Fé í Menningarsjóð er ekki
sótt í vasa almennings né í ríkis-
sjóð, heldur ekki auglýsenda.
Við skorum á stjórnvöld að sjá
til þess að sjóðurinn lifi áfram. All-
ar úrtöluraddir um að leggja hann
niður bera vott um skammsýni og
á það skal bent að í þeirri nefnd,
sem menntamálaráðherra hefur
nýskipað til að skoða rekstur RÚV,
sitja fréttamenn og skrifstofufólk,
en gengið er fram hjá leikstjórum
og kvikmyndagerðarmönnum. Eðli-
legt hefði verið að leita umsagnar
FK, SÍK og Bandalags íslenskra
listamannar Sjóðurinn er einn af
mikilvægustu áföngum sem fram-
leiðendur kvikmyndaefnis hafa náð
í starfsemi sinni og væri mikill ósig-
ur ef hann hyrfi af vettvangi, nú
þegar útvarpslögin eru endurskoð-
uð. Jafnframt væri eðlilegt að Sin-
fóníuhljómsveit hefði sinn eigin
tekjustofn, en tengdist ekki sjóðn-
um.
Stjórn Sambands islenskra
kvikmyndaframleiðenda.
„Hvað er heymarleysi?“
V#"-------msi'on.s
f 1-53900

JÖROUR
Bókmenntir
Kafrín Fjeldsted
Höfúndar: Roger D. Freeman,
Clifton F. Carbin og Robert J.
Boese
Þýðing: Ólafur Halldórsson og
Þuríður J. Kristjánsdóttir
Kápa: Sigurþór Jakobsson
Setning og prentun: Steinholt hf.
Bókband: Arnarfell hf.
Útg. af Foreldra- og styrktarfé-
lagi heyrnardaufra 1988 sem
handbók fyrir foreldra og aðra
uppalendur.
Nýlega gaf Foreldra- og styrkt-
arfélag heymardaufra út íslenska
þýðingu á bókinni „Hvað er heyrn-
arleysi?", en hún kom fyrst út í
Kanada, Bandaríkjunum og Bret-
landi árið 1981. Bókin hefur verið
löguð að íslenskum aðstæðum að
þvi leyti að tveir síðustu kaflarnir
§alla um málefni heyrnarlausra á
Islandi og um fáanleg hjálpartæki
hér á landi. Það kom mér á óvart
að uppgötva hve mörg félög starfa
að málefnum heymarlausra hér.
Væri ekki nær að sameina kraft-
ana?
Aðeins 1 af hveijum 1000 böm-
um er talið heymarlaust og af for-
eldrum heymarlausra barna hafa 9
af hveijum 10 eðlilega heyrn. Sam-
kvæmt skilgreiningu Moores (1978)
er heyrnarlaus sú manneskja sem
hefur svo takmarkaða heyrn að hún
getur ekki skilið talað mál eingöngu
með hjálp heyrnarinnar, jafnvel
þótt hún noti hjálpartæki. Heyrn-
ardauf kallast sú manneskja sem
er það mikið heymarskert, að það
veldur henni erfiðleikum að skilja
talað mál, en útilokar það þó ekki
(með heyrnartækjum eða án
þeirra).
Höfundar bókarinnar em þrír,
allir starfandi í Kanada, og hafa til
samans mjög víðtæka þekkingu á
heymarleysi og kennsiu heyrnar-
Um vínberin á Vín-
landi hinu góða
eftirSigurð
Björnsson
í lesbók Morgunblaðsins hinn 7.
janúar sl. skrifar Hermann Pálsson
fróðlega grein, sem hann nefnir „Að
átta sig á Vínlandi."
I grein hans stendur: „Um gróð-
urfar í grennd við Leifsbúðir er
þess sérstaklega getið að vínviður
óx þar, og gefur það nokkra hug-
mynd um legu Vínlands, þar sem
vínber munu ekki hafa þekkst fyrir
norðan Nýja England, en á hinn
bóginn þreifst vínviður langt suður-
eftir."
Nú langar mig að varpa þeirri
spurningu til fræðimanna, hvaða
merkingu þeir leggja í „vínberin",
og við hvað er átt, þegar í hinum
fornu frásögnum er talað um vínvið.
Er það sá viður, sem á vaxa vín-
þrúgur, eða einhver annar beija-
mnni, sem glatað hefur uppmna-
legu nafni og hlotið annað nafn í
munni núlifandi íslendinga?
Á síðasta hausti átti ég, ásamt
fleimm, leið til Þingvalla með virt-
um sænskum verkfræðingi. Hann
undraðist nokkuð, að mnnar í görð-
um þar, og víðar hér á hjara verald-
ar, skyldu bera þroskuð vínber.
Hér var um að ræða þau ber, sem
enn í dag heita á sænska tungu
röda og svarta vinbar, en við hér
nefndum rifs- og sólber, eins og
Danir.
Verður ekki að telja líklegt að
þessi ber hafi, þegar Vínland
fannst, einnig heitið vínber á
íslensku, og að vínviður sá, sem frá
er greint í Grænlendingasögu, hafi
verið sami mnni og við nú nefnum
rifs og sólber? Sé svo hlýtur það
að skipta sköpum um hversu norð-
arlega á ströndum vesturheims
Vínland hið góða kann að hafa leg-
ið.
Höfundur er verkfræðingur.
lausra.
Bókin skiptist í 22 kafla og er
efni þeirra vel lýst í kaflaheitum
eins og „Hvernig er það að vera
heyrnarlaus?" og „Hvernig getur
þú verið viss?“, svo dæmi séu nefnd.
Hún er unnin á óvenjulegan hátt
þar sem uppkast að hveijum kafla
var sent tugum manna í Kanada,
Bandaríkjunum og Bretlandi til af-
lestrar, mörgum heyrnarlausum,
sérfræðingum og foreldrum, þar á
meðal fólki í alþjóðasamtökum for-
eldra heymarlausra barna (IADP).
Bókin er skrifuð af vandvirkni og
er auðveld aflestrar. Hún er þýdd
á góða íslensku, en prentvillur em
heldur margar fyrir minn smekk.
Einnig em nokkur orð mér fram-
andi, til dæmis fötmn, fatrandi
vinna, heilkenni, hópsjálflægni og
tvítyngi. Mér em slík orð heldur til
ama. Bókarkápan er afar falleg.
Höfundar hvetja foreldra til að
afla sér sem flestra upplýsinga en
ákveða sjálf hvemig þau eigi að ala
upp heyrnarlaust bam sitt. Þeir
benda á að barnið veiji mestum
tíma sínum að jafnaði með fjöl-
skyldu sinni og jafnvel 92% af tíma
sínum utan skólastofunnar. Þeir
ræða um orsakir heyrnarleysis og
sektarkennd foreldra og vanlíðan,
þegar það uppgötvast að barn
þeirra ér ekki með eðlilega heym.
Það virðist oft ekki liggja ljóst fyr-
ir fyrr en bamið er orðið um 20
mánaða gamalt. Ýmsir áverkar, lyf
og smitsjúkdómar geta valdið
heyrnarleysi, en oftast er orsökin
óþekkt.
Áður fyrr var heymarleysi fyrst
og fremst afleiðing af sýkingum og
em þekktustu dæmin rauðir hundar
og heilahimnubólga. Ég sakna þess
að í íslensku köflunum er þess að
engu getið, hve ötullega hefur verið
unnið að útrýmingu rauðra hunda
hér á landi, ekki síst fyrir tilstilli
Margrétar Guðnadóttur, prófessors
í veimfræði. Síðasti rauðu hunda-
faraldurinn gekk hér 1964 og
síðastliðin 11 ár hefur mótefni gegn
rauðum hundum verið mælt hjá öll-
um 12 ára telpum og þeim mótefna-
lausu (um 25%) boðin bólusetning,
sem flestar þiggja. Nú hefur land-
læknir ákveðið að tekin verði upp
bólusetning fyrir öll böm gegn
hettusótt, mislingum og rauðum
hundum (oftast nefnt MMR) fyrir
2 ára aldur með það fyrir augum
að hindra faraldur í framtíðinni.
Ljóst er þó að endurbólusetja verður
bömin á skólaaldri eins og gert er
í nágrannalöndum okkar.
í bókinni er heldur ekki minnst
á þátt heilsugæslunnar hér á landi
sem á mikinn átt í að finna böm
sem ’þurfa frekari rannsókna við
vegna skertrar heymar. Mælt er
með að svokallað BOEL-próf sé
gert við 10 mánaða ungbarnaskoð-
un og síðan fer heymarmæling
fram við 4 ára aldur á heilsugæslu-
stöðvum um allt land og á vegum
barnadeildar Heilsuvemdarstöðvar-
innar í Reykjavík. Þá er alls staðar
fylgst með heyrn og sjón skólabarna
á kerfisbundinn hátt og gera það
hjúkrunarfraeðingar. Heimilislækn-
ar, bamalæknar og háls- nef- og
eymalæknar fylgjast einnig með
bömum með eymabólgur og er
mikilvægt að greina hvort vökvi
verður eftir í miðeyra upp úr slíkum
veikindum svo gera megi ráðstafan-
ir, sé þess þörf. Vökvinn veldur
heymardeyfu og dregur þess vegna
úr málþroska hjá ungum bömum.
Viðhorf þeirra sem kenna heym-
arlausum bömum em mismunandi.