Morgunblaðið - 11.03.1989, Page 12

12
MORGUNBLÁÐÍÐ LAUGARDAGUá 11. MARZ 1989
Mannhelgi og mannréttíndi
eftirBirgi ísl.
Gunnarsson
Á þessu ári er haldið hátíðlegt
200 ára afmæli frönsku stjómarbylt-
ingarinnar. Um þann merkisatburð
hefur margt verið rætt og ritað og
enn deila sagnfræðingar um aðdrag-
anda byltingarinnar og áhrif. Flestir
eru þó sammála um að franska
stjómarbyltingin sé annar af tveimur
merkisatburðum, sem haft hafí mjög
mikil áhrif á stjómskipun og stjóm-
arskrár margra landa. Hinn atburð-
urinn gerðist reyndar fyrr, en það
er uppreisn Norður-Ameríku gegn
Bretlandi 1776 og mannréttindayfir-
lýsingin bandaríska, sem fylgdi í
kjölfarið.
Meðfædd mannréttindi
í þeim hátíðlegu yfirlýsingum sem
gefnar vora út við þessi tækifæri
var því slegið föstu að viss mannrétt-
indi væra öllum mönnum meðfædd,
þeim væri ekki hægt að afsala og
þau væra heilög í þeim skilningi að
hver einasti maður ætti rétt til
þeirra. Eins og áður segir er mann-
réttindayfirlýsing Bandaríkjanna
fyrr á ferðinni og er hún því grand-
völlur síðari yfirlýsinga, þ.e. mann-
réttindaákvæða í stjómarskrám
margra ríkja.
Þessi mannréttindi sem þama
vora tilgreind vora mannhelgi, frið-
helgi heimilis, eignarréttur, prent-
frelsi, funda- og félagafrelsi og trú-
frelsi. Mannréttindayfirlýsingin
komst inn í grandvallarlög Dana
1849 og þaðan í fyrstu íslensku
stjómarskrána sem við fengum árið
1874.
Vörn gegn ofbeldi
einræðisherra
Viðurkenning slíkra mannréttinda
var afar mikilvæg á sínum tíma.
Algengasta stjómarfarið var einræði
í einhverri mynd þar sem allt vald
var í höndum eins manns eða fárra
útvaldra. Löggjafarvald, fram-
kvæmdavald og dómsvald var á einni
hendi og þau mannréttindi sem að
ofan greinir vora fótum troðin. Þrátt
fyrir mikla umræðu um mannrétt-
indi og vaxandi skilning manna á
þeim víða um heim eiga þau enn
mjög erfitt uppdráttar í stóram
heimshlutum. Meiri hluti mannkyns
býr við einræði í einhverri mynd og
því er túlkun mannréttindaákvæða
í höndum valdhafanna með þeim
afleiðingum að slík réttindi era fót-
um troðin. Næstum daglega berast
okkur fregnir utan úr heimi um
mannréttindabrot, sem enginn virð-
ist fá rönd við reist.
Sameinuðu þjóðimar hafa tekið
mannréttindamál upp á stefnuskrá
sína og allsheijarþingið samþykkti á
sínum tíma sérstaka mannréttinda-
yfirlýsingu. Hún er áskoran til allra
þjóða um að tryggja hjá sér mann-
réttindi og mannhelgi. Evrópuráðið
hefur einnig gert sérstakan samning
sem ísland hefur fullgilt um vemdun
mannréttinda og mannfrelsis. Mann-
réttindamál hafa einnig verið mjög
á dagskrá í viðræðum Austurs og
Vesturs undanfarin ár. eins og t.d.
á Helsinki-fundinum 1975 og nú
síðast a svokölluðum RÖSE-fundum
í Vínarborg.
Bréf Umboðsmanns
Alþingis
Eins og fyrr segir höfum við ís-
lendingar notið mannréttinda-
ákvæða í okkar stjómarskrá allt frá
1874, en þau hafa lítið breyst á
þeim tíma. Ýmsir hafa talið nauðsyn-
legt að endurskoða okkar stjómar-
skrárákvæði að þessu leyti, en það
hefur ekki verið gert. E.t.v. hefur
Birgir ísl. Gunnarsson
„Þetta bréf Umboðs-
manns Alþingis hefiir
ekki fengið þá athygli
eða umQöllun sem vert
er. Ég tal það brýnt að
mannréttindaákvæði
stjórnarskrárinnar
verði endurbætt. Al-
þingi gengur oflt á
fremstu nöf í að skerða
mannréttindi. Fram-
kvæmdavaldið hefur
oflt ekki næga tilfinn-
ingu fyrir sjálfsögðum
réttindum borgaranna
og ýmsar yfírlýsingar
ráðherra um þýðingu
laga vekja tortryggni í
þessu e£ni.“
mönnum fundist að íslenskir borgar-
ar væra nægilega vemdaðir með
núverandi ákvæðum.
Síðasta innlegg í þessa umræðu
kom frá Umboðsmanni Alþingis í
bréfí sem hann ritaði forsetum
þingsins nú um áramótin. Þar segir
hann, að hann telji ástæðu til að
vekja athygli á ófullkomnum ákvæð-
um til vemdar mannréttindum í
íslenskum lögum. Orðrétt segir í
bréfi til hans: „Ég bendi á, að í
íslensku stjómarskrána vatnar al-
menn ákvæði um veigamikil mann-
réttindi. Sem dæmi má nefna skoð-
anafrelsi, jafnrétti, bann við aftur-
virkum refsilögum, vemd flölskyld-
ulífs og rétt til réttjátrar málsmeð-
ferðar fyrir dómi. Ákvæði íslensku
stjómarskrárinnar um félagsleg
réttindi era og fábrotin."
Ófullkomin
mannréttindaákvæði
Síðan nefnir Umboðsmaður Al-
þingis að mörg mannréttindaákvæði
íslensku stjómarskrárinnar séu
ófullkomin af ýmsum ástæðum og
nefnir dæmi því til sönnunar. Hann
vekur athygli á að íslensk lög gangi
að ýmsu leyti skemmra í vemd
mannréttinda en ýmsir alþjóðasamn-
ingar um mannréttindi sem fsland
sé aðili að.
Lokaorðin í bréfi Umboðsmanns
Alþingis era svohljóðandi: „Á árinu
1989 verður víða minnst merks
áfanga í sögu mannréttinda. Að
mínum dómi ætti vel við að ríkis-
stjóm og Alþingi mörkuðu á því ári
þáttaskil, að því er varðar vemd
mannréttinda hér á landi."
Þetta bréf Umboðsmanns Alþing-
is hefur ekki fengið þá athygli eða
umfjöllun sem vert er. Ég tel það
brýnt að mannréttindaákvæði
stjómarskrárinnar verði endurbætt.
Alþingi gengur oft á fremstu nöf í
að skerða mannréttindi. Fram-
kvæmdavaldið hefur oft ekki næga
tilfínningu fyrir sjálfsögðum réttind-
um borgaranna og ýmsar yfirlýsing-
ar ráðherra um þýðingu laga velq'a
tortryggni í þessu efni. Dómstólar
hafa og ekki nægilega skýrar reglur
til að styðjast við. I næstu greinum
hér í blaðinu mun ég fjalla nokkuð
nánar um einstök mannréttindaá-
kvæði sljómarskrárinnar.
Höiundur er einn afalþingis-
mönnum Sjálfstæðisfiokks í
Reykja víkurkjördæmi.
Rithöfimdar
álykta gegn
málshöfðun
EFTIRFARANDI ályktun var
samþykkt á stjórnarfundi Rit-
höfundasambands íslands 28.
febrúar:
„Að tilhlutan séra Þóris
Stephensens staðarhaldara í
Viðey hefur ríkissaksóknari nú
höfðað mál á hendur Halli
Magnússjmi blaðamanni vegna
greinarinnar „Spjöll unnin á
kirkjugarðinum í Viðey", sem
birtist í Tímanum ll.júlí 1988.
Stjóm Rithöfundasambands-
ins álítur að endurtekinn mála-
rekstur af þessu tagi beri vott
um mjög varhugaverða þróun í
átt til ritskoðunar. Opinberir
embættismenn eiga ekki að vera
hafnir yfir gagmýni og þeir, sem
um störf þeirra íjalla í gölmiðl-
um, verða að geta gert það án
þess að eiga yfir höfði sér stefn-
ur frá ríkissaksóknara."
*AE\STW

Fots
itöbuaa

HlPiKábe>res^
Siáiö
iA\ands"ö ðKomast
Teks'
íN/aism1
önnum
ðn\á\pdh°rtenda?
Jet&meðn>avJ
a
JjX