Morgunblaðið - 07.04.1989, Blaðsíða 32

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. APRÍL 1989
r 1 ........' 'i......
Guðríður Vigfus-
dóttir - Minning
Fædd 3. desember 1912
Dáin 1. apríl 1989
Guðríður Vigfúsdóttir í Munda-
koti lést 1. apríl sl. Þrátt fyrir veik-
indin undanfarin misseri kom kallið
snöggt og óvænt.
Gamlar minningar sækja að.
Ferð austur á Eyrarbakka. Rútan
hossast á holóttum vegi og smám
saman skýrist húsalínan sem lengi
hefur sést við sjónarrönd. Eftir-
vænting. Húsfreyjan í Mundakoti
tekur fagnandi á móti drenghnokka
að sunnan og svo hefjast dýrðar-
dagar. Ferðir með Guddu í fjósið,
spenvolg mjólk úr máli. Hænsni
hlaupandi um garða og götur. Grá-
sleppa á húsvegg. Gamli Blakkur
úti á túni. Djúpur brunnur, marr í
vindu og buna úr fötu. Kartöflu-
garðar, rófur og risástórar gulræt-
ur. Angan af söltum sjó og fjöru-
gagni. Gömul hús og bæir sem
stinga saman stöfnum í myndrænni
hrynjandi. Og svo allar þessar trað-
ir. Út um glugga uppi á lofti blasir
brimgarðurinn við og endalaus sjó-
vamargarður. Þorpsgatan þar sem
vinnulúnir menn ganga með hand-
vagna á undan sér og dúðaðar kon-
ur með skýluklút um höfuð sér með
mjólkurbrúsa í hendi.
Þegar við kveðjum Guðríði Vig-
fúsdóttur hinsta sinni þýtur í gegn-
um hugann ilmur af veröld sem var
og kemur aldrei aftur.
Hún var húsfreyja í Mundakoti
í 56 ár, tók við búsforráðum á stóru
og rótgrónu heimili árið 1933 en
var þar síðast ein, ekkja sem naut
virðingar fyrir höfðingsskap og
gestrisni. Mundakot er eitt af hinum
gömlu og virðulegu býlum á Eyrar-
bakka þar sem sama ættin hefur
búið í 300 ár eða kannski miklu
lengur.
Guðríður var fædd í Gamla-
Hrauni 3. desember 1912, dóttir
hjónanna Vigfúsar Helgasonar og
Sesselju Helgadóttur. Faðir hennar
var skútukarl og tómthúsmaður, fór
á vertíðir suður til Reykjavíkur.
Hann var sonur Helga Vigfússonar
bónda á Amarhóli í Gaulveijarbæj-
arhreppi og konu hans Guðrúnar
Ámadóttur en þessi hjón áttu ættir
að rekja austur á Rangárvelli og
úr Þykkvabænum. Sesselja, móðir
Guðríðar, var hins vegar af rótgrón-
um Eyrarbakkaættum m.a.
Gamla-Hraunsætt, Mundakotsætt,
Kaldaðamesætt og Bergsætt. Hún
var dóttir Helga Jónssonar formans
á Litlu-Háeyri og Guðríðar Guð-
mundsdóttur á Gamla-Hrauni Þor-
kelssonar í Mundakoti Einarssonar.
í æsku Guðríðar voru berklar
mesti vágestur íslensku þjóðarinnar
og sérstaklega heijuðu þeir á þétt-
býlið. Svo fór að þeir lögðu báða
foreldra hennar að velli og lítinn
bróður. Föður sinn missti hún átta
ára gömul og móður sína fjórum
ámm síðar. Bróðirinn hét Guðbjart-
ur Óskar og hann lést á Landakots-
spítala í Reykjavík vorið 1923, að-
eins tæpra átta ára gamall. Nýlega
kom í leitimar lítill útsaumaður
dúkur eða pjatla sem Óskar hafði
saumað í banalegunni og var nálin
enn á sínum stað í honum. Hinsta
ósk Guðríðar var að þessi dúkur
yrði lagður í kistuna með henni.
Tvö eldri systkini átti Guðríður.
Þau voru Sigríður (1908—1964),
gift Friðriki Guðjónssyni trésmið í
Reykjavík og Helgi (1910—1988)
kaupfélagsstjóri á Eyrarbakka og
víðar, síðast búsettur í Hveragerði,
kvæntur Aldísi Þórðardóttur.
Þegar foreldramir voru látnir
tvístraðist systkinahópurinn.
Sigríður fór að Stóra-Hrauni til
prestshjónanna þar og Helgi að
Klausturhólum í Grímsnesi. Guðríð-
ur var tekin í fóstur af móðursystk-
inum sínum, Jóni Helgasyni for-
manni á Bergi á Eyrarbakka og
Jóhönnu Helgadóttur, en þau vom
alla tíð ógift og héldu bú saman.
Jón var einn af þekktustu og farsæl-
ustu formönnum á Eyrarbakka og
bæði vom þau systkinin margfróð.
Guðpi Jónsson prófessor, frændi
þeirra, segir í Bergsætt að Jóhanna
hafí verið skýr kona, sögufróð og
minnug. Þama fékk Guðríður gott
uppeldi og drakk í sig sagnafróð-
Ieik og kveðskaparskemmtun.
Seinna launaði Guðríður fóstrið með
því að taka Jóhönnu til sín í Munda-
kot og þar dó hún.
Guðríður var lagleg, skemmtileg
og greind stúlka. Hún fékk venju-
lega bamaskólamenntun og lærði
auk þess á orgel hjá Guðmundu
Nielsen í Húsinu á Eyrarbakka og
náði þannig í gamla tónlistarhefð á
Bakkanum sem tónskáld á borð við
Sigfús Einarsson og Pál ísólfsson
vom sprottnir úr. Þá var hún um
tíma í Reykjavík við orgelnám hjá
Jóni Pálssyni, föðurbróður Páls
Isólfssonar. Eins og títt var um
ungar stúlkur í þann tíð réðst hún
í vist á sveitaheimili, m.a. að Seli
í Hraungerðishreppi og Arnarholti
í Borgarfírði.
Mikil tengsl vom milli Munda-
kotsheimilisins og Gamla-Hrauns-
fólksins. Bæði var þar um náinn
skyldleika að ræða og í Mundakoti
hafði t.d. amma og nafna Guðríðar
komið tíu ára gömul og verið þar
í 19 ár. Jóhanna á Bergi, fóstra
Guðríðar, var tekin þangað í fóstur
6 ára gömul og var þar í 21 ár.
í Mundakoti bjuggu framan af
öldinni Jón Einarsson hreppstjóri
og kona hans Guðrún Jóhannsdótt-
ir. Svo fór að yngsta bam þeirra,
Gísli Jónsson, og Guðríður Vigfús-
dóttir, felldu hugi saman og giftust
5. október 1933. Þau vom skyld
af þriðja og §órða lið á tvo vegu.
Foreldrar Guðrúnar í Mundakoti
vom Jóhann Þorkelsson, og Elín
Símonardóttir en þau vom systkini
Guðmundar og Þóm á Gamla-
Hrauni, langafa og langömmu
Guðríðar.
Þegar Guðríður tók við búsfor-
ráðum í Mundakoti vom gömlu
hjónin bæði á lífi og mun það hafa
verið allerfitt fyrir tvítuga stúlku
að ganga inn í heimilið og halda
sjálfstæði sínu og reisn. Þetta sama
ár var byggt ofan á húsið til að
rýma fyrir nýju hjónunum og, brátt
kom í ljós að hin unga húsfreyja
var vandanum fyllilega vaxin.
Mundakotsfólkið var kjamafólk
sem aldrei lét verk úr hendi falla.
Eldri bróðir Gísla var Ragnar í
Smára, sem lyfti Grettistökum í
menningarmálum íslendinga, en
um Gísla var sagt að hann væri
tveggja manna maki að hveiju verki
sem hann gekk. Þau hjón höfðu
búskap eins og þá var algengt á
Eyrarbakka, vom með fjórar til
fímm mjólkandi kýr allt til 1963,
hænsni og mikla kartöflugarða.
Með þessu vann Gísli jafnan utan
heimilis. Á yngri ámm var hann til
sjós með Jóni á Bergi en á seinni
árum fékkst hann við múrverk,
smíðar og önnur tilfallandi störf.
Hann varð fyrir því óláni á besta
aldri að veikjast af taugarýmun
sem smám saman ágerðist uns hann
varð óvinnufær. Svo var kapp hans
þó mikið að hann batt orfið við
handlegg sinn til að geta slegið.
Síðustu árin fékk orka hans útrás
í lestri bóka og sagt var að hann
hefði kunnað íslendingsögumar ut-
anbókar. Hann lést á besta aldri
árið 1965.
í þessum veikindum mæddi mikið
á húsfreyjunni sem við kveðjum í
dag Gestagangur var mikill á heim-
ilinu enda gestrisni í hávegum höfð.
Ragnar í Smára kom þangað iðu-
lega með listamenn, erlenda og inn-
lenda, og Mundakot var annálað
fyrir rausn og höfðingsskap sem
síst dró úr eftir að Guðríður varð
ekkja. Hún átti líka góða að, ætt-
menn fyrir sunnan réttu henni
marga hjálparhönd og hjónin í
Austurbænum, Ólafur heitinn Guð-
jónsson og Lilja Bjamadóttir, vom
henni betri en engin og gerðu henni
raunar kleift að halda heimili allt
til enda.
Þau Gísli og Guðríður eignuðust
fímm böm. Elst er Sesselja Ósk,
kaupmaður á Selfossi, hún var gift
Guðna heitnum Sturlaugssyni út-
gerðarmanni. Þá kemur Jón Gunnar
á Eyrarbakka, starfsmaður ístaks,
kvæntur Öldu Guðjónsdóttur. Þriðji
í röðinni er Helgi trésmiður í Kópa-
vogi. Hann er kvæntur Þuríði Kol-
beins. Fjórði er Jóhann fískverka-
maður á Eyrarbakka, kvæntur
Helgu Sörensen en yngstur er Gísli
Ragnar, prentari í Reykjavík,
kvæntur Ingibjörgu Rósu Hall-
grímsdóttur. Bamabömin eru orðin
átján og bamabamabömin fímm.
Gudda í Mundakoti var móður-
systir mín og mér þótti afar vænt
um hana. Mér fínnst eins og streng-
ur hafí brostið í hjarta mínu við
fráfall hennar. Hún átti við lasleika
að stríða síðustu árin en alltaf var
samt jafn gaman að koma í Munda-
kot, aldrei var fjasað um veikindi,
þar ríkti æðruleysi og glaðværð.
Hún hafði ríka kímnigáfu og var
nösk á það smáskrítna í tilverunni.
Hlátur hennar, hlýja og örlæti munu
verða þeim veganesti til æviloka
sem kynntust henni.
Guðjón Friðriksson
Það er komið að leiðarlokum hjá
ömmu okkar. Hún hefur lokið sínu
ferðalagi og nú verðum við að halda
áfram án hennar. Þetta er víst
gangur lífsins en hann mætti gjam-
an vera sársaukaminni. Gamla mál-
tækið, enginn veit hvað átt hefur
fyrr en misst hefur er í fullu gildi
enn þá.
Amma var fædd 3. desember
1912. Hún bjó alla ævi á Eyrar-
bakka og þar af rúmlega fímmtíu
ár í Mundakoti. Hún giftist ung
afa, Gísla Jónssyni, og átti með
honum fímm börn. Afi var lengi
sjúklingur áður en hann dó og
amma rak þetta stóra heimili af
einstakri röggsemi. Þetta var nú
allt fyrir tíð okkar systranna.
Amma var afar ættrækin kona
og í okkar augum var Mundakot
nafli alheimsins. Við dvöldum mikið
hjá ömmu í fríum, sérstaklega á
yngri árum. Það voru ófáar rann-
sóknarferðimar sem famar vom
upp á háaloft og niður í kjallara.
Amma var höfðingi heim að sækja
og jafnframt var gestkvæmt hjá
henni. Það fór enginn svangur úr
Mundakoti.
Amma var ekki bara amma, hún
var vinkona og sálusorgari, ung og
hress í anda og gat stundum verið
óþægilega hreinskilin. Hún var ein-
staklega orðheppin og sló gjaman
fram vísum eða máltækjum við
ýmis tækifæri. Hún var hafsjór af
þjóðlegum fróðleik og þekkti
ógrynni af fólki.
Við andlát hennar var höggvið
stórt skarð í frændgarð okkar. Við
systumar kveðjum ömmu með
söknuði og þakklæti fyrir sam-
veruna.
Deyr fé,
deyja frændr,
deyr sjalfr et sama.
En orðstirr
deyr aldrigi,
hveims sér góðan getr.
(Úr Hávamálum)
Guðríður, Þórhildur, Jó-
hanna og Þórey Inga.
Mundakot og Berg á Eyrarbakka
eru á bemskuminningum mínum
sveipuð sérstökum ljóma. Finnst
mér sem þar hafí ávallt skinið sól
alla daga. Á Eyrarbakka hefur
löngum búið dugmikið fólk, sem
hefur nýtt sér gjafír Guðs til sjós
og Iands. Guðríður Vigfúsdóttir
fæddist á Gamla-Hrauni 3. desem-
ber 1912. Móðir hennar var Sess-
elja Helgadóttir, fædd í Nýjabæ 1.
maí 1888. Hún lést 24. febrúar
1924, aðeins 35 ára. Hún var af
Bergsætt. Faðir Guðríðar var Vig-
fus Helgason, bóndi á Gamla-
Hrauni, f. 7. nóvember 1874, dáinn
16. desember 1920. Hann var af
V íkingslækj arætt.
Guðríður var næstyngst 5 bama
t
Þakka auösýnda samúð og vináttu viö andlát og jarðarför móður
minnar,
SIGRÍÐAR AUÐUNSDÓTTUR.
Halldór Bjarni Árnason.
t
Þökkum innilega auðsýnda samúð og vinarhug við andlát og útför
PÁLS DANÍELSSONAR.
Ebba Þorgeirsdóttir,
stjúpbörn og
systkini hins látna.
t
Þökkum innilega öllum sem sýndu okkur samúö og vinarhug við
andlát og útför
JÓNS SIGURÐSSONAR,
Rjóðrl.
Jónína Jónsdóttlr,
böm og fjölskyldur þelrra.
t
Móðir okkar og tengdamóðir,
EYLEIF JÓNSDÓTTIR,
Mýrargötu 18,
Neskaupstað,
verðurjarðsunginfrá Noröfjarðarkirkju laugardaginn 8. april kl. 14.00.
Blóm vinsamlegast afþökkuð.
Ólöf S. Gfsladóttir,
Jóna G. Gfsladóttir,
Bergsveina H. Gfsladóttlr,
Gfsll S. Gfslason,
Sólvelg S. Gfsladóttir,
og aðrir aðstandendur.
Gunnar Guðmundsson,
fvar Hannesson,
Geir Slgurjónsson,
Guðrún Jóhannsdóttir,
Hermann Skúlason,
þeirra hjóna, en þau vom: Guðríður
eldri, f. 31. mars 1906, d. 4. janúar
1907. Sigríður, f. 1. september
1908, var húsfrú í Reykjavík, d.
8. ágúst 1964, langt um aldur fram
aðeins tæpra 56 ára. Hún varglæsi-
leg og gáfuð kona. Hún var gift
Friðriki Guðjónssyni, f. 6. október
1897, d. 24. mars 1964. Friðrik var
innrömmunarmeistari og listfengur
mjög. Þeirra böm em Sesselja,
Sigrún og Guðjón.
Helgi, f. 21. desember 1910,
kennari og kaupfélagsstjóri, d.
1987. Hann var kvæntur Jónínu
Aldísi Þórðardóttur og eru börn
þeirra 9 að tölu, auk þess átti Helgi
2 böm áður. Helgi var skýr maður
og skemmtilegur.
Guðbjartur Óskar, f. 26. ágúst
1915 var yngstur systkina Guðríð-
ar. Hann var efnispiltur, sem lést
um aldur fram úr berklum 29. maí
1923.
Snemma kynntust Guðríður og
systkini hennar sorginni. Hún var
aðeins átta ára, þegar faðir hennar
dó úr berklum og ellefu ára þegar
móðir hennar lést úr sama sjúk-
dómi, eftir langvarandi veikindi.
Systkinin tvístmðust, en komust
öll í gott fóstur. Sigríður fór að
Stóra-Hrauni, en Helgi að Klaustur-
hólum.
Móðursystkini Guðríðar tóku
hana að sér og ólst hún upp hjá
þeim frá 6 ára aldri við gott at-
læti. Þau vom Jóhanna Helgadótt-
ir, f. 14. maí 1884 og Jón bróðir
hennar, f. 24. janúar 1886. Hann
var útvegsbóndi og formaður um
áratugi. Þau systkini giftust hvor-
ugt, en bjuggu á Bergi og var Jó-
hanna bústýra hjá Jóni, meðan
bæði lifðu. Um Jóhönnu segir í
Bergsætt: „Hún var skýr kona,
sögufróð og minnug." En hún var
einnig falleg kona, góð og guðræk-
in. Aldrei gleymi ég fallegu versun-
um, sem hún kenndi mér á kvöldin.
Þau systkin vom með afbrigðum
barngóð og naut ég þess og fleiri
frænkur, sem dvöldumst hjá þeim
á hveiju sumri. Bæði vom þau
systkin miklir og skemmtilegir
sögumenn, stálminnug og áttu
þetta fallega tungutak og glettni í
augum. Það var ævinlega gest-
kvæmt hjá Jóu og Jónsa, því gest-
risni þeirra og alúð laðaði alla að
þeim. Hjá þeim ríkti ávallt góðlátleg
og græskulaus gleði.
Eg sé fyrir mér Ijósblá panelþilin
á hreinlegum, hlýlegum, en látlaus-
um híbýlum þeirra með útspmngn-
ar pelargóníur í ótal litum í hverri
gluggakistu. Friður og kyrrð ríkti
á þessu heimili. Hugtakið streita
þekktist ekki þá, enda lífsgæða-
kapphlaupið ekki komið til sögunn-
ar. Þó var lífsbaráttan hörð við sjó-
sókn, búskap og garðrækt.
Þau systkinin unnu mikið þessari
ungu systurdóttur sinni og reyndu
að bæta henni foreldramissinn.
Guðríður varð snemma mjög glæsi-
leg stúlka, fríð sýnum og vel vaxin
eins og hún átti kyn til. Hún var
gædd góðum gáfum til munns og
handa. Hún réðst í kaupavinnu á
summm og í vistir á vetrum, eins
og þá var títt, og var alls staðar
vel metin.
Það var mikil vinátta milli systk-
inanna á Bergi og Mundakotsfólks-
ins, enda ættartengsl náin. Jóa á
Bergi hafði 6 ára gömul farið í fóst-
ur til Elínar Símonardóttur og
manns hennar Jóhanns Þorkelsson-
ar í Mundakoti, eftir að móðir henn-
ar, Guðríður Guðmundsdóttir lést,
aðeins 35 ára gömul árið 1890. Jóa
og Guðríður lögðu því oft leið sína
að Mundakoti. Það var mikill gleði-
dagur í lífí fiölskyldnanna, þegar
Guðríður giftist 4. október 1933
Gísla Jónssyni í Mundakoti, f. 27.
febrúar 1906. Foreldrar hans vom
Guðrún Jóhanr.sdottir, f. í Munda-
koti 22. janúar 1865 og lést þar
19. september 1939 og Jón Einars-
son, bóndi, formaður og lengi
hreppstjóri á Eyrarbakka, Jón var
fæddur 26. september 1866 á Heiði
á Síðu, en lést 17. nóvember 1936.
Jóa á Bergi og amma mín, Guðrún,
vom uppeldissystur.
Gísli var yngstur 5 bama hjón-
anna í Mundakoti. Hin vora: Jóhann
Guðjón f. 15. maí 1895, bókari í
Reykjavík, d. 5. nóvember 1949,
ókv. og barnlaus. Jónína, f. 6. júlí
1900, d. 3. október 1983, húsfreyja