Morgunblaðið - 13.04.1989, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. APRÍL 1989
Glitsnúrugorgeir
eftir Thor
Vilhjálmsson
Sunnan að segja menn
Sundklaustur haldist laust.
Þýzkir gjöra þar rask
þeygi gott í Viðey.
Óldin hefir ómild
Ála bruggað vont kál.
Undur er ef ísland
eigi réttir hans þess stétt.
Svo orti Jón biskup Arason
þegar óþokkar fóru um Viðey og
unnu spjöll á arfhelgum stað, rupl-
uðu í klaustrinu sem Þorvaldur
Gizurarson stofnaði öldum fyrr,
og hröktu lifandi menn og dauða
og spilltu jarteiknum. Ekki var
öll dáð úr íslendingum, né á þeim
herfjötur væri þeim nógsamlega
ögrað. Forsprakki þessara þýzku
reyfara sem þar fóru og þóttust
hafa heimildir frá Lúther og kóng-
inum hafði það upp úr krafsinu
ásamt kumpánum sínum að stikna
fyrr en ella á hægum eldi í helvíti;
þegar steigurlætið stóð sem hæst;
því íslendingar gerðu sér lítið fyr-
ir og drágu þetta lið. í ár eru 450
ár síðan Islendingar hristu af sér
slenið og drápu í Skálholti þennan
vágest og sveina hans; og er oft
minna tilefni til að stilla saman
strengi sína og minnast þess með
viðhöfn bæði í Skálholti og Viðey.
Því er þetta riíjað nú að enn
er ófriður í Viðey og óboðnir gest-
ir á ferð. Þó stendur til að hefja
eyna til fomrar virðingar svo sem
sómdi hinu foma klaustri og setri
Skúla fógeta. Þar vom kallaðir
til ágætir menn að stýra verki við
að gera upp Viðeyjarstofu og önn-
ur mannvirki, Þorsteinn Gunnars-
son og Leifur Blumenstein, og
tókst svo vel að því var fagnað
að þeir skyldu hljóta menningar-
verðlaun Dagblaðsins fyrir, að
verkalokum. Því hiyggilegra er
þegar svo vel hefur verið vandað
til að ekki væri alls gáð. Verð-
launaverkinu var varla lokið þegar
vart varð við það að eitthvað
væri óhreint á sveimi í eynni.
Engum má líðast að leggjast á
leiði skáldsins Gunnars Gunnars-
sonar, Franzisku konu hans og
sonar þeirra Gunnars yngra list-
málara. Né heldur spilla öðmm
leiðum nýlátinna manna; enda
banna lög að hrófla við gröfum í
75 ár (1963, nr. 21, 13. grein);
hvað sem líður öllum hinum eldri,
merktum eða ómerktum. Grafarró
var raskað harkalega með stór-
virkum tólum og öllu umturnað
og sléttað allt í kirkjugarðinum
eins og til þess að gera þar sól-
baðsreit fyrir aðskotadýr, og haft
til fyrirmyndar sem Englendingar
gera og sumum þykir svo merki-
legt að hafa marslétta gmnd með
engxim tilbrigðum, líkt og undir
fyrirsögn frá leikritinu Sköllóttu
söngkonunni eftir Ionesco: The
English lawns. Því hefur verið
fleygt að slóð spellvirkja hafi ver-
ið rakin út í eyna frá Dómkirkj-
unnt í hjarta Reykjavíkurborgar,
svo undarlegt sem það má heita,
og flogið fyrir fundizt hafí greni
líka í höll frímúrara.
í skemmstu máli hefur það
gerzt að þegar ættingjar Gunnars
Gunnarssonar komu í eyna til að
klippa og snyrta leiðin þá var þar
moldarflag þar sem þau vom áður
og dráttarvél hafði þurrkað út
allar menjar. Og þegar þetta fólk
hafði orð á skelfíngu sinni við þau
helgispjöll svaraði presturinn Þór-
ir Stephensen sem nú er kallaður
staðarhaldari í Viðey að þar hefði
verið farið að lögum við lagfær-
ingu kirkjugarðsins, þegar allt var
fært svo úr lagi að ekki sá á neinu
lengur skil. Presturinn sagði: „Það
var auglýst eins og lög um kirkju-
garða mæla fyrir um í Lögbirt-
ingablaði og útvarpi...“ Ekki
slumaði í ættingjum við þá rétt-
lætingu enda les almenningur
ekki Lögbirtingablaðið reglulega
eins og sjónvarpsdagskrána eða
Moggann. Það blað er tæpast eft-
irsóttur tilhlakkslestur nema
meinfysnustu mönnum.
Þá gerist það að ungur blaða-
maður reis upp í heilagri vandlæt-
ingu og sagði hug sinn skorinort
um þetta atferli. Það skín í gegn
hve mikið blaðamanninum er niðri
fyrir, og hann segir hug sinn
tæpitungulaust; þó í lokin á grein
hans sé að vísu bent á undan-
komuleið fyrir hina seku til fyrir-
gefningar, bæti þeir sitt ráð.
Þá leið þáði presturinn ekki,
hvað þá að hann rétti hinn vang-
ann fram og væri minnugur þess
boðskapar sem hann hefur haft
framfæri sitt af að boða okkur
hinum, allt frá æsku. Það var nú
eitthvað annað. Heldur hótar
hann kárínum í anda Ólafs Rögn-
valdssonar Hólabiskups sem
verstur var allra í umburðarleysi
og grimmd, svo sem segir í sögu
Jónasar frá Hrafnagili af Hvassa-
fellsmálum. Klerkurinn beitir fyrir
sig leigumálpípum úr lögmanna-
stétt til að hóta bréflega sam-
kvæmt tilteknum lagagreinum
ýmist sektum eða varðhaldi allt
að einu ári til þess að í einni grein-
inni að bæta um betur og hóta
bara varðhaldi eða fangelsi allt
að tveimur árum. Þessi þula skal
ekki rakin nema ég freistast til
að skrá hér eina lagagreinina sem
var veifað þá og seinna er beitt
og er orðuð svo: „Hafi ærumeið-
andi aðdróttun verið beitt að
manni, sem er eða hefur verið
opinber starfsmaður, og aðdrótt-
unin varðar að einhveiju leyti það
starf hans, eða hún myndi baka
honum, ef sönn væri (lbr. mín),
embættis eða sýslunarmissi, þá
skal slíkt brot sæta opinberri
ákæru eftir kröfu hans.“ (2. tl.
242. gr. almennra hegningar-
laga.)
Margir kannast við þessa laga-
grein, því hún hefur verið víða
fest upp á stofuvegg hjá opin-
berum starfsmönnum til að létta
gestum í geði með gamanmálum,
Thor Vilþjálmsson
svo fáránleg þykir flestum greinin
og fráleitt að henni yrði beitt að
hún er höfð til afþreyingar; í stað
þess að ■ skelfast við slík ólög,
væri gert ráð fyrir þeim mögu-
leika að þeir menn fyndust svo
óvandir að meðulum og vopnum
að beita slíku. í lokin á hótana-
bréfí lögmannsins í umboði kenni-
mannsins guðsblessaða til rit-
stjóra dagblaðsins Tímans þar
sem blaðamaðurinn Hallur Magn-
ússon birti vandlætingu sína, þar
er Halli gefínn kostur á því að
ganga til Canossa eins og kallað
var þegar menn voru neyddir af
páfa til að láta af sannfæringu
sinni og skrifta við mikla niður-
lægingu og stundum vandarhögg,
og éta ofan í sig allt það sem
hugurinn bauð að segja.
Og nú þegar blaðamaðurinn
vildi ekki þiggja það að knéfalla
sínum andskota þá reigir sjálfur
saksóknari ríkisins sig í háu sæti
og höfðar málið fyrir kirkjunnar
þjón; sem nú kallar sig staðar-
haldara og ætti að vera annt um
sóma staðarins, hvað sem líður
eigin dyggð og réttri æru.
Það hlýtur hver maður að sjá
hve háskalega braut er farið inn
á með þessari annarlegu þjónustu
saksóknarans, og getur varla
talizt ofmælt að kalla það tilræði
við skoðanafrelsi. Það er létt verk
að stinga upp á því hvaðan sýnd-
ust ættskaðar fyrirmyndirnar að
samfélagi þar sem ekki má hafa
orð á ávirðingum þeirra manna
sem eru kallaðir opinberir starfs-
menn. Reyndar er freistandi að
spyija hvort ekki leynist einhvers
staðar tilsvarandi lagagreinar um
viðurlög við því að maður þegi
um, þó viti, eða hylmi yfír með
afbrotum opinberra starfsmanna
sem almannaheill varðar. Þama
er farið inn á ákaflega viðsjár-
verða braut, og engin furða þó
Rithöfundasamband íslands hafí
þegar fordæmt samkrull prestsins
og hins opinbera saksóknara.
Hvemig sem málalyktir verða
fyrir dómstólum þá verður slíkt
mál ekki unnið fyrir dómi sögunn-
ar. Svona framferði vekur ekki
bara fordæmingu almennings
þegar málið er kynnt samkvæmt
staðreyndum, heldur væntanlega
slíkan aðhlátur að presturinn má
vera handsterkur ef hann getur
haldið sér svo fast þar sem hann
væntir festu að spaug vippi hon-
um ekki upp úr skinhelgiskjóli
undir nýsmíðuðum titli, þar sem
glitsnúmgorgeir virðist fylgja
plastárudiýldni, og hann fái hald-
ið staðnum.
Nema hann sæi nú að sér og
bæði saksóknarann að láta af
ákafa sínum í svo vondu máli og
fella sína sókn, áður en það verð-
ur báðum þeim að falli, í allra
manna áliti.
Þeir ættu að grafa öxina hið
snarasta eða urða hana í Viðeyjar-
fjöru ellegar jarðsetja á öðmm
afviknum stað, og knéfalla svo
báðir á bæn þegar engra báta
væri von, og biðja heitt til guðs
almáttugs að tilverknaður þeirra
gleymist einhvem tfma; sé nú
þegar látið staðar numið, og eng-
um ögrað frekar.
Höfundur er rithöfundur.
Omaklegur áróður
eftirAsgrím
Guðmundsson
Verkfall eða ekki verkfall. Laun
eða ekki laun. Þannig hljómaði
umræðan í fjölmiðlum síðustu daga
marsmánuðar. Þá virtist sem samn-
ingaviðræður milli BHMR og ríkis-
ins, um bætt kjör hefðu hreint og
beint gufað upp. Allt í einu vom
aukaatriði gerð að aðalatriðum.
Fjármálaráðherra byijaði leikinn
mjög óvænt og í hreinni andstöðu
við yfírlýstar skoðanir sínar og síns
flokks. Hann hóf leikinn með sál-
fræðilegum atlögum löngu áður en
til verkfalls kom, með því að skerða
launagreiðslur til ríkisstarfsmanna
innan BHMR. Markmiðið var aug-
ljóst eins og síðar kom fram. Ekki
er laust við að ímynd hinna geysi-
vinsælu sjónvarpsþátta „Já ráð-
herra" hafí skerpst í huga manns
við þessa valdbeitingu, þegar sjón-
armið kerfísins urðu ofan á og vom
látin ráða ferðinni. Atlögumar
komu síðan í rökréttu framhaldi
hver af annarri.
Áætlun ríkisins
Skerðing á launagreiðslum var
gerð í þeim tilgangi að lama tíma-
bundið styrk BHMR. Einnig til að
koma á stað sundmngu innan raða
samtakanna, þar sem einstakling-
amir vom misjafnlega í stakk bún-
ir til að mæta fjárhagslegum þving-
unum. Alkunna er, að stór hluti
þjóðarinnar hefur vafið sig í net
íjárskuldbindinga og þolir því illa
óvæntan tímabundinn tekjumissi.
BHMR-félagar em þar engin und-
antekning. Það vita sérfræðingar
fjármálaráðuneytisins manna best.
Samningaviðræður lágu niðri þar
til daginn fyrir verkfall. Með því
var lýst yfír taugastríði, sem veldur
að jafnaði ótta og öryggisleysi sér-
staklega hjá þeim reynsluminni, en
fyrir hina er þetta aðeins hluti bar-
áttunnar.
Viðræður daginn fyrir boðað
verkfall áttu að reka smiðshöggið
á vel undibúinn forleik af hálfu
ráðuneytisins. Ekki gekk það dæmi
upp og verkfall skall á. Þó má alls
ekki útloka þann möguleika að það
hafí alla tíð verið ætlunin af hálfu
ráðuneytisins að verkfallið kæmi til
framkvæmda enda sparar ríkið
launagreiðslur á meðan óháð því
hveijir verða þolendur.
Manntafl
Hér er í raun um að ræða mann-
tafl í orðsins fyllstu merkingu. Fjár-
málaráðherrann hefur leikið eins
og sá sem valdið hefur og lét sig
ekki um muna að stilla upp tveimur
andstæðingum í einu. Markviss tafl-
mennska leiddi til jafnteflis við
BSRB, þ.e. báðir aðilar vom sáttir
við sitt, en skákin við BHMR var
sett í bið og greinilegt á öllu að til
stendur að fella BHMR á tíma. Ef
taflmennskan er skoðuð nánar, þá
sést að svarleikur ráðuneytisins -við
upphafsleik BHMR er engan veginn
óþekktur, en honum hefur sjaldan
verið beitt. Síðast var honum leikið
í verkfalli BSRB haustið 1984 og
einmitt af þessu sama embætti. Þá
áttu skákskýrendur ekki orð til að
lýsa vanþóknun sinni á ódrenglyndi
og siðleysi keppandans strax í upp-
hafsstöðu (að greiða ekki fyrirfram-
greidd laun). Nú hafa þessir sömu
skákskýrendur greinilega þroskast
og öðlast dýpri skilning á aðferð-
inni eftir nákvæma greiningu og
skoðun.
Vissulega er ástæða til að velta
því fyrir sér hvort yfírleitt eigi að
leita eftir samningsgerð við ríkið,
þegar höfð er í huga framkvæmd
þeirra samninga, sem gilda á hveij-
um tíma. Þar er fyrst til að taka
framkvæmd síðustu samninga.
Blekið hafði varla þomað á pappírn-
um þegar gefín vom út bráða-
birgðalög, sem gerðu samkomulag-
ið að engu. í annan stað em rétt-
indi opinberra starfsmanna höfð að
engu við útborgun launa um sl.
mánaðamót, þegar starfsmenn með
fyrirframgreiðslu vom hlunnfamir.
Áróðursvélin
í öllum málatilbúningi er mikil-
vægt að hafa almenningsálitið með
sér, einkum þó fyrir stjómvöld, og
haga undirbúningi í anda þess. Með
það í huga hóf ríkisvaldið smekk-
lausan áróður með villandi upplýs-
ingum í Morgunblaðinu þann 5.
apríl sl. Formaður samninganefnd-
ar ríkisins lét hafa það eftir sér,
að laun greidd til ríkisstarfsmanna
innan raða BHMR, sem boðið höfðu
verkfall, væm að meðaltali um 50
þúsund krónur á mann fyrstu 5
daga aprílmánuðar. Þannig mátti
að minnsta kosti skilja fréttina ef
ekki var rýnt í smáa letrið, en þar
kom fram að innifalið í upphæðinni
vom eftirágreiðslur eins og yfir-
„Nú hafa þessir sömu
skákskýrendur greini-
lega þroskast og öðlast
dýpri skilning á aö-
ferðinni eftir nákvæma
greiningu og skoðun.“
vinna og fleira.
Líklega gleymdi þessi ábyrgi
ráðuneytismaður fyrir tilviljun eða
e.t.v. vegna tímabundins minnis-
leysis að yfir 30% þeirra starfs-
manna, sem vitnað var til, fá laun
sín greidd eftir á og fengu þeir því
full laun greidd. í annan stað fengu
allir starfsmenn á undanþágum frá
verkfalli fullar greiðslur. Þessi
makalausi áróður skyldi eftir sig
þá staðhæfíngu að ríkisstarfsmenn
innan BHMR hefðu að meðaltali
50 þúsund krónur fyrir 5 daga
vinnu, betur ef satt væri.
Laun í verkfalli?
Verkfallsmenn gengu ekki til
aðgerða með það í huga að vera á
fullum launum í verkfallinu. Þess í
stað gerðu þeir ráð fyrir orðheldni
í SANDGERÐI var fyrstu þrjá
mánuði þessa árs landað 615
tonnum meira af físki en á sama
tíma í fyrra, miðað við óslægðan
afla, að sögn Sigurðar Bjarna-
sonar hafíiarstjóra i Sandgerði.
Arney var aflahæsti báturinn 31.
mars siðastliðinn en þá hafði hún
veitt 625,3 tonn frá áramótum.
í Sandgerði var landað fyrstu
þijá mánuði þessa árs, miðað við
viðsemjanda síns og að festa hans
í skoðunum væri meiri. Það mis-
vægi var þannig skapað af ráðherra
að allir þeir er þiggja laun sam-
kvæmt samningsbundnum réttind-
um opinberra starfsmanna, þ.e. fá
fyrirframgreidd laun, fengu síðast
fulla útborgun 1. mars. Aðrir fengu
full laun greidd. Hvað veldur þess-
um ankannalegu sjónarmiðum er
erfítt að átta sig á, en fjármálaráðu-
neytið hefur aldrei átt í erfíðleikum
með að hýrudraga starfsmenn sína.
Þegar á reynir
Háttalag af þessu tagi af hálfu
stjómvalda er engin nýjung fyrir
opinbera starfsmenn og ætti ekki
að koma á óvart. Umbjóðendur ráð-
herra í samningamálum, öðm nafni
Samninganefnd ríkisins, hefur
ávallt farið sínu fram og þá vafa-
laust með velþóknun síns yfír-
manns. Það sem verra er að sætta
sig við er að núverandi yfírmaður
skuli kenna sig við alþýðuna og
hinar vinnandi stéttir. En það kem-
ur ávallt í ljós þegar á reynir, að
sitthvað eru orð eða æði.
Höfundur erjarðfræðingur og
fyrrverandi formaður kjarar&ðs
Félags islenskra n&ttúrufræðinga.
óslægðan afla, 7.505 tonnum eftir
1.582 sjóferðir en 6.890 tonnum
eftir 1.584 sjóferðir á sama tíma í
fyrra. „Fiskiríið hefur verið dágott
undanfarna daga. í netin hefur ver-
ið reytingur að undanförnu en hjá
litlu bátunum var mjög gott á línuna
í fyrri hluta síðustu viku,“ sagði
Sigurður Bjarnason í samtali við
Morgunblaðið.
Meiri afli en í fyrra