Morgunblaðið - 13.04.1989, Side 15

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. APRIL 1989
— r-T i'; I U t I i- H-t i ‘■■■r i - 'i vr> IC H

Sendiherra Ungveija á íslandi:
Pólitískar og efinahagslegar um-
bætur og kreddum vikið til hliðar
Ungveijar óttast ekki íhlutun í innanríkismál
SENDIHERRA Ungverjalands á íslandi hefiir aðsetur í Svíþjóð
og heitir Károly Szigeti. Hann er staddur hérlendis í tengslum
við ungverska viðskipta- og menningarviku á Hótel Sögu. Við-
skipti þjóðanna hafa verið lftil en þó Islendingum hagstæð, héðan
kaupa Ungveijar nú vörur fyrir um 150 milljónir króna árlega
en við kaupum aðeins ungverskar vörur fyrir um tíunda hluta
þeirrar upphæðar. í samtali við Morgunblaðið sagðist sendiherr-
ann vona að viðskiptin ykjust og sagðist sjá ýmsa útflutnings-
og samstarfsmöguleika. Meðal annars taldi hann næga markaðs-
möguleika ytra fyrir íslenskar fiskafurðir, og taldi að samstarf
um nýtingu jarðhita yrði báðum gagnlegt. Við gætum keypt
ýmsar neysluvörur af Ungveijum. Þá segir hann að Ungveijar
séu reiðubúnir að afiiema vegabréfsáritunarskyldu í ferðalögum
milli þjóðanna. Mest snerist spjallið um ástand mála í Ungveijal-
andi nú en þaðan hafa borist fréttir um róttækar efhahags- og
stjórnkerfisumbætur sem virðast bera vitni um afturhvarf frá
alræði kommúnistaflokksins.
-Hvaða breytingar og umbætur
er verið að framkvæma í Ung-
veijalandi og hver er aflvaki
þeirra?
„Það hafa verið gerðar ýmsar
umbætur á efnahagslífi Ungveija
allt frá 1968 en jafnan hafa skipst
á tímabil efnahagsframfara og
stöðnunar. 1988, þegar haldinn
var landsfundur í flokknum, var
ástandið orðið mjög alvarlegt og
alveg ljóst að þörf var á miklum
og skjótum umbótum, jafnt
pólitískum og efnahagslegum. Þá
urðu algjör kynslóðasipti í forystu
flokksins. Eldri leiðtogarnir voru
fastir í hugmyndafræðilegum
kreddum en aftakamir flestir em
fæddir eftir seinna stríð, vom
böm 1956 og tóku ekki þátt í
átökum og mistökum fortíðarinn-
ar. Þeir líta viðfangsefnin raun-
hæfum augum, án allra tengsla
við hugmyndafræðilegar kredd-
ur.“
-Em þeir reiðubúnir að afsala
kommúnistaflokknum einræðis-
valdi?
„Eins og ég sagði em ekki
háðir neinum við hugmyndafræði-
legum kreddum og hafa rejmdar
ósjaldan lýst því yfir að í Ung-
veijalandi verði komið á lýðræðis-
legu íjölflokkakerfi. Þetta em
ekki bara slagorð, það er þegar
farið að vinna að þessu markmiði
eftir ákveðnum leiðum. Það er
unnið að því að endurmeta alla
efnahagsmálastefnu, sem var
gegnsýrð af hugmyndafræðik-
reddum fyrri leiðtoga. Til dæmis
þeirri að í sósíalísku ríki megi
ekki vera atvinnuleysi. Það hafði
í för með sér að stórkostlegt
umframvinnuafl starfaði við mörg
fyrirtæki og mörg dæmi em um
að 1500 manns hafi verið ráðnir
til að vinna 500 manna verk. Það
liggur í augum uppi að framleiðn-
in var lítil. Einnig greiddu þeir
niður, af hugmyndafræðilegum
ástæðum, ýmsar nauðsynjar til
að halda föstu verði án tillits til
breytinga á framleiðslukostnaði.
Til að standa undir þessu vom
tekin gríðarleg erlend lán. Stefna
eins og þessi getur gengið upp í
ákveðinn tíma, en að því kemur
að menn verða að horfast í augu
við raunvemleikann. Það hafa
menn nú gert og grípa hefur þurft
til ýmissa stórtækra og óvinsælla
aðgerða. Afskiptum af verðmynd-
un hefur verið hætt og verðlag
hefur verið gefið fijálst. Eftir 50
ár án skatta hafa nú verið lagðir
á telq'u- og söluskattar. Þeta em
óvinsælar aðgerðir en nauðsyn-
legar til að skapa heilbrigt efna-
hagslíf."
-Er það rétt skilið að verð á
framleiðsluvörum myndast á
markaðinum en ekki eftir ákvörð-
un stjómvalda?
„Já, en í sumum tilfellum, þeg-
ar um nauðsynjavömr var að
ræða, vom framleiðendur beðnir
um, þeim var ekki skipað, að
dreifa hækkununum, láta þær
ekki taka gildi í einu stökki. Að
öðm leyti er fijálst verðlag, en
menn em ekki alveg búnir að átta
sig á þessum breytingum.
-Er búið að gefa áætlunarbú-
skap upp á bátinn?
„1968 var miðstýrðar fram-
leiðsluáætlanir gefnar upp á bát-
inn og síðan hefur hlutverk skipu-
leggjandanna og áætlunargerðar-
manna minnkað ár frá ári. Áður
var áætlunarráð’uneytið það
stærsta í landinu en með stjóm-
kerfisbreytingunum núna á ég
von á að því verði breytt í eins
konar deild í íjármálaráðuneyti
og starfi sem eins konar þjóð-
hagsstofnun eða hagsýsludeild.
-Er hörð valdabarátta innan
flokksins eða er almenn samstaða
um þessar breytingar?
„Menn em einhuga um mark-
miðin en greinir nokkuð á um leið-
imar - hversu hraðar umbætur
eigi að vera. Sumir vilja fara sér
hægt en aðrir í einu stökki. En
það er ekki mikill ágreiningur inn-
an flokksforystunnar. Þar em
menn nokkuð samstiga um þær
breytingar sem þarf að gera og
hafa þegar verið gerðar. Ymis ný
lög hafa verið sett eða em á döf-
inni. Nú má hver sem er setja á
stofn fyrirtæki með allt að 500
starfsmönnum og útlendingar
mega eiga 100% í fyrirtækjunum
ef þeir fást til þess. Verðbréfa:
markaður hefur verið settur á
fót. Engar hömlur em nú á ferða-
frelsi Þá hafa verið sett lög sem
hafa leyft starfsemi þúsunda
fijálsra félagsamtaka. Þar á með-
al em stjórnmálahreyfinga, sem
enn geta ekki starfað sem flokk-
ar, en því verður breytt fljótlega
þegar sett hafa verið lög svipuð
þeim sem gilda í Svíþjóð og fjalla
aðallega um fjármál og fjárskuld-
bindingar stjómmálaflokka.
Verkföll em nú leyfð, bæði sam-
úðarverkföll og verkföll til að
fylgja eftir launakröfum. Um leyfi
til opinberra mótmælaaðgerða
gilda nú hliðstæð lög og á flestum
Vesturlöndum."
„Ný kosningalög verða líklega
samþykkt í sumar. Þau heimila
flokkum og hreyfingum að bjóða
Morgunblaðið/J úlíus
Károly Szigeti, sendiherra
Ungverjalands á Norðurlönd-
fram sína fulltrúa, gefa út áróð-
ursefni, heyja kosningabartáttu
o.s.frv. Almennar kosningar til
þings verða samkvæmt þessum
lögum sumarið 1990 og ef til vill
verður kosið eftir þeim til sveitar-
stjórna nú í sumar. Verið er að
vinna að nýrri stjórnarskrá sem
er laus við allar klásúlur um sér-
stakt hlutverk kommúnistaflokks-
ins, gerir ráð fyrir greiningu ríkis-
valds, að kjörinn forseti leysi 16
manna stjómarnefnd flokksins af
hólmi, þjóðaratkvæðagreiðslu,
stjórnlagadómstól, frelsi til útgáfu
blaða og starfrækslu útvarps- og
sjónvarpsstöðva, svo fátt eitt sé
nefnt.“
-Þetta virðast vera grundvallar-
breytingar á þjóðfélaginu. Er ekki
ástæða til að óttast að Sovét-
mönnum þyki þið ganga of langt
og skerist í leikinn?
„Sovétmenn eru ekki að gera
ólíka hluti. Þeir þurfa að taka til-
lit til sinna sérstöku aðstæðna.
Þau eru víðlent stórveldi sem sam-
anstendur af mörgum og ólíkum
þjóðum. Við erum ein þjóð í litlu
landi en samt er margt svipað að
gerast en þróunin hjá okkur er
nokkrum árum á undan. Við ótt-
umst ekki sovéska íhlutun núna.
Gorbatsjov lýsti því nýlega yfir í
viðræðum við Grozs að Sovétríkin
muni ekki hlutast til um innri mál
bandalagsríkjanna. Vissulega
hefðu þeir hlutir sem nú eru að
gerast hjá okkur og í Póllandi
ekki gerst á tímum Stalíns og
ástand í Sovétríkjunum skiptir
umbótastarf okkar máli.“
-Heldur þú að breyting verði á
stöðu Ungveijalands innan Var-
sjárbandalagsins? Á ríki með svo
breyttri stjómskipan samleið með
A-Evrópu?
„Það er allt annað vandamál
og slík ákvörðun verður ekki tek-
in einhliða. Nú ríkir jafnvægi milli
austurs og vesturs. Sé því raskað,
skapast mikil hætta. Okkur tak-
mark er því að vinna að því að
þær aðstæður skapist að með
auknu samstarfí þjóða og árangri
í afvopnunarviðræðum verði hem-
aðarbandalög óþörf. Þetta em
flókin mál. En þótt ríki móti sam-
eiginlega stefnu um ýmis stærri
mál höfum við fullt sjálfstæði í
innri málum okkar. Oft hefur
stefna okkar verið frábmgðin
stefnu nágrannalanda. Ég minni
á að 1983-1984 þegar sambúð
stórveldanna var stirð þá gegndi
Ungveijaland hlutverki eins konar
brúar milli austurs og vesturs.
Við viðurkenndum S-Kóreu á und-
an ðmm og höfum betri sam-
skipti við israel en bandalags-
þjóðir okkar.“
-Hvað finnst Ungveijum um
ástandið í Rúmeníu og ofsóknir
Ceaucescus gegn Ungveijum þar
í landi?
„Þetta er mikið vandamál. Það
er skelfilegt ástand í Rúmeníu og
Ungveijar þurfa ekki aðeins að
líða sama skort og aðrir lands-
menn, heldur em þeir einnig of-
sóttir vegna þjóðemisins. Það er
bannað að kenna börnum ung-
versku eða nefna þau ungverskum
nöfnum. Það á að leggja 8000
þorp í rúst og flytja fólk nauðung-
arflutningum. Það bitnar illa á
Ungveijum. Ungverskar bækur,
blöð, jafnvel flokksmálgagnið, em
bönnuð í Rúmeníu. Ungversk
stjómvöld hafa rætt við rúmensk
en án árangurs. Mín skoðun er
að hér verði að koma til alþjóðleg-
ur þrýstingur. Þama er verið að
fremja stórfelld mannréttinda-
brot. Flóttafólk streymir til Ung-
veijalands, þar sem fyrir er vax-
andi atvinnuleysi og húsnæðis-
skortur. Þetta er erfítt mál úr-
lausnar," sagði Károly Szigeti,
sendiherra Ungveijalands.
Tónlistarskóli Reykjavíkur:
Burtfararprófstónleik-
ar tveggja nemenda
Bára Grímsdóttir.
Burtfararprófstónleikar tveggja
nemenda Tónlistarskóla
Reykjavíkur verða haldnir á
morgun, föstudag, i Langholts-
kirkju. Tónleikamir em hluti af
lokaprófi nemendanna, Jógvans
Zakkariesen fagottleikara, sem
leika mun einleik með hljómsveit
Tónlistarskólans, og Bám
Grimsdóttur, sem er að ljúka námi
frá tónfræðideild. Á tónleikunum
flytur þijátíu manna hjómsveit
skólans tónverk eftir hana sem
hún hefur kosið að kalla „Naktir
litir“.
Jógvan Zakkariesen er 21 árs
gamall Færeyingur og hefur stundað
tónlistarnám hér á landi síðustu fjög-
ur árin. Kennari hans á námstiman-
um hefur verið Sigurður Markússon.
Jógvan mun að öllum líkindum halda
til Salzburg í Austurríki að íslands-
dvölinni lokinni þar sem hann hefur
sótt um inngöngu í tónlistarháskóla
frá og með næsta vetri. Jógvan sagð-
ist í samtali við Morgunblaðið hafa
fengið áhuga á fagottinu 14 ára
gamall þegar íslendingur að nafni
Björn Árnason kom til Færeyja til
að kenna. Jafnframt hefði Björn
haldið nokkra tónleika í skólum. „Ég
var þá nemandi í einum skólanum,
sem Björn heimsótti, og féll ég strax
fyrir hljóðfærinu. Áður var ég mik-
ill áhugamaður um tónlist, en eftir
þetta hefur fagottið átt hug minn
allan. Fagottið er mjög sérstakt
hljóðfæri. Það eru tiltölulega fáir
fagotthljóðfæraleikarar til auk þess
sem fagottið er n\jög dýrt hljóðfæri.
Þá smíða flestir útlærðir fagotthljóð-
færaleikarar munnstykkið sjálfir og
er ég komin upp á lag með það,“
sagði Jógvan.
Bára segir nýja verkið sitt vera
einskonar leikur að litum. Það sé
skrifað fyrir strengi, tréblásara,
marimbu og sembal. Fyrir nokkrum
árum útskrifaðist Bára úr tón-
menntakennaradeild skólans og
kenndi að því búnu við Tónlistar-
skóla Garðabæjar. Auk þess stjórn-
aði hún MR-kórnum um tíma. Hún
hóf nám að nýju við Tónlistarskóla
Reykjavíkur árið 1985, bjó síðan í
Noregi um tveggja ára skeið og
kenndi þar meðal annars í lýðhá-
skóla. „Til íslands kom ég aftur árið
1987 og hef síðan unnið að þvi að
ljúka námi frá tónfræðideildinni. Ég
hef mikinn áhuga á að fara i
tónsmíðanám til Hollands, en það
nám tæki allt frá tveimur og upp í
fjögur ár.“ Bára segist ekki hafa
lagt fyrir sig neitt ákveðið hljóðfæri
svona síðustu árin. Hinsvegar hefði
hún verið í söngtímum með náminu,
en söngurinn væri einskonar
aukabúgrein hjá sér.
Tónleikarnir hefjast klukkan
18.00 í Langholtskirkju á morgun.