Morgunblaðið - 23.04.1989, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. APRÍL 1989
-p- C : 13
ætlar ekki að láta galdur íssins
leggja þig að velli. í fyrstu er maður
í óendanlegri auðn, en smátt og
smátt lærist manni að hlusta og
anda í takt við tilveruna á nýjan
hátt. Langt úti á ísnum kviknar svört
þúst, selur við vök, mávur sveimar
í sólarátt, blástur náhvalsins verður
eins og vorboðinn ljúfi, brakið í
ísnum segir sína sögu, hundamir
þurfa sitt, jafnvel fretið í hundunum
með allri ólyktinni verður ómissandi
þáttur í lífsmunstrinu sem bytjar að
hljýja manni um hjartaræturnar. Og
fyrr en varir er maður orðinn hluti
af þessu ævintýri norðursins. Kræk-
ir sér í kríu þegar færi gefst, sprett-
ur á fætur þegar heyrist í náhvalnum
hvenær sem er sólarhringsins. Tíma-
klukka velferðarþjóðfélagsins er
týnd og tröllum gefin, bijóstvitið og
veiðinefið eru þeir vísar sem ráða
ferð. Eftir nokkra daga er maður
hættur að hnipra sig saman þótt
lagst sé til svefns á íshelluna. Það
er hvort sem er nóg pláss þarna og
ástæðulaust að vera að spara það
eitthvað. Kuldinn venst ef maður er
rétt búinn og það að vera í sel-
skinnskamíkum með gærusokk,
ísbjarnarskinnsbuxum og hreindýrs-
stakk er eins og að fara i sumarfrí
á sólarströnd. Manni líður næstum
eins og veru af öðrum heimi. Samt
er nauðsynlegt að bua sér einangrun
frá hafísnum því kuldinn er harð-
fylginn inn í merg og bein ef færi
gefst. Þótt allt sé í rauninni fábrotið
úti á hafisnum við Thule þá er ekk-
ert einfalt, það má svo litlu muna.
Rauði þráðurinn í mannlífsspili veiði-
mannanna er spjallið, mausið við að
hita te, sjóða sel, tálga brauðbita
og gera þannig klárt fyrir smávegs-
is snarl. Gafflar og skeiðar þekkjast
varla úti á ísnum, veiðihnífurinn
dugar og bollinn fyrir súpu eða te.
Suðið í sleðaprímusnum er ótrúlega
heimilislegt, enda boðar það þá hita-
veitu sem hægt er að ætlast til á
þessari slóð. Þegar veiðimennirnir
hópast saman í kring um tepottinn
vinna. Allt annað er svo óraunveru-
legt á þessum endalausa hafís sem
drottnar til allra átta.
Þegar selur var skotinn fengu
hundarnir skammtinn sinn, en sel-
veiðin vekur enga spennu þótt hún
sé nauðsynleg, en þegar náhvalur
var veiddur lyftist heldur betur brún-
in á mönnum, alvara lífsins var kom-
in í leikinn. Allar taugar voru spennt-
ar til hins ýtrasta. Það var unnið
hratt og markvisst, því það var mik-
ið í húfi. Á ótrúlegan hátt tipluðu
menn á íshrönglinu til þess að kom-
ast að bráðinni. Stundum vissi mað-
ur eiginlega ekki hvað það var sem
hélt manni ofansjávar, en fyrst og
fremst var þetta leikur að jafn-
vægislist og loks þegar náhvalurinn
var kominn á ísbrúnina hófst aðgerð-
in sem var eins vel skipulögð og
aðgerð hjá reyndasta skurðlækni.
Allt var gert eins og átti að gera
það og bráðin var bútuð niður eftir
kúnstarinnar reglum, veiðinni skipt
þannig að allir fengu hlut en þeir
mest sem fyrstir sáu dýrið og veiddu
það. í hvert sinn sem búið var að
draga nýveiddan náhval upp á
ísbrúnina var slegið upp veislu, rist
húð fremst á kviði dýrsins, madd-
akkið, sem er etið hrátt og er með
ólíkindum gott. Það er föst hrynj-
andi í mannlífínu úti á ísnum. Tíma-
skilin á veiðitímabili náhvalanna eru
þegar búið er að skera síðasta hlut-
ann af hvalnum og hver hefur feng-
ið sitt. Eftir stendur blóði drifinn
ísinn, sem sólbráðin hreinsar von
bráðar. Eitt andartak fjarar út í
hjarta veiðimannsins, en síðan flæð-
ir að á ný, kappið kviknar, menn
leggja við hlustir og horfa til hafs-
ins. Þaðan kemur allt sem skiptir
máli. Það er kalt, en það er magnað
og maður finnur að það er gott að
vera til, hafa fyrir því sem þarf til
þess að lifa af í þessari undraveröld
á hjara veraldar. Ekkert vol eða vfl,
heldur löng vaka með villtri náttúru
á þröskuldi norðurpólsins.
Veiðimaður
norðursins:
Masauna frá Qaanaaq í Thule, er
einn af þeim reyndari, mikill
spjallari, ævintýralega fær
veiðimaður og þegar hann segir
sögur er hann eins og heilt leikhús,
en sögusviðinu verður að fylgja
tepottur og tilheyrandi.
Það getur verið mikið
maus að mjaka sér á
kajökunum milli ísjakanna,
en allt hefst þetta með
hægðinni og æðruleysinu
og ef rifan er of þröng er
auðvelt að kippa kajaknum
Náhvalurinn gerður klár fyrir skurð eftir kúnstarinnar reglum.
Isþokan grúfði yfir, það var
gott rennsli á hundasleðanum
og ætlunin var að ná að
ísröndinni fyrir miðnætti. Sjö
klukkustunda sleðaferð og
þessi fjandans hrollur í loftinu. Það
voru stuttar setumar á hundasleðan-
um, en hlaupið með hundunum þeim
mun lengra. Maður var orðinn eins
og hluti af þessu dýri sem leið þarna
áfram, mæðin var horfin, tímaskynið
horfið, eins og þindarlaus vera varð
maður hluti af ísþokunni. Öll tækni
var á bak og burt, engin vél, bíll
né vélsleði. Allt byggðist á að nota
skynsamlega afl mannsins sjálfs og
byggja á reynslunni.
Lífið úti á hafísnum var látlaust
og gott, það var eins og það væri
fiskur og gijónagrautur í öll mál.
Við þekkjum nóttlausa voraldar ver-
öld heima á Islandi en þarna var
ekki aðeins nóttlaus veröld í klaka-
böndum þar sem Norðurpóllinn er
næsti bær, þarna varð maður að
snúa upp á hjartað í sér og segja,
þú ert veiðimaður, góði, og það er
i eins gott að þú standir þig ef þú
þá hefst lúkarsspjallið samstundis.
Það eru sagðar sögur, tekið innan
úr næsta manni ef hann hefur gefið
færi á því, gantast og brugðið á leik,
en ef selur kemur á skot í vökinni
er byssa á lofti að bragði og ef ná-
hvalurinn blæs er öll testemmning
út í veður og vind. Veiðin gengur
fyrir. Þannig dóla menn sér hávaða-
laust og dagur dettur af degi, ár
eftir ár. Kynslóðir norðursins feta
slóðina sína eins og reynslan hefur
kennt þeim. Hönd með hönd skiptir
miklu máli í veiðisamfélaginu á hjara
veraldar. Kröfupólitík er eitthvað
sem er óbrúklegt úr orðabókum suð-
ursins, en tækifærin byggjast á lif-
andi hræringum náttúrunnar sjálfr-
ar. Loftvogin nemur allar breytingar
á loftþrýstingi, veiðimaðurinn á
hjara veraldar verður að geta numið
alla hreyfingu í umhverfi sínu,
manna og dýra og það er samhengi
í öllu ef að er gáð. Þannig verður
norðrið eins og undarleg slagharpa
fyrir þann sem nær að gefa sig henni
á vald, taka þátt í tilþrifunum.
Ósjálfrátt þurrkar maður út ýmis-
konar vangaveltur og pjatt og geng-
ur beint að því verki sem þarf að